Ocorre máis do que un quere, que o proxecto que poida interesar sexa totalmente descoñecido para a maioría. É dicir, que reciban menos atencións das necesarias. Os proxectos de Lizarralde parecen ter ese destino.

Alberto Lizarralde é un deses tesouros ocultos que ten a cultura vasca. Descoñecido para o público, pero repleto de proxectos, anécdotas e sabedoría. É un dos fundadores da escola de música Jazzle, onde ademais de profesor de guitarra e harmonía, foi coordinador de todos os proxectos e salsas que se crearon ao redor da escola durante 25 anos. Hai poucos anos Ikimilikiliklik. J.A. O universo de Arce foi, entre outros, o director dun gran espectáculo de vídeo.

Colección de impresións 4+7

A Escola de Jazz naceu en 1988 coa vocación de promocionar a música moderna no País Vasco. Desde o principio quería ser algo máis que unha escola e, como consecuencia de moitos anos de traballo e reflexións, xurdiu a idea de crear unha colección de discos.

A discográfica Elkar xa publicara algún disco de jazz en Iñaki Salvador, pero en Euskal Herria ninguén producía discos de jazz. Lizarralde subliñou a importancia de producir. “Aquí moitas veces o técnico faise produtor, pero son papeis diferentes e poucas veces casan ben”. A singularidade do proxecto Irudiara radica en que introducían a man ás creacións do artista, realizaban adaptacións e propuñan conceptos: “Era unha obra do artista, pero mandabámolo nós”.

Trataban de forma estraña aos artistas: Jazzle non lles pagaba nin un céntimo, pero o artista tampouco debía pagar nada. A cambio, ofrecíanlles a posibilidade de crear un disco especial e unha nova forma de traballar. “Por suposto, eles eran os dereitos de autor e un conxunto de copias físicas”.

Desde os seus inicios, Titara quixo ser un mapa sonoro do que se estaba facendo en Euskal Herria, e en palabras de Lizarralde, composto sobre todo por músicos vascos: “Nunca quixemos chamarnos discográfica de jazz, senón de improvisación”. As obras foron realizadas pola pintora Laura Esteve, mantendo a mesma idea no seu catro primeiros discos.

Da produción encargábanse o propio Lizarralde e Sorkunde Idigoras, músico e outra das creadoras do Jazzle. “O papel de Idigoras foi fundamental, tanto en Ciriza como na Praza. Comprendémonos perfectamente, e si el dicía algo en canto a composición, eu sempre asentía.

O seu primeiro disco foi Zikl1, do contrabajista Gonzalo Tejada. Pedíaselle ao artista que presentase un proxecto e elaborábano durante meses, “enviando os casetes por correo, por teléfono… hoxe en día sería impensable!”. “Aquí tivemos de todo. Por exemplo, Tejada trouxo unha bossa nova para que o disco se vendese máis ou menos. Non tiña ningún sentido e dixémoslle que non. A venda do disco era a nosa responsabilidade e o noso risco”.

O segundo disco foi o 13 sós de Angel Unzu. “Durante moito tempo traballamos cancións de Jazzl Angel, cambiamos estrofas, estiramos, engadimos percusións... foi un proceso marabilloso”. Lizarralde subliñou que Unzu é un mestre de guitarra, que ninguén toca con tanta certeza. Gravou un disco de trece cancións nun só día, con todas as percusións, todas as guitarras... é incrible tendo en conta a perfección que se necesita no estudo.

Coa batería David Xirgu a situación foi diferente. Xirgu quería facer o seu primeiro disco e propúxollo a Jazzle. Con Xirgu, por exemplo, antes da sesión de gravación celebrouse unha sesión de jam en Etxekalt de Donostia. Segundo Lizarralde “é unha das mellores cousas que vimos na vida”. Os músicos non se coñecían e estaban a desexar ir ao estudo con ese punto de nerviosismo e concentración. O tres seguen tocando xuntos.

O tres discos recibiron moi boas críticas. Chegaron até o Jazz Magazine de Francia, por exemplo, “eran revistas moi especializadas e era difícil chegar a elas”.

Cambio de etapa

O cuarto disco, foi a experiencia máis persoal de Lizarralde. Jean-Louis Hargous presentoulles un proxecto cun CD que el mesmo gravou en casa. Ao principio, aínda que non o vían moi claro, un día falaron da geopoética de Kenneth White. Entre os seus libros atoparon un poema de baleeiros vascos co que empezaron a traballar até chegar á proposta de mesturar o jazz e a música antiga.

A partir dos poemas organizar unha viaxe, todo escrito: “Na primeira canción haberá os catro saxos e si na batería elimínase a tensión dos parches, na segunda canción haberá unha entrevista entre estes dous... e todo así”. Os músicos coñecéronse por primeira vez na véspera do estudo.

Unha vez gravado todo, as pistas desmontáronse e fíxose unha montaxe máis libre, encaixando as pezas aquí e alá. Unha vez terminado o máster do disco, enviouse unha copia a White, pero ao parecer non gustoulle e retirou o permiso para introducir os seus poemas no disco. Non quedou máis remedio que sacar o disco sen recitar: “Con iso gastamos máis diñeiro e vendémolo menos”. O proxecto necesitaba unha evolución.

Creación da praza

O festival Praza, que se celebrará por primeira vez en 1999, persegue dous obxectivos principais: por unha banda, quere ser un festival de creación de novos espectáculos e proxectos, e por outro, todo o que se facía alí gravábase en alta calidade coa posibilidade de editar no futuro. Grazas a esta idea puideron publicar os seus traballos futuros.

