O xornalismo tróuxoche de Irun a Pamplona?
Si. Vin estudar. A verdade é que ao terminar a carreira tiven a oportunidade de volver a Irun, o meu pai era xornalista e podía traballar con el no mundo da publicidade, pero preferín quedarme en Pamplona para probalo e tamén por cuestións de amor.

Vostede coñeceu as precarias condicións dos novos xornalistas, non?
Así é. Empecei en publicidade e redacción na revista Ezkaba. Tamén traballei noutras revistas pequenas que Vivir en Barañain e EGN realizaban en toda Navarra. A miúdo tocábame escribir sobre asuntos que non coñecía. Na revista Ribeira alta, por exemplo, en Peralta, o meu primeiro traballo foi facer a folla das corridas de touros, e eu non sabía nada. Fun ao Club Taurino e rogueilles que me axudasen porque non tiña a menor idea. Durante anos estiven en Tafalla, Cadreita… en moitos pobos. Naquela época case todos os concellos pertencían a UPN. O eúscaro éralles totalmente alleo e cando chamaban á redacción preguntaban si estaba “a Carmen”.

Ao principio tiña todas as portas pechas na Ribeira, e empeñeime en conseguir respecto e máis agarimo. Esta xente ten que ver que os vascos somos majísimos, pensei. Conseguino dalgunha maneira. Eu era para eles “o vasca pero simpática”. Da mesma maneira temos que conseguir que todo o mundo vexa que as mulleres temos moitos puntos de forza para facer mellor este mundo.
Estiven a gusto durante oito anos e medio. Logo traballei en publicidade e redacción en Canle 4 e radio COPE.

Eu sempre digo que isto é unha afección bonita e un oficio miserable. É unha miseria, pero aos que traballamos niso gústanos e esa é a nosa condena. Non sei facer outra cousa.

Barañain Auditorio Barañain máis de dez anos na oficina de comunicación e agora na Mancomunidade da Comarca de Pamplona. Como é a comunicación institucional?
Moi variada. O traballo aquí non é só escribir notas de prensa. Eu facía carteis en Barañain, falaba con artistas, xestionaba redes sociais, organizaba presentacións, programas… E agora escribo nun eco-blog, xestiono a comunicación interna, as redes sociais, as roldas de prensa, as asembleas e as relacións institucionais.

Eu sempre teño moi en conta a proximidade coas persoas. Eu creo que o xornalista ten que ser humilde e sempre ten que estar disposto a aprender. E é imprescindible que nos guste contar historias, claro, porque á fin e ao cabo iso é o xornalismo. Por iso tamén busco oportunidades para contar en libros cousas que me gustan.

Como comezaches a escribir?
Sempre o fixen porque é moi terapéutico para min. Con 10 anos escribín o meu primeiro conto e regaleillo á miña irmá. Con 14 escribín unha novela porque non podía mostrar o que tiña dentro e cando naceron os fillos vin que había unha chea de cousas que dicir e ensinar, e que os contos son o camiño perfecto para iso. Eu non creo historias. Non fago máis que mirar ao meu ao redor e contar o que vexo.

En casa sempre tivemos unha estreita relación coa mitoloxía e as lendas antigas, pero os fillos non sabían quen é a Nai Terra ou para que se colocan as flores solares na porta da casa. Non atopaba os contos que quería para eles e o mesmo pasáballe á miña amiga a profesora irunesa Izaskun Zubialde. Por iso empezamos a escribir. Iso foi hai seis anos. Pronto vimos que a xente de ao redor tamén quería ler os nosos traballos sobre mitoloxía vasca, pero como non tiñamos diñeiro para facer autoedición puxémolo todo gratis en Amazon para descargalo e en diferentes idiomas. Foi unha pasada e en tres días tivemos 12.000 descargas. Iso foi en decembro e en xaneiro, tras aparecer nunha chea de sitios, a editorial Denonartean púxose en contacto connosco para publicar o libro. Nós non esperabamos nada, por iso todo o que veu foi un agasallo para nós.

Pouco despois asinamos un convenio coa UPV/EHU para facer traducións en inglés dos nosos traballos e esas versións tamén se moven moito en Internet. Despois tivemos a oportunidade de escribir e publicar libros de Tartalo, Basajaun e Olentzero, máis contos mitolóxicos coas editoriais Denonartean e Txalaparta. O ano que vén sacaremos o cuarto número desta serie de mitoloxías. Tiveron moi boa acollida e despois de seis anos, este ano tamén se venderon bastantes en Durango, por exemplo.
Tamén queremos traballar os valores e as emocións e así escribimos Lekim e Sumendi na horta. Lekim foi creado polo meu fillo Mikel. De pequeno sempre dicía que, cando se enfada, sente dentro unha especie de bóla de lume e o desexo de expulsalo empúxalle a gritar e a facer ruído. Eu non podo explicalo mellor.

E por que abordastes o tema das mulleres?Isto tamén
se creou de forma moi natural. Izaskun ten unha filla adolescente en casa e empezamos a pensar que podemos facer para falar aos mozos da igualdade de xénero e de sentirnos orgullosos dun mesmo. Así xurdiu sen a Rede. A historia ten nome de muller, unha obra que chegou a ser finalista dos Premios Euskadi. É hora de que moitas mulleres que fixeron historia no anonimato empecen a ter lugar dentro da historia. Recollemos ás mulleres da nosa contorna, en moitos casos descoñecidas polo seu nome, pero na súa época foron moi importantes as que fixeron as cousas.

