Palmira Dual Jiménez é irundarra. Traballa na Asociación de Mulleres Xitanas de Gipuzkoa. Tarana Karim chegou desde Azerbaijan hai anos. Tolosaldea vive no pobo de Hernialde da comarca. Loita polos dereitos das mulleres e contra o racismo. Leocadia Bueriberi nace en Guinea Ecuatorial e vive en Vitoria-Gasteiz. Considérase unha muller racializada, feminista e antiracista.

O tres participantes participaron nas xornadas Euskara eta feminismo bidelagun. As sesións foron organizadas por Emakunde e a Viceconsejería de Política Lingüística do Goberno Vasco e toda a mesa redonda pódese atopar en Youtube baixo o título A lingua, o xénero e outras adiccións. Aquí recollemos un resumo do que alí se dixo.

Apertura de portas

O descoñecemento do eúscaro é unha limitación e contaron como se abriron as portas a novas oportunidades durante anos. O eúscaro serviu para introducirse máis ou menos nos ámbitos cultural, social, político e laboral. Bueriberi subliñou o valor da linguaxe para traballar e formarse no ámbito público. Sente que participa na sociedade, cre que é máis difícil ter ganas de achegarse a ambientes e paisaxes euskaldunes sen coñecer a lingua. sente privilexiado no contexto dos movementos populares, xa que os que non saben eúscaro quedan fóra.

As opcións si, pero en tamaño. Karim quixo aclarar que se abriron canles de participación e de opinión, é dicir, que teñen a posibilidade de ser espectadores, pero non de participar nas decisións.

O eúscaro pode servir para alixeirar a mochila. Isto é o que lle ocorreu a Dual. Sendo muller e xitana, leva moitas pedras na mochila e non saber euskera é un obstáculo máis: “Si es muller e xitana e ademais non sabes falar en eúscaro, o panorama é máis feo. Sinto participar neste país, sinto privilexiado”.

O eúscaro non é a única chave

A súa lingua non abre todas as portas, o eúscaro non elimina as pegadas do racismo e failles sentir racistas na vida cotiá, no traballo, na rúa, nos movementos populares... Dual, fronte ás descoñecidas, utiliza unha estratexia para evitar moitas preguntas: non se presenta como muller xitana. Si non, tería que responder a preguntas de orixe e costumes ou escoitaría notas como “Non dás xitano!”. É xitano, de aquí e aprendeu euskera: “Fanme sentir coma se non fose de aquí”. Karim fala da carga de levar un pano na cabeza. A xente ten grandes dificultades para relacionar o pano co eúscaro: “Sorpréndense porque se euskera. Eu non son capaz de aprender un idioma ou que?”. Karim di que é hora de desterrar os estereotipos que temos sobre os racializados e os migrados. A pesar de saber euskera, seguen sendo racistas, diferentes e non vascohablantes. Ao fío dos estereotipos, Bueriberi sente na súa pel como os demais deciden o que debe ser, “e de aí non podo saír”. Denuncia como a sociedade agrupa á xente. A cor da pel ou a melodía que ten ao falar en castelán inflúe na construción da imaxe. Di que o consideran exterior: “Sempre serei externo. Aínda que coñezo o eúscaro, teño máis difícil o carné de vasco”. Considérase vasco e no imaxinario social, ser vasco significa ser branco, unha vestimenta, unhas características culturais… Así, cre que os demais non considérano vasco.

Discriminando aos que non saben eúscaro

O feminismo reivindica que se poñan encima da mesa opresiones diferentes ao xénero e que se traballe o camiño da fraternidad. Nos últimos anos, neste mapa multiplicáronse as reflexións para situar o eúscaro e a cultura vasca. Ás veces as controversias foron quentes, co risco evidente de que os esmagamentos se establezan en categorías. Bueriberi e Karim seguiron esta liña. Máis que o seu testemuño, quixeron visualizar a realidade dos migrados que hoxe en día non saben eúscaro. Consideran que no movemento feminista as persoas que non saben eúscaro discriminanse cando se fan convocatorias, accións, debates en eúscaro. Bueriberi menciona como exemplo o 8 de Marzo e o 28 de Xuño: “Parece que quen non sabe eúscaro non está interesado nestes temas”. Karim pregunta como chegar a persoas migradas e non migradas que non saben eúscaro, si para chegar a elas só se utiliza o eúscaro. Tamén é partidario de utilizar o castelán e o inglés.

Está pendente dunha profunda reflexión: como conseguir que se teñan en conta todo tipo de opresión, sen obviar, entre outras cousas, o que sofre o eúscaro e a cultura vasca? Mariluz Esteban, Saioa Iraola e Elurre Iriarte trataron este tema no artigo 2717 de ARGIA, dedicado ao recoñecemento da comunidade vasca por parte dos erdaldunes.

Dificultades de aprendizaxe

Volvamos ao noso tres interlocutores que aprenderon euskera. Lembran que aprender euskera non está nas prioridades das persoas migradas. O reto principal é traballar e gañar soldo. A maioría das mulleres migradas son precarias, teñen moitas horas de traballo, traballan en diferentes lugares, sen contrato. A presenza do eúscaro no puzzle das vidas precarias é moi difícil. Ademais da precariedade, mencionan o trazo migratorio: a necesidade de facer duelo ao que deixaron, a necesidade de adaptarse ao novo lugar. Moitos tamén teñen que aprender castelán, “obrigatoriamente”.

A pesar do tempo dedicado a aprender euskera, Karim sorpréndese polo custo económico que supón aprender a lingua local: “É o idioma local, pero non o parece”. É unha vella reivindicación poder aprender eúscaro de forma gratuíta, o que aínda non se conseguiu.