A partir de alianzas; –alianzas que hai que construír de abaixo a arriba–, aprendendo dos conflitos, recoñecéndonos mutuamente, traballando de forma consciente a diversidade e sen ocultar os desequilibrios entre nós”. Esta frase trata sobre o camiño para chegar ao movemento feminista antirracista e euskaldun de Euskal Herria que Bilgune Feminista puxo como obxectivo no VIII Congreso de Mulleres Abertzales de Euskal Herria. Na conferencia de clausura dos encontros Naia Torrealdai e Alazne Beltrán de Lubiano.

Miraron cara a ese camiño nos oitavos encontros que se celebraron o 12 de decembro. Dezaoito anos de Bilgune Feminista “no camiño feito movéndose”, “aos poucos e con pasos firmes”. Abertos ás críticas decoloniales, tamén se buscan novos marcos e fórmulas. En Joxean Artze Araquemos os nosos recunchos, cando as brumas se nos ocultan, imaxinaron as letras famosas como un exercicio que hai que levar individual e colectivamente: se a condición de pisar é facilmente identificable, porque ocultamos a do opresor entre as néboas. Rebusca e explora o gardado, mirando de fronte ás interpelacións recibidas polas mulleres inmigrantes e racializadas que forman parte do movemento feminista: o racismo que hai en ti, na sociedade e nas institucións; os privilexios que hai por ser teu e a necesidade de alianzas feministas sen tutoría.

O exercicio non é fácil, e Iratxe Retolaza, membro da asociación Emagin de relatoras, advertiu da necesidade de extremar a precaución á hora de compor o tema: “Temos que repensar as formas nas que o pensamento occidental ha construído as frivolidades, incluíndo as duplicidades. Este suxeito moderno que creou a occidentalidad baséase na homogeneidad –blancura, virilidade, clase media-alta, heterosexual, lingua de Estado-. A estas variables observámolas en moitas ocasións, pero tamén hai unha variable de cidadanía europea; nós estamos aí, e en menos ocasións abordamos isto e iso tamén está moi relacionado co racismo”. Tamén subliñou a necesidade de acabar coa dualidade do vasco branco versus inmigrante racionalizado, porque é “moito máis complexo”: “Hai vascos racializados, cidadáns vascos racializados, migrantes racializados e migrantes brancos”. É dicir, á hora de primar e completar a escaseza esa vitalidade e homogeneización que ten como obxectivo a occidentalidad, Retolaza ve a necesidade de explorar con máis detalle as súas posicións –esta nota foi estendida por diferentes relatores–.

Retolaza estivo presente na mesa redonda “Explora en espazos de encontro entre linguas, razas e opresiones nacionais”, acompañado pola salvadoreña afincada en Euskal Herria Ana Murcia, a avogada andaluza Pastora Filigrana, membro da rede contra a discriminación das persoas xitanas e Amaia Zufia, membro de Bilgune Feminista, catro militantes feministas. Á reflexión sumáronse preto de 600 mulleres que participaron na mesa redonda celebrada no grupo por streaming ou na Sala da Fundación Iratzar de Zuatzu. “No centro das crenzas, límites e recortes, na época na que se quere confinar a militancia, apostamos polo debate colectivo”, sinalou Zufia. Efectivamente, no medio da pandemia do coronavirus, non foi un encontro multitudinario de Orereta que se representou nun principio, pero tampouco houbo nin un desaloxo nin un illamento por parte das autoridades: garantindo as medidas de saúde, levaron a cabo a reflexión de forma colectiva a nivel local. Así o agradeceron relatores e asistentes. “Quedou claro que romper as conexións entre nós non é nada fácil e que tamén somos testarudos; e así seguiremos”, aclarou Zufia.

O diálogo e as alianzas entre feministas son fundamentais para todos. “O monstro que nos golpea é común, polo menos necesitamos diálogo entre nós. Non creo na homogeneización das prácticas e as dores, pero é necesario que nos neguemos ao diálogo”, explica Filigrana. Murcia insistía en que para que isto sexa posible hai que crear espazos. Nunha época na que se fala moito da perspectiva decolonial, hai que dar un salto das palabras ás prácticas: “Na execución deste discurso temos unha estratexia real, empezando pola propia, interiorizada e centrándonos nas tendencias que producimos”. É dicir, recoñecendo os privilexios e a actitude opresora de cada un, dar un paso atrás e compartir o espazo. Así se conseguirán espazos de alianza construtivos e amables. Murcia teno claro: “Se desprezas ou dominas as loitas dos demais, debilitas a loita”.

Zufia uniuse a esta idea: “A quen estamos en posicións de maior privilexio correspóndenos dar o primeiro paso, facilitar espazos de diálogo seguros, deixar espazo e non caer nas lóxicas da tutoría”. Bilgune Feminista tamén ve a necesidade de desenvolver redes fortes na intersección das diferentes loitas. En palabras de Zufia, para poder alcanzar un diálogo bilateral no seo da comunidade feminista é imprescindible facer unha análise crítico do poder, “empezando por nós” –pero– “sen que nós/os demais reforcen a separación e sen facer falsa homogeneización”. Para levar a cabo este cambio, considera imprescindible a confianza mutua e ter claro que o diálogo require “un proceso de dixestión”. A pesar de que nos axitamos, porque temos que levar á revisión crítica do poder: “Temos que recoñecer que estamos nese límite de opresores”.