Este libro é unha homenaxe a estas mulleres e, ao mesmo tempo, unha chamada de atención a todos os mozos que cren que calquera época do pasado foi mellor.

A directora de orquestra Inma Shara, a soprano Ainhoa Arteta, a bertsolari Maialen Lujanbio ou Bixenta Mogel, considerada a primeira escritora en eúscaro, son algúns dos protagonistas deste libro. Pero tamén hai perfís anónimos, como o dunha comadrona que axudou a nacer a todo un pobo, ou un espía de guerra, ou un axente de aduanas…

Non hai que esquecer que os homes escriben a historia e contan as cousas á súa maneira. Este libro quere dicirlles ás mozas que non é necesario buscar mulleres extraordinarias no mundo, xa que cada unha delas é moi insólito. Queremos que se valoren a si mesmos.

E agora despediches aos Gordos. Que é este traballo? Traballei
as biografías doutras mulleres de Euskal Herria e de fóra durante as dúas últimas tempadas, todas as semanas, en Euskalerria Irratia. Marie Curie, Virginia Wolf, Kattalin Agirre, Greta Thunberg… Mulleres antigas e actuais. Mulleres curiosas e únicas. Agora, no confinamento, levei ao papel as historias de todos eles para que non queden á sombra e esténdanse ao catro ventos. Como xa estaban feitos os podcasts da radio, relacioneinos co libro a través dos códigos QR. Ademais, quería facelo como un agasallo para a radio. Quería agradecer a súa confianza en min e por iso todos os beneficios serán para a radio.

O camiño das mulleres non foi nada fácil pero vaise aos poucos. Ao longo da historia os homes contaron sempre o que fixeron e as mulleres, pola contra, non dicimos o que facemos. Pero as cousas están a cambiar, estamos a cambiar. Antes as mulleres fortes imaxinábanse como os homes, pero cos peitos e agora estámonos dando conta de que temos puntos fortes e propios e que temos que polos en evidencia.

Cales son?
Eu creo que é a sensibilidade e a capacidade de dar outro punto de vista. En xeral somos máis prácticos, pero ao mesmo tempo sabemos xogar sen deixar de lado os sentimentos. Somos patrocinadores e temos un mundo interior rico. Non digo que somos máis que homes, pero tampouco menos. As mulleres sempre estamos a cambiar, ao longo da vida temos moitas etapas diferentes e iso aos homes non lles pasa o mesmo. Sempre estamos a ter en conta unha chea de cousas e iso é bo. Con todo, non creo que teñamos que facer un concurso para demostrar cal é mellor. Todos somos necesarios e bos.

Eu empecei a escribir sobre as mulleres cando me dei conta de que son unha muller. Até agora fun moi igualista no meu traballo, pero agora estou a traballar nun mundo de homes e deime conta de que son unha muller. Por iso sentín a necesidade de falar e creo que iso non é bo. Esta carencia debe ser emendada. Os homes non senten a necesidade de falar deles. Aí falta algo. Na Administración, os que están nas empresas son homes, pero está a cambiar e non hai outro camiño. Aos poucos comezamos a subir. Eu non copiaría o mundo que os homes pensaron, eu creo que temos as nosas propias capacidades. Non podemos utilizar as mesmas ferramentas e entre todos temos que conseguir un mundo mellor, non póndonos un contra outro.

Cresche feminista?
Eu non, pero algúns me consideran así. Eu non teño conciencia de ser muller, e cando me dou conta me enfurezco porque alguén mo lembrou. Todos somos persoas e punto. Non son máis que unha pobre traballadora e unha nai.

De face ao futuro, cal é o principal reto das mulleres?
Transmitir todo isto ás novas xeracións, pero non todo está nas nosas mans. Durante o confinamento quedeime arrepiado ao ver como fomos para atrás. A muller volveu a quedar en casa con grandes preocupacións, familia, fogar, coidado, traballo, estudos… Todo para nós. O confinamento non foi igual para todos e iso hai que pensalo seriamente.

Con Amazon publicaches este último libro e por iso fuches criticado… Para min
foi unha pena a resposta que deron algúns. Eu fixen este libro coa intención de dar as grazas á radio por esta oportunidade e púxenme a explorar algúns camiños. Desde o primeiro momento atopei grandes dificultades. Para facer a autoproducción, vostede ten que adiantar o diñeiro, necesita un almacén de libros e buscar puntos de venda. Eu non podía entrar niso e non podía dar ese traballo á radio. Ademais, quería que todas as ganancias correspondesen á radio. Si traballas cunha editorial só recibes un 10% e ademais non é nada fácil conseguir a alguén que estea disposto a publicar o teu traballo. Despois de ver todo isto, o máis fácil pareceume a opción de Amazon. A xente pode descargar o traballo on-line cando queira e si deséxao facer en papel, mándanllo a casa por 15 euros. Nesta situación de confinamento non me pareceu mal e ademais permitiume levar directamente á radio un terzo do diñeiro. Por todo iso decidín subir ao Amazon. A miña intención era boa. Sei que Amazon é agora como o diaño, pero tamén ten cousas boas. Tomemos cousas boas, sen esquecernos das tendas e servizos que nos rodean. A min non me gusta nada ese modelo opresor de Amazon, pero utiliceino neste confinamento e, como eu, moita xente, e temos que aceptalo.

Hame apenado que algunhas persoas non queiran ver todas esas dificultades e todas esas razóns. Paréceme mal quedarme na crítica, sen dar ningunha solución.