A ironía é moi frecuente na historia, e estas rúas foron visitadas a principios de outubro con imaxes tan vívidas como as de Chernobyl, aínda que moi poucas no mundo víronas: Lituania simulou unha explosión nuclear, preocupada pola central nuclear de Astravyets, que Bielorrusia porá en marcha co novo ano, a uns 40 quilómetros de Vilnius.

En setembro, o Goberno anunciou que gastaría 900.000 euros na compra de pastillas de iodo para 2,8 millóns de lituanos, un terzo da poboación do país. O xefe da axencia de Protección Civil, Edgaras Geda, adiantou aos medios a esencia das manobras de outubro: “Todo o que vistes na serie Chernobyl verédelo nas rúas de aquí: sirenas, socorristas, helicópteros… Aquí a xente lembra o que pasou en Chernóbil, moitos dos nosos familiares, entre eles os meus tíos, foron levados aos traballos de rescate, por iso coñecémolo tan ben. Non esperaremos a que suceda o próximo accidente, temos que estar preparados para o que suceda”.

Así se viron –aínda que aos vascos non nos ensinaron– as manobras que durante o tres días seguintes ao 1 de outubro foron protagonizadas por funcionarios, voluntarios e cidadáns da zona: sirenas tocando alarma, chamadas de emerxencia e mensaxes nos teléfonos da xente, militares nos labores de evacuación, voluntarios que facían de vítimas sufrindo rexistros e probas, axentes vestidos para emerxencias nucleares testando persoas, animais e alimentos… As imaxes pódense atopar por Googleando.

Os presidentes de Lituania e Letonia, que se atopaban de visita neses días, expresaron publicamente a súa conformidade coa preocupación que suscita a central nuclear de Astravyets. Iso si, Letonia non fixo súa a decisión de Lituania de renunciar á electricidade que chega procedente de Bielorrusia, informou o Goberno.

O presidente lituano Xitanas Nauseda dixo no estranxeiro que a central construída por Bielorrusia na fronteira é moi perigosa para outros países da rexión, que Astravyets non cumpre os estándar de seguridade, que desde que comezaron a construírse en 2012 producíronse varios accidentes, roubos, malos tratos aos traballadores e outros: é seguro que polo menos tres traballadores perderon a vida e que o ladrón principal da central caeuse dunha altura de 3 toneladas. Tampouco cumpre a recomendación de non construír nucleares a menos de 100 km das grandes cidades desde Fukushima. Lituania pediu á Unión Europea (UE) que presione a Bielorrusia para que siga adiante.

A central de Astravyets, que ten que producir 2.400 megawatts con dous reactores atómicos, foi construída polo ruso Rosatom. A empresa pública Rosatom conta con proxectos en marcha ou en marcha, ademais de Rusia, en países como China, India, Turquía, Hungría ou Finlandia. O pasado mes de agosto produciuse un accidente de tráfico na base militar Nyonoksa, na que cinco militares perderon a vida e outras cinco persoas resultaron feridas por radioactividade nun mísil atómico baixo a supervisión de Rosatom.

Os lituanos non carecen de motivos para enfadarse con Bielorrusia, ao ver que eles constrúen Astravyets a 40 quilómetros de Vilnius, despois de que renunciasen á enerxía atómica en referendo. Ambos os países formaban parte da gran Unión Soviética cando Chernobyl estalou en 1986. Lituania funcionaba entón como unha central de Ignalina, semellante á de Chernóbil.
A Unión Europea considerou que Ignalina era demasiado perigosa, polo que foi clausurada en 2009. Previamente, as autoridades convocaran un referendo para coñecer a opinión dos cidadáns: a maioría mostrouse partidaria de que as centrais sigan funcionando, pero como a participación non alcanzou o 50%, o goberno escoitou á UE.

O goberno de Lituania decidiu, xunto cos de Letonia e Estonia, construír unha nova: Visaginas cunha potencia de 1.350 MW. En 2012, o Parlamento de Navarra (Seimas en lituano) decidiu que o asunto debía contar co visto e prace da cidadanía e convocou un referendo para o 14 de outubro. Cunha participación do 52,58%, o non á nuclear foi do 64,77%, o si do 35,23%. Que pasou entre o referendo de 2009 e o de 2012? Trátase dun grave accidente atómico en Fukushima en marzo de 2011, que casualmente debía construír o xaponés Visaginas Hitachi.

Bielorrusia ten que pór en marcha a nova central en xaneiro de 2020 e, aínda que se negociaron máis garantías, os lituanos terán que aprender a vivir cos átomos de Astravyets que teñen ao seu lado. Non lles consolará moito saber que non son os únicos. Os cidadáns austríacos, a pesar da prohibición legal e constitucional de construír centrais atómicas, tamén están condenados a ver como en Eslovaquia e Hungría están a construírse novas centrais nucleares nas que calquera accidente pode prexudicar directamente aos austriacos.

Mentres tanto, a xente de Bielorrusia, que di? Non sabemos, si non sabemos que se cometeu unha emerxencia nuclear en Lituania, membro da Unión Europea, máis dificilmente chegarannos os ecos dos medios escritos con caracteres cirílicos. A maldita fábrica de Chernóbil atopábase a uns 5 quilómetros da fronteira con Bielorrusia. Ver a Bielorrusia, que pagou máis caro que Ucraína as consecuencias da catástrofe de Chernóbil, na súa aposta por volver xogar coa enerxía atómica en 2020, indica algo sobre o seu sistema político e social.

A Asociación de Científicos Prol-Bielorrusos Non Nucleares leva tempo alertando ás autoridades sobre os riscos do proxecto de Astravyets e mobilizándose en función das súas posibilidades. Un dos líderes científicos, Heorhi F. O vello físico Lepin dirixiuse á cadea de televisión polaca Belsat o pasado mes de xuño. “Sinto a necesidade de lembrar a Txernobil, de lembrarlle á xente”, di diante da cámara. “Alí vin moitas cousas que teño que contar ao mundo.

Aínda me desgarra o corazón”.

En 1986, sendo un científico coñecido na Universidade, marchouse voluntariamente a Chernóbil. Traballou durante seis anos xunto ao reactor rebentado. Participou no grupo de redacción da Lei de Vítimas de Chernóbil. Ten varios libros escritos sobre o tema. Lepin sorprendeuse desde o principio da localización da central de Astravyets, debido ao perigo sísmico da zona e á proximidade inmediata do emprazamento elixido dun almacén que alberga a bacteriolóxica Bacillus Anthracis (bacteria do lupo negro). 20 científicos alertaron publicamente desde o principio de que se trataba do lugar máis inapropiado para construír unha central deste tipo.

Desde 1994, o presidente de Bielorrusia, Aliaksandr Lukaxenka, non quere moito a Lepin e aos científicos da súa corda: “El di que os que estamos en contra da nuclear somos científicos preguizosos, porque non pode dicir que somos ignorantes. Considéranos ‘malfeitores disfrazados’ e xente contraria á nación. Iso dixo de min”.

Outras moitas persoas que se dan conta do perigo que supón o tema, están en silencio, e Lepin loita desde Bielorrusia polo seu silencio. No vídeo da cadea Belsat, o ancián físico fala dos outros sabios que non se mollan ante a porta da central de Astravyets: “Está claro: non din a verdade. Din que a nuclear non ten riscos, que é barata, que achega beneficios. Así falan quen non queren perder os seus pequenos postos. Non o van a dicir porque viven con medo a perder o traballo. Pero son eles os que non o son. É o abertzale o que di a verdade polo ben do pobo, non polo ben dalgúns dirixentes”.