En silencio e seguindo un rito determinado, os homes da aldea dO Boru Magadho cortaron a cabeza á cabra. É unha acción habitual cada vez que chega a nova estación. Os habitantes esperan a que a cabra morra desangrada e sácanlle o intestino. Non é un rito macabro, é un costume centenario. Os intestinos serven de predición climática para os membros da comunidade Gabra de Kenia. Os anciáns da aldea, a Xunta de Sabios, len os intestinos e “acertan” como será a próxima estación.
Tras a morte da cabra, cinco anciáns déronse cita nas inmediacións do intestino. Trátase de analizar a cor do aparello dixestivo e as liñas mestras para predicir como será a próxima estación do ano. A Xunta de Sabios non o dubida. “A choiva achégase e as próximas semanas serán boas”, declarou un do cinco. Os demais asentiron. Entre os habitantes da aldea, que foron espectadores do rito, nótase a alegría.

Con todo, o gandeiro Guyo Gonjoba non está moi convencido. “O meu pai é un do cinco anciáns, pero nos últimos anos non o sabe. Con todo, non cae nin unha pinga. Hai tres meses dixo o mesmo e nada”.

Desde hai anos, os gandeiros nómades dO Boru Magadho sofren as consecuencias da seca. Guyo, de 45 anos, lembra cando experimentou o cambio: “O ano 1993 supuxo un punto de inflexión. As estacións chuviosas fracasaron e fun buscar respostas á miña avoa”. Pero o matriarca da casa dixo: “As arbayas (os deuses) enfadáronse”.

Desde entón, a situación foi de mal a peor. “A choiva non respecta as estacións habituais e estamos a ver refachos de vento extraordinarias”, explicou Guyo. A comunidade Gabra vive en torno ao deserto de Chalbi entre Kenia e Etiopía. North Dotes é o principal municipio da zona. “Somos gandeiros e estamos afeitos vivir en condicións extremas”, declarou Guyo. Pero nas últimas décadas rompeuse o equilibrio entre a natureza, o home e os animais.

Emerxencia climática? O gandeiro non ten ningunha dúbida: “Se destrúes a natureza, el destruirache a ti. Amalurra non o esquece”. Neste esquecido recuncho de Kenia nótase un choque xeneracional. Os maiores unen costumes cristiáns e animistas para dar resposta á falta de choivas. Con todo, os mozos saben que a crise climática foi provocada polo abuso humano e que a transformación ten raíces científicas.

A maioría dos gandeiros de North Hori viven en pequenas aldeas, a escasos quilómetros duns doutros. As familias constrúen estruturas chamadas manyattas, casas circulares de troncos e teas. No centro do deserto hai oasis de mananciais e palmeiras, pero os gandeiros prefiren vivir lonxe das lagoas. A taxa de malaria é moi alta e os mosquitos gustan dos oasis.

Na estación seca, os homes levan animais a foras ou pasteiros frescos. “O fora da nosa comunidade está a 35 quilómetros de aquí. Necesitamos varios días andando para chegar con camelos e cabras”, explica Guyo. Animais e homes pasan toda a estación seca fóra do poboado. As mulleres, pola súa banda, asumen toda a responsabilidade da comunidade.

Gubo Ukuru, nai de sete fillos, dirixe a asemblea de mulleres da aldea de Goricha, na que participan 35 mulleres. “É a miña responsabilidade coidar a toda a familia cando o seu marido e o seu fillo maior están fóra”. Ukuru, de 52 anos, parece máis veterano: “A vida non foi fácil, sempre enfocada ao benestar da familia e da comunidade”. Ukuru lembra a época na que os pobos se desprazaban segundo a estación. Eran gandeiros nómades e era responsabilidade das mulleres construír manyattas. Ukuru casou aos 18 anos cun veciño chamado Godana e converteuse en membro da aldea de Goricha.