Así sucedeu co espectáculo de Joxan Artze Oihana Auhenka. Mentres Beñat Achiary cantaba o paxaro, Mixel Etxekopar na frauta, o vietnamita Ninh log Quan na percusión e Jesús Artze na txalaparta, José Le Pilak facía soar as mans humedecidas cunhas curiosas “esculturas en voz alta” e sobre todo Joxe Bikondoa e Alfonso Gorosterazu tocando o tronco australiano. Hoxe en día, no Kursaal de Donostia-San Sebastián, non podemos ver un espectáculo deste tipo, creado especialmente para o festival.

O espectáculo foi gravado na imaxe e o propio Lizarralde recoñece que a calidade da imaxe non era a que esperaban ao ver o vídeo. Entristecido, botouse sobre o canapé coas mans sobre os ollos. “Entón empecei a escoitar os poemas de Artze, e os paxaros de Beñat e Mixel... e entendín que só poderiamos traballar co audio”. Chamou a Idigoras e, convencido diso, lanzaron este traballo vangardista especial de Artze no seu disco-libro.

O festival celebrouse en Donostia-San Sebastián entre 1999 e 2003, e grazas a el, publicáronse outros sete discos. The Komeda Project Live, baseada en películas de Roman Polanski, Lluís Vidalen Vermeer, o tradicional flautista Mixel Etxekopar e o encontro do beat-maker Xavier García, o post rock poemario de Miztura e dúas preciosas coleccións de improvisacións do Café da Praza.

Praza de improvisación

No festival traballábanse dous camiños: por unha banda preparábanse espectáculos por encargo, creando pontes para que os artistas locais colaborasen cos europeos, por exemplo, facendo estancias para cooperar. Doutra banda, realizábase o exercicio de improvisación Café da Praza.

O público non sabía de antemán quen ía tocar, pero a sala estaba sempre abarrotada de xente. Nela realizábanse experimentos ou xogos baseados na improvisación. Lizarralde e Idigoras elixían a dous ou tres artistas e púñanlles o reto: aquí tedes as primeiras notas da canción Itsasoa laino dago, que tocan e a partir de aí o que queirades.

“Ás veces non saían ben, por suposto. Pero vivimos momentos verdadeiramente máxicos que afortunadamente quedaron gravados”. Evoca o caso da violinista Iva Bittová: “A causa da viaxe, a señora Bittová estaba a durmir e dez minutos antes non quixo coñecer ao saxofonista Iain Ballamy. Os dous saíron ao escenario sen cruzar unha palabra, cada un co seu instrumento no estoxo. Nada máis porse en posición, Bittová comezou a cantar e a violín, e Iain a perseguilo co saxo. Foron ao redor de quince minutos, pero nunca quixen terminar... Cando Iain saíu, estaba perplexo e rumoreoume que era unha bruxa, que a deixou enfeitizada...”.

Moitos dos grandes nomes da escena vasca tamén fixeron o seu oco grazas á Praza. Ademais de Miztura, tamén estarán no Zinemaldia Maite Arrotajauregi, Ruper Ordorika, BEÑAT Achiary, Mixel Etxekopar, Maddi Oihenart e Jabier Muguruza.

Unha praza demasiado pequena para traballar con maiores

En tres anos, a Praza organizou unha chea de espectáculos, non só relacionados coa música. O teatro, a performance, etc. tamén formaban parte do festival e en moitas ocasións, por ser rompedor (verdade) provocaron polémica.

Preguntados por como e por que se terminou, a resposta foi clara: “Pois, como se acaban todas as cousas, de súpeto e por moitas razóns”. Debido a unha enfermidade que lles impedía organizar a edición de 2004, decidiron suspender o festival.Para entón
xa contaron co apoio de moitos partidos e institucións –de “todas as cores” di Lizarralde con asombro–, pero sentían que non encaixaban do todo no estilo dos grandes festivais da cidade e dos arredores. “As galas, as presentacións, a exposición pública... si que é necesario, pero para nós iso era unha rabia tremenda”.

Tamén lembra como os grandes as trataban: “Sorkunde Idigoras acudiu a un festival co catro primeiros discos de Talka, e o seu director colleu os catro discos e púxoos baixo as 20 coleccións de discos que viñan de Nova York. ‘Cando terminen ouvirei o que teñades’, dixo con orgullo. Porque era unha muller o que tiña que aguantar”.

Noutro festival, acusóuselle de que o que se presentou non era música vasca. Ao dicir que os músicos eran vascos “[Gorka] Benítez, [Daniel] Pérez... eses apelidos non son moi vascos”. En opinión de Lizarralde “había moita competencia entre festivais e como o lugar da Praza non estaba definido para nada, todo o mundo víanos como competencia: o mundo do jazz, da danza...”.

Os Jazzle deixaron unha boa colleita na colección Irudiara. A música experimental, alternativa e underground da escena vasca actual ten moito que aprender. Sobre todo da forma de facer as cousas. A produción e a colaboración baseáronse na creación dun mapa sonoro innovador durante os dez anos que durou o proxecto. Con electrónica, jazz, música antiga, post-rock, folk e poesía ao límite, sen preocuparse nunca dos resultados.

Necesitamos creadores, artistas. Pero tamén necesitamos organizadores e produtores que se impliquen cos creadores e que garantan a visión artística por encima de todos os límites. Que contribúan a liberar a creatividade das cadeas que a teñen ligada, é dicir, do diñeiro, inventando as fórmulas necesarias para iso.

A entrevista deixounos unha chea de anécdotas interesantes e inspiradoras que non entran aquí. Antes de marcharse, volveunos a lembrar –fuxindo do protagonismo que se fai tan habitual en Lizarralder-: “Non te esquezas de mencionar o nome de Sorkunde, por favor. Se non fose por el...”.