Que é o que máis che chamou a atención cando te convertiches en cooperante e chegaches a Mozambique?

A primeira vez que cheguei a Marrocos, na provincia de Niassa, atopei unha situación conflitiva. O que tiña que facer era abrir os ollos e as orellas, preguntar e tratar de comprender. Así pasei o primeiro ano, aprendendo deles e comprendéndoos, e creo que grazas a iso saíron os seguintes proxectos.

Que proxectos?

Cando viñemos a Mozambique tiñamos en mente un amplo programa para o desenvolvemento da rexión que abarcase aspectos produtivos e económicos, saúde, educación, infraestruturas… Con todo, ao cabo de dous ou tres anos, démonos conta de que era mellor centrarnos no ámbito produtivo e económico, que noutros ámbitos o noso valor engadido era pequeno. A agricultura foi aos poucos cobrando forza e ao principio fixemos un gran traballo na creación de pequenas empresas, pero o esforzo non deu moito resultado, e unha vez que nos puxemos de cheo na agricultura, empezamos a obter bos resultados.

Sobre todo fixemos dúas cousas que deron moi bos resultados. Unha, nos primeiros tempos, a construción de estradas e outra, a mellora das técnicas agrarias. Por exemplo, hai quince anos o dez baserritarras máis opulentos de Marrupa tiñan unha colleita duns 200 euros para todo o ano e agora son miles os baserritarras que conseguen unha mellor colleita en Marrupa. Ademais, este ano fixemos unha marca: grazas ás técnicas e consellos dos baserritarras, os ingresos superaron o dez millóns de euros. Iso en Mozambique equivale a crear 15.000-20.000 empregos ao ano. E aínda hai marxe para aumentar os beneficios.

Cal é nestes momentos o plan estratéxico para Mozambique?

Temos claro o norte, temos que conseguir aumentar os ingresos dos baserritarras de aquí. Doutra banda, estamos a reorganizar o noso funcionamento interno para que o diñeiro da fundación chegue ao maior número de xente posible. A clave está en que cada vez temos máis mozambiqueños traballando na fundación; ensinamos á xente nova a marcha da fundación, preparámolos para o traballo e ampliamos o equipo de traballo para chegar ao maior número posible de agricultores.

Estamos con entre 10.000 e 15.000 baserritarras e movémonos uns 200 ou 300 profesores de baserritarras que xa aprenderon as técnicas ao ano, dun ámbito a outro e durante cinco meses. Somos tres cooperantes externos e entre os secretarios e inspectores temos 35 traballadores mozambiqueños.

Como definirías as condicións de vida dos aldeáns?

Moi desagradables, insuficientes para el: comendo pouco e mal, durmindo no solo e pasando frío en certas épocas, sempre entre o po, con enfermidades, con altas taxas de mortalidade...

A xente quere vivir mellor e unha das cousas máis importantes que necesitan para vivir mellor nestes momentos é ter un pouco de diñeiro para mellorar a casa, comprar colchón e mantas, ou unha radio, pagar a escola, para médicos… e están dispostos a aprender cousas novas para conseguilo.

Este programa de Mundukide en Mozambique está relacionado coas cooperativas. A filosofía das cooperativas domina tamén no voso labor?

Como dicía José María Arizmendiarreta, fundador da Cooperativa Mondragón, políticos e soldados queren gobernar o mundo, filósofos e científicos queren entender o mundo e os traballadores constrúen o mundo. O desenvolvemento tamén se constrúe e na nosa tarefa non hai esmolas, a mensaxe que lles transmitimos é que ninguén lles regalará o futuro, que eles son os donos da súa propia vida e que terán que traballar para saír adiante. Esta idea provén das cooperativas de Mondragón e dos pobos de ao redor que financian principalmente a Mundukide.

Ten unha opinión crítica coa cooperación.

A cooperación non é sinxela e a miúdo véndena coma se fóra de cor rosa. A cooperación equivale á realización da neurocirugía máis punteira. Mozambique está como está porque é difícil cambiar as cousas, se non, eles tamén as cambiarían pola súa conta. Na cooperación hai que tomar decisións difíciles, facer grandes sacrificios para empezar a funcionar. Non aceptalo supón moitas veces máis pretensións que accións boas.

Vostede dixo que Europa ten hipermetropía e Mozambique, miopía.