Fronte, o monstro común

“Un inimigo común, un monstro común de mil caras, que non nos vai a golpear coa mesma violencia e o mesmo golpe –non vai golpear da mesma maneira sen papeis ao negro ou ao obreiro vasco-, pero temos o mesmo corpo de monstros á altura”. Filigrana ilustrou esta afirmación con exemplos de persecucións e discriminacións estruturais sufridas por xitanos e vascos ao longo da historia, “mesmo hoxe”. No Estado español todo aquel que se afaste da identidade “home, branco, católico” será oprimido, “dunha ou outra maneira, máis ou menos violentamente”, segundo afástese desa identidade. As persecucións étnico-culturais sufridas tanto como xitanas como como como euskaldunes enmarcáronse dentro desa división.

Pero deixou claro que esta división non se circunscribe á nosa: é a nivel mundial, é a base dunha economía global capitalista e neoliberal. “Explotando a forza de traballo duns, os outros están a acumular riqueza de maneira permanente; e ademais, a forza de traballo e a vida de todos non teñen o mesmo valor: depende do corpo que vivas ou do territorio que vivas”. Home branco, católico occidental, heterosexual, sen discapacidades ten “unha posición ideal”, lonxe dos golpes de repartición de monstros, e a medida que se afasta dese corpo e desa terra, multiplícanse os golpes. De aí o seu imprescindible enfoque interseccional: “Non é só un modelo de repartición do traballo e da riqueza, é un modelo que necesita de criterios raciais e de opresión por parte do patriarcado”. É máis, de micro a macro, dicía que estas opresiones estruturais sobreviven grazas aos discursos e imaxinarios cotiáns.

Retolaza tamén falou dos discursos, das formas de actuar e do imaxinario, explicando a importancia de “desgastar” estas tres esferas para “rachar a casa do pai”. Por unha banda, o desgaste dos discursos, “unha colección de intencións”, e por outro, o desgaste das formas de actuación, “porque repensar as prácticas supón repensar as formas e procedementos de relación”, e por último, o desgaste do imaxinario, “porque todos eses valores reprodúcense a través de símbolos e visións do mundo”. A este último deulle importancia, porque é o máis difícil no fondo e tamén é un “recuncho perturbador”. Con todo, tamén desde o punto de vista decolonial, considera imprescindible interrogar, criticar, axitar e modificar a cultura: “Porque ao crear os imaxinarios do vasco estamos a construír outras cousas, e si creamos imaxinarios brancos e, ademais, racistas, e iso pasa con naturalidade e sen axitación, é comprensible que algúns non se vexan reflectidos nese imaxinario do vasco”. Á hora de ilustrar as dificultades que temos os vascos para levar a cabo esta “erosión” urxente, o cómic Black is Beltza, que conta cun imaxinario “totalmente sexista e racista”, advertiu de recibir moi poucas críticas. “Se non pomos en cuestión os mundos simbólicos, non erosionaremos esa cadea de reprodución”, explicou Retolaza.

Necesidade de articular axendas

No camiño destas alianzas, Zufia sinalaba que hai que articular a axenda feminista e a axenda antiracista, e da reflexión levada a cabo no seo de Bilgune Feminista enumeraba varios ámbitos: O coidado, o eúscaro, as políticas migratorias, as fronteiras e os poderes corporativos, a política penal e o modelo de cidadanía. Murcia tamén falou da reunión de dúas axendas desde as súas vivencias, seguindo a idea de que “non pode haber decolonalidad sen o fin do patriarcado”, presentando que a loita feminista é levada a cabo por mulleres indíxenas nas zonas de Salvador. É unha idea interesante para que os movementos antiracistas tamén se vinculen á loita feminista.

No entanto, quedou claro que o contexto de crise e colapso empuxaranos a iso: “Debemos organizarnos fronte á onda neoliberal que vai ir cobrando forza, atoparémonos cunha multitude de xente golpeada polo monstro e unirémonos nese fronte a través do diálogo –deixando ao carón a olimpíada das opresiones e recoñecendo as opresiones da outra–”, explicou Filigrana.

Euskaldunización gratuíta

Os relatores expuxeron o tema do eúscaro. “Debedes axudarnos a amar o eúscaro contándonos a historia do eúscaro e deste pobo, para axudarnos a perder o medo que temos ao eúscaro”, dixo Murcia. Na mesma liña fixo Retolaza, porque ve a importancia de reactivar a conciencia da opresión lingüística que se vai debilitando entre os vascos e de dar a coñecer esta realidade lingüística a quen non son vascoparlantes: “Hai que construír vías de comunicación e pontes”. Desde Retolaza, o resultado das políticas lingüísticas postas en marcha desde a década de 1980 é tamén que o eúscaro sexa un privilexio no imaxinario lingüístico –xa que a euskaldunización non é gratuíta e está vinculada á empleabilidad–.

Ademais de loitar contra a Lei de Estranxeiría do Estado español, Murcia insistía en que os vascos tamén deberiamos implicarnos na loita pola euskaldunización dos inmigrantes. Tanto Zufia como Retolaza tamén esixiron os medios públicos e gratuítos para euskaldunizar a través das institucións públicas.

En canto ao ámbito das linguas, nos últimos tempos tamén se produciron grandes debates entre as feministas: “É verdade que nos custou entender aos nosos compañeiros que o eúscaro é unha práctica de resistencia fronte a este monstro colonial capitalista”, explicou Zufia. Pero, dicindo que a implantación do eúscaro no centro é un “camiño de ida e volta”, engadiu: “Para que o outro senta parte temos que traballar as nosas actitudes clasistas, racistas e estereotipos, e os que non chegaron ao eúscaro deben entender que o eúscaro é unha cuestión política, que ten séculos de opresión detrás”. É dicir, “empatía” por ambos os lados.

Alimentados por mil pensamentos, cada un volveu ao seu lado coa paixón de dixerilo todo. Porque a reflexión non comezou nin terminou nese encontro, como subliñou Bilgune Feminista.