Entre todas as revoltas da nosa adolescencia (e cando digo que me refiro á miña contorna, non á nosa xeración, que me resulta demasiado extensa), houbo unha, especialmente non revolucionaria e, sobre todo, non orixinal: aqueles nenos que até entón vivían principalmente en eúscaro convertéronse en adolescentes e post-adolescentes castellanohablantes e en auténticos castellanohablantes. Velaquí o pequeno ÓRDAGO dos nosos pais e profesores, os adultos que viñan dunha época na que a aprendizaxe do eúscaro era rebelde. Non nos demos conta, espelidos, de que todo era demasiado cómodo para unha verdadeira sublevación.

Até aí a autocrítica (xa sabedes cal é a lei xeral no mar das quenllas: unha breve autocrítica, unha longa veciñanza). Quero deixar claro que a nosa cuadrilla que elixiu como rebeldía o mainstream lingüístico, mudouse cara ao castelán, mesmo cara ao inglés, nun contexto social determinado. Brevemente que non: non tiñamos razóns para falar en eúscaro (viamos). Ou, dito en sentido inverso, non tiñamos (ver) razón para non facelo todo en castelán. Viamos as series en castelán, a maioría da música en inglés, e á xente en xeral tamén a coñeciamos e ouviámola en castelán na rúa, nos bares, onde fose. O camiño que eliximos, de forma natural, era o noso. Porque é o que ten o diglosia: que che afasta dunha linguaxe minoritaria tan natural como o moco, o mosquito e o cancro, e que che arrastra cara ao idioma dominante.

Dixerimos por completo un mito aínda moi estendido: que o eúscaro era unha lingua moñoño que só servía para os nenos. Amabámola, pero non a necesitabamos e non nos gustaba. Iso é o que di un amigo que hoxe en día, cando falamos deste tema de forma lúgubre, é un asunto moi sinxelo: non conseguimos necesitar o eúscaro para vivir en Euskal Herria, e, ademais, non nos gusta o eúscaro; fixéronnos crer que non ten ningún tipo de sintético nin moito de inglés, de francés, de expresión do castelán, e mesmo que non vai ter nunca. Outro amigo responde entón que se nos esquecemos da forza expresiva e elipsis e outros recursos da tradición que tivemos até a mañá de onte no oral e no escrito, e non os traemos ao noso tempo e adaptámonos, como non nos imos a frustrar coa dor? Non nos pedimos que tratemos de madurar un discurso e unha escritura autónoma e funcional, senón que nos torturamos a nós mesmos comparándonos cos de á beira e pensando que non é posible, que non é posible, que pouco se pode configurar digno por números. A tentación, o mito e o complexo dos aburridos que nos meteron os que desprezan o eúscaro, agora que nós mesmos alimentámolo con moita frecuencia.

Eu tiven a sorte de crecer en dúas linguas parentales, pero nunha das dúas convertinme, ao cabo de moi poucos anos, nun instante, nunha incapaz, nun non falante. Moito máis tarde me dei conta da perda que supuxo e do moito que me estragou e ségueme facendo camiño para volver ao eúscaro. Porque volver ao eúscaro, do mesmo xeito que entrar no eúscaro, é unha decisión que hai que referendar todos os días, con cabeza e contra o vento, aquí e hoxe, lamentablemente. Irene Arrarats Lizeaga explicouno nunha entrevista a Miren Artetxe Sarasola neste mesmo medio: “Ter a oportunidade de aprender euskera e non aprendelo é unha opción política, a favor da cultura erdaldun, pero si non tiveches a oportunidade de aprender, non optaches pola política: o que a ti non che deu o camiño fixo por ti”.