“Maddi Zubeldia canta!”, dixémonos. Aos nosos fillos Pintto Pintto é o noso can, que lles cantaba dulcemente. Que valente é Maddi! É posible?

Maddi: Valente? Non o creo. Como sorprendeuche a ti, a min tamén. Cantaba (ge)en casa… Tiña o meu mundo íntimo: escribía textos, creaba as miñas propias cancións... Pero facíao só, non entraba ninguén na miña habitación.

E publicalo?

Maddi: A saída á praza non estaba planificada. Naquela época reuniámonos uns amigos en Azkaine, animaban o taller de canto Martintxo (Mixel Jorajuria, Txomin Arizaga e Xano Urtxegi, entre outros) e fixémonos amigos. Faciamos pases de fin de semana aquí e alá, e dicíanme “mira Maddi, colle a guitarra”… Despois de cear, despois de amenizar un pouco e quentarme, atrevinme a cantar. “Temos que facer un recital”, dicían despois. Un día que estabamos en Donibane Garazi beberiamos máis que de costume, ou polo menos eu, Mixel díxome: “Cantarías na capela do barrio Serres de Azkain?”. Pregunteille: “Se os músicos están comigo...”. Entón puxémonos en marcha. Máis tarde, ante a necesidade de que a xente fixese un disco, creamos o grupo H-Eden.

Xa cantabas ti Nahia?

A vontade: Si, antes de que a nai aparecese cantabamos nós, en casa e fóra de casa. Os irmáns e as curmás formamos un grupo desde moi novo: Unama. 2000. O grupo Lumi viño máis tarde, formamos outro grupo intermedio, de forma natural.

Maddi, ademais de cantar, estás a escribir e traballando no teatro?

Maddi: Escribir é anterior a empezar a cantar, sempre o escribín. Pero, cando os fillos son pequenos, o tempo tamén é escaso. As mulleres, as nais explicitamente, tomámonos pouco tempo despois de moitas tarefas dos demais; despois do traballo e das tarefas domésticas. A creación de Unama deume unha alegría inmensa, ver que con eles téñense en conta as cancións, os textos e o aire que teño. Vivía na idea de que chegaría algunha vez a ocasión de ofrecerme un pouco máis de tempo, e, aínda que era tarde, isto era o que chegara.

Como inflúe a actividade da túa nai na túa carreira musical?

A vontade: Reafirmo o que dixo a miña nai. Ocupábase de nós e non tiña tempo para escribir nin para a música. Con todo, escribía textos e compuña cancións para a creación e o enterro a petición dos seus amigos e amigas. Sabiamos que posuía esas calidades. Por tanto, foi unha alegría publicalo el mesmo, o primeiro disco [H-Eden. A publicación de Hamaika Tzeko, 2013] foi un pracer para os de casa.

Como xurdiu Unama, en que contexto?

A vontade: Ao redor da familia, adoitabamos cantar co irmán [Unai] e os curmáns, o catro somos da mesma idade [Domeka, Kamila, Nahia e Unai] Unha vez, Kamilak eta biok, estabamos a cantar...: “Algo que fixestes polas ikastolas?”. E nós si! Ademais, os irmáns tocan máis instrumentos que nós, Kamila e eu só tocamos a guitarra.

Unama, un bonito nome.

A vontade: Unama é o nome da corda utilizada nos baleeiros, a corda que se une ao arpón. O catro músicos somos de Ziburu e reflexionamos neste ambiente.

Logo creaches o grupo Lumi. Afástase do estilo de Unama, a música é máis electrónica...

A vontade: Pero no fondo non hai cambios. Antes de fundar Unama traballei nun grupo de metal, foi a primeira experiencia musical e logo xurdiu Unama. En Unaman aparece a polifonía da música vasca e o traballo da voz. Doutra banda, creamos un grupo de rock, e Lumi Manu e eu creamos [Manu Matthys]. El chegou do mundo da electrónica, e naturalmente fusionamos os nosos estilos. Traballas o camiño da música a medida que se vai unindo coa xente, non buscas os estilos, as melodías chegaron de forma natural. Na música non hai límites, os estilos créanse a vontade dos compañeiros.

A palabra “plumi” significa prostituta. Por que Lumi?

