A violación das normas non é sempre unha maldade. E, queridos camaradas, quebrantar as regras non sempre é unha transgresión. Pero a literatura parece ser unha infracción. Crese que a regra da lóxica, a do común, a do inevitable, é polo que a literatura se acende en gran medida, ata que a regra rompe demasiado pola repetición e a infracción convértese máis ben en norma que en literatura, ou en tópico, cliché, ou en coloquio morto (ou en literatura mala, nun resorte). Por infracción, a Literatura conta coas súas propias normas e fitos. A narrativa, por exemplo, vese obrigada a casar coa lei da verosimilitud.

O caso é máis antigo que a tose: algunhas das cousas que realmente suceden (pola rareza do estraño, polo extraordinario do extraordinario, pola casualidade dalgunhas anécdotas ou mesmo épocas surrealistas que se queren contar inmediatamente aos máis próximos) son case demasiado realistas, demasiado reais para que, por exemplo, na prosa narrativa, sexan verosímiles. Necesítase moito traballo e mestría e, en xeral, menos recursos materiais e un pouco de sorte para traer e funcionar esas cousas demasiado reais á literatura e á arte. Afortunadamente, existe a posibilidade de facelo.

“O final que elixiría a arte non sempre o elixe a vida, aínda que logo a vida cree no que lle conta a arte. Esa é a vitoria do fin da arte: a credulidad do mundo cara a el”. Velaquí as palabras do narrador de Harkaitz Cano, A voz do faquir. A pregunta pertinente é, por tanto, para que traen os escritores o que traen entón (porque os escritores en xeral adoitan traer máis que adiviñar): para saber que e como sucedeu? Ou para crer e persuadir que sucedeu de certa maneira? Ou é para crer e persuadir que a vida é o reflexo de algo máis ou menos desexable ou visionario que a literatura conta, e non un reflexo máis ou menos desexable ou visionario da vida literaria?

“Déchesche conta que cando se conta un soño, as cousas cambian, non se poden contar como se soñaron, son demasiado para contalas, non se poden dar nunha narración natural?”. Son as palabras dun dos protagonistas de Fonte de Unai Elorriaga. E a memoria sempre ten ese vago matiz soñador; si non, non sería unha cuestión tan importante e difícil, nin a mesma memoria, nin o seu desgraciado relato. O problema é que así como os soños son outro mundo, así o pasado é outro mundo, e nunca se pode contar o mundo desde dentro dese mundo nun instante. Desde o interior, demasiado cerca, non é posible. Os oftalmólogos chámanlle hipermetropía. Para relatar, clasificar e valorar dalgunha maneira o sucedido, fai falta perspectiva, é dicir, distancia e tempo, pero nese camiño de madurar unha perspectiva, pérdense os detalles, as marcas que a transformaron no que foi; é dicir, se difumina como foi iso do que nos estamos referindo: un episodio de ansiedade de euforia ou de tristeza de alegría, de peles de pataca ou de morcilla ou de barba, de desgraza, de lecer. Entre outras cousas, temos a literatura como punto de partida, esa infracción oral e escrita.

Non só os historiadores, senón tamén os historiadores, elaborarán a memoria dos nosos (kuts)tempos a partir das lentes da mañá evaporadas.