O europeo que vén aquí sabe como funciona ou como vive un país desenvolvido, pero non sabe que camiño ten que percorrer un país subdesenvolvido para chegar ao desenvolvemento. O mozambique sabe o que é vivir na pobreza, pero non sabe que camiño hai que percorrer para saír da pobreza. Cando se lles pide ideas aos mozambiqueños falan do que coñecen, un muíño máis, un camión máis… Cousas próximas. Pola contra, o europeo que vén a Mozambique vén con bobadas, cousas que son demasiado avanzadas para esta comunidade ou cousas que están fóra de contexto. Unha das dificultades consiste en combinar estes dous extremos: que o de aquí aprenda a ver máis lonxe e que o que vén de fóra saiba adaptar a súa experiencia á realidade de aquí.

Por que os países africanos han quedado máis atrás no seu desenvolvemento?

Pola historia. A metade de Europa foi colonizada polos romanos, e por iso non foi derrotada. Os romanos trouxeron progresos a outros países europeos, aínda que este desenvolvemento tamén trouxo escravitude, castigo e crueldade. En toda Euroasia, na época na que desde fai 10.000 até fai 2.000 anos produciuse un proceso acelerado de desenvolvemento, África quedou illada e a historia demostrou que para crear novas ideas é necesario un gran movemento de xente, en contacto uns con outros. No África Subsahariana vivía pouca xente e as novas ideas chegaron a un ritmo menor, non hai máis misterio. E é que, desde que rompeu ese illamento, África tivo un desenvolvemento espectacular. A transformación que fixo nos últimos 50 anos equivale á que se levou a cabo noutros lugares ao longo dos séculos e nos próximos 50 anos vanse a desenvolver de forma extraordinaria. O movemento é a mellor ferramenta contra a inxustiza no mundo. A facilidade de desprazamento fai o mellor traballo para reducir as desigualdades.

Vostede di que falta a idea de pobreza.

A pobreza é falta de diñeiro, pero é moito máis que falta de diñeiro, e iso a miúdo é moi difícil de entender no País Vasco. A pobreza tamén é humillación e dependencia. O pobre obedece e o que ten diñeiro manda, e iso vese en moitos aspectos da vida. A pobreza é a ignorancia, a falta de escola, o descoñecemento do que ocorre fóra do teu mundo próximo, a falta de información para interpretar o mundo, a falta de escola para razoar as cousas de forma ordenada...

Por que é necesario o desenvolvemento?

Non é necesario, é inevitable. Se a xente de aquí decidise que quería seguir vivindo como até agora, por suposto que están libres para iso, e pareceríame ben. Pero se os outros prosperan e ti non, mañá vivirás baixo a dominación dos demais. Aquí vivirei libre mentres vostede permítame vivir en liberdade, porque cando vostede decida que aquí está o ouro que vostede queira, o petróleo ou o safari que vostede queira, eu non terei forzas para facer fronte ao que vostede decida, vostede será dono da miña vida. As persoas e os pobos teñen que desenvolvela para poder desenvolver a súa autonomía e eles mesmos danse conta de que quen vén aquí nun 4x4 manda, e os que andan por aí non teñen nin opinión, nin voz, nin voto.

Aos dezasete anos viviu vostede moitas cousas.

Traballar aquí prodúceme, principalmente, dous sentimentos. Por unha banda, o peso e a desesperación, porque convivir coa miseria cotiá e ver as desgrazas unha tras outra non é fácil. Doutra banda, a sensación de que estás a conseguir algo, de que imos cara a adiante, que van saíndo da miseria e que os aldeáns están contentos.

Onde che ves no futuro próximo?

A vida dá moitas voltas e nunca sabes o que pode pasar. Hai tempo que aprendín a non facer plans a longo prazo, hoxe estás aquí, pero mañá non o sabes, un familiar pode enfermar ou crear unha nova oportunidade e irse a outra parte. Quen sabe?

Que mensaxe querería enviar aos vascos?

Desde Mozambique, o primeiro que lle diría á sociedade vasca é que o mundo é amplo e que non vivamos mirando ao noso embigo. Ademais, neste vasto mundo están a quedarse moitas cousas boas, está a mellorarse a vida da xente. E ademais, diríalles que a pesar das dificultades que viven en Euskal Herria, a sociedade vasca está entre o 5% dos que mellor viven no mundo. Por tanto, gozar e dar un pouco desa riqueza a outros para que vivan máis preto do seu nivel de vida.