A vontade: No País Vasco houbo moitos bohemios, eles xa tiñan a súa lingua. Os que se plantaron aquí falaban en eúscaro e uniron as súas palabras na estrutura do eúscaro. Busquei no seu dicionario, porque me parece interesante indagar na historia de Ziburu. O proxecto Lumi pareceunos interesante, entre outras cousas, porque queremos desdibujar os límites da música, crear ou ampliar a música de forma inesperada… Chega do latín Lumi, parece que é claridade. Saber que é prostituta tamén nos deu as ganas de conectar coa nosa música.

Sombras sucias é o voso último traballo. Exhala nostalxia...

A vontade: Non sei nostalxia, pero si escuridade. As cancións créanse segundo a personalidade de cada cal. Se tivese unha voz de home sombría ou sucia, quizá debese empregar palabras máis claras. Sendo unha moza a voz, encántame demostrar que as cousas bonitas poden ser sucias tamén.

Que opina do exercicio da súa filla? Do estilo do grupo Lumi?

Maddi: Gústame o proxecto de Lumi, porque se uniron dous mundos. É dicir, ao mundo electrónico de Manu, Nahia achegou o seu parte musical orgánica. O desexo ten unha voz profunda, doce e humilde, que lle deu unha especie de corpo. A música creada entre ambos é planadora. A guitarra e a voz do desexo encárnanche e enraízan. Percorreron dous camiños diferentes e uníronse, cada vez faise máis interesante.

Que é a música para ti?

A vontade: En realidade... é fundamental, tamén na vida cotiá, non só na execución de concertos ou na gravación dun disco. Cando estou só estou a cantar. Imaxínache, agora teño problemas de voz, tiven un nódulo e doume conta de que a música e a canción teñen unha gran parte da miña vida. A música e a canción axúdanche a exteriorizar o que tes dentro, e agora non podes...

Sodes músicos, pero non profesionais. Sodes máis libres?

Maddi: Son cada vez máis consciente da liberdade de non ser profesional. Nos anos posteriores á publicación, até fai 5-6 anos, non ser un profesional que vivía como frustración. Parecíame que os profesionais tiñan unha sorte tremenda: “Todo o tempo dedicado a iso, que graza!”. Pensaba que era unha trola para crear e para levar a cabo os proxectos.“Vive vostede da música?”, pregúntanme. “Vivir si, non comer”, contéstolles. É dicir, deime conta de que a profesionalidade che crea un tipo de presión: a necesidade de facelo. Teño asegurada a comida e o día a día, ademais teño un oficio que amo [é profesor], así que teño liberdade e tranquilidade. Se tivese máis tempo, pois o necesito. Pero, por outra banda, fago música cando quero e como quero, e para o que quero. Ninguén me imporá un prazo, viviríao mal. Eu póñome os lazos a min mesmo, non quero outra cousa.

O teu primeiro disco co grupo H-Eden, Zimurrak Baleki, publicáchelo ao teu nome.

Maddi: Iso ten a súa explicación. Os meus amigos músicos animáronme a saír á praza e agora eles non senten capaces de seguir: “Ve ti só. Vostede xa…”. É dicir, empuxáronme a min e agora eles abandonaron o proxecto. Así que non podía seguir o nome de H-Edén sen eles. Non están lonxe de min, axúdanme... A verdade é que ao subirse ao taboleiro pasábano peor que eu. A min tamén me custou moitísimo superar esas dores de estómago, pero a medida que avanzaba, cando empecei a gozar... “Bo, deixástesme só…”, dígolles [rindo]. Sempre me gardei no fígado e xa é hora de que dea a cara por Maddi. Asumín ser cantante, aínda que sei que non estou só. Sempre o vivín de forma colectiva. Abrinme un escaparate. Entrei noutra aventura.

Se as engurras soubéseno . Sábeo?

Maddi: Non, non o sabe. No título do disco está, evidentemente, a miña idade. Recoñecemento e exhibición da idade e internamento. “Se a mocidade o soubese e a anciá tivese...”, di o vello refrán. Volvinme tan duro: “Sabe o vello?”. Non basta con saber para saber envellecer. De aí vén si engúrralas soubéseno. Canto máis avancei, menos o sei, e para aprender o que teño.

H-Eden: descanso no paraíso...

Maddi: Pero mentres esteamos no mundo, aquí debemos crear o noso. Non sei si o paraíso está, pero si aquí hai momentos máxicos, eu completo así o meu paraíso, eses momentos máxicos xorden porque o comparto coa música e sobre todo cos meus amigos.

Canta en tres e catro idiomas.

Maddi: Non é cuestión de actitude. Non canto moito en francés. Por exemplo, Anje Duhalde fixo cancións en eúscaro de Georges Brassens, moi ben. Pero para o meu gusto ás cancións fáltalles sal e pementa. Vendo como Brassens utilizaba a lingua, ese xogo coas palabras… En euskera iso é moi difícil de transmitir. O mesmo ocorre coas cancións en eúscaro, se as escoitamos noutro idioma... Por exemplo, perderían en francés, non é así? Non sinto a gusto coas traducións e trato o idioma orixinal. Gústanme especialmente as cancións latinoamericanas, gústanme os idiomas, e tamén o sei.

Nahia, es tradutora de profesión. Darías un salto á profesionalidade na música?

A vontade: Ás veces resúltame atractivo converterme en profesional, e outras veces vexo que os profesionais non fan o que queren á súa maneira. O noso é un pobo pequeno, non teñen suficientes oportunidades para os concertos. Nese momento, ademais de traballar como solista ou co seu propio grupo, dedícanse a ensinar música nas escolas, dedícanse a proxectos doutros músicos. Eu son un tradutor autónomo e iso dáme moita liberdade para crear música. Cando hai que gravar podo traballar menos e outras veces máis. Non sinto a necesidade de decidir ser profesional. Con todo, se a música tomase máis espazo e tempo na miña vida de forma natural, sen forzar, aos poucos, sería benvido. Por tanto, non me quito da cabeza esa posibilidade, nin me obrigo a entrar no camiño do profesionalismo.

Como está a produción para os músicos na actualidade, co disco e os concertos?

A vontade: Hoxe en día vivir dos discos é imposible, non podes esperar iso. O obxectivo dos discos é dar a coñecer a música, cada día máis. Pode vivir de concertos, máis seguro que de discos.

Maddi: O disco, como obxecto, xa se ha desmaterializado. A min gústame o obxecto, o cheiro dos folletos de discos e dos libros normais. O libro durará máis como obxecto que o disco. O disco está a converterse no medio de promoción, o que é necesario, é unha presentación para darse a coñecer. Daquela a xente cólleo de Internet ou o rexeita diskoa.Mundu xunto ao real hai un mundo paralelo, un mundo dixital. Como abrir un disco cando está dispoñible previamente na rede?

A vontade: Nós non podemos esperar que, como outrora, a xente sexa sorprendida. Tentamos a través do grupo Lumi –baseámonos no disco, por suposto– facer diferentes versións das cancións para ofrecer sorpresas ao público. De feito, non é o mesmo gravar música, e para quen está a escoitar música na túa presenza, emocionas ao oínte doutra maneira. A improvisación musical pode causar impresión no oínte. Nós tentamos facer espazos para a improvisación e animar as cancións doutra maneira.

Maddi: Aínda que estamos ao final do obxecto, aínda que a xente sexa cada vez máis inmaterializada, afortunadamente, a xente vai aos concertos, bo, quizá nós non somos exemplo diso... Cando eu vou aos directos non busco a canción que está no disco, senón que os momentos que crea ese grupo conviven co público, vou compartir música coa xente e sempre é diferente. A enerxía é diferente, a relación é diferente e no corpo fórmanse diferentes tipos de pararraios. Da relación entre o público e o artista xorden “novas cancións”, das cancións e das palabras, tamén do silencio. Un disco non dá iso...

Que é o silencio?

A vontade: Alguén dixo: “A música é algo que se coloca entre un silencio e outro”. Por tanto, o silencio forma parte da música, así o vivo. Sen silencio, a música non sería nada. O silencio é quizá a música máis bela, algo que non conseguimos. O que facemos despois do silencio é música. O silencio tamén pode ser o obxectivo da música, mostrar o valor do silencio, pór en valor o silencio.