En calquera caso, nos últimos cinco anos non se produciu o traslado da pequena localidade. A comunidade Gabra está a converterse nun pobo sedentario. Ukuru nunca se preguntou como sería a súa vida se nacese noutro lugar. Non ten tempo para pensar niso. A muller ten dous fillos, que están infectados de bruceloses, segundo a mesma fonte. A brucelose é unha infección común entre os gandeiros. Dos animais transmítese ao ser humano a través do leite. As familias non deixan ferver o leite das cabras e os camelos, o que provoca un contaxio.

“O leite dos camelos non é tan boa como antes. Os animais non comen o suficiente”, sinalou Ukuru. Da mesma opinión é Guyo: “Os camelos poden pasar 20 días sen beber auga, pero sen comer non poden pasar moito tempo. A falta de choivas trouxo a pobreza ás comunidades de gandeiros. En zonas secas a miseria estendeuse. En canto aos pastos verdes, producíronse conflitos”. Así, o gandeiro
teme que a seca poida provocar unha guerra entre as comunidades, que aínda non se recuperaron. “Gabr nunca tivemos problemas cos veciños e veciñas. Os pastos da nosa familia están situados xunto ao Lago Turkana e compartímolos con outros grupos. Nesta zona non hai propiedade privada, as terras son do estado”, explicou Guyo. Pero ultimamente non hai suficiente campo para encher os ventres de todos os animais.

E non só iso. Moitos dos pozos onde se extrae a auga secáronse debido á evacuación dos acuíferos. Outros moitos pozos están contaminados pola corrosión dos minerais: “Ves ese gran buraco?”, sinala Guyo, “é un gran charco, pero o pasado mes de xaneiro morreron 175 camelos por beber auga da zona”.

Debido aos problemas derivados do cambio climático, Guyo asume a responsabilidade da comunidade: “Hai dous anos o meu pai chamoume por teléfono. Estaba moi preocupado. Díxome que a supervivencia da familia estaba en perigo e non penseino dúas veces. Despedinme de Nairobi e volvín aO Boru Magadá”, lembra o gandeiro. De feito, Guyo foi durante moitos anos un sacerdote protestante: “Cando era mozo quería coñecer o mundo e fun á capital. Pero son o fillo maior e teño un gran apego á familia”. Así, Guyo casa cunha moza da aldea e vive coa súa muller e as súas dúas fillas xunto á manyatta dos seus pais.

O gandeiro introduciu novas tecnoloxías no día a día da comunidade: Guyo sumámonos ao proxecto pioneiro posto en marcha pola Universidade Politécnica de Turín en Italia. A iniciativa chámase TRIM e é unha aplicación móbil. TRIM recompila datos meteorolóxicos, enfermidades dos animais, flora e dirección do vento e ofrece aos gandeiros unha base de datos baseada no sistema GPS. O obxectivo é sinalizar a través do móbil a localización de pozos de auga e pasteiros frescos.

Guyo convértese nun recopilador de datos: “A nova aplicación non fai milagres, pero nos axuda a entender determinados patróns. Identificamos cales son as tendencias climáticas e tratamos de darlles unha resposta máis rápida. Sabemos que é un parche provisional, pero nos facilita o noso traballo”.

Seguir vivindo en North Hor converteuse nunha acción de resistencia para as comunidades de gandeiros, e esa loita non está só ligada á emerxencia climática. Desde Marsabit tárdase cinco horas en chegar en coche até O Boru Magadel.Hai que cruzar o deserto de Chalbi e non hai estradas. O illamento da zona axudou a manter os costumes, pero as autoridades de Kenia comezaron este ano a asfaltar o camiño. "que vai pasar cando os anciáns da aldea morren?", preguntouse Guyo. Parece difícil que as novas xeracións manteñan a tradición gandeira. “Moitos mozos foron á universidade e outros se escaparon ás zonas turísticas da costa. O meu irmán, por exemplo, traballa nun gran hotel de Mombasa”, dixo Guyo.

Urbanizar ou abandonar. O gandeiro non ve alternativa. De feito, ten claro que o cambio climático non ten volta atrás: “Quizais teñamos que cruzar as fronteiras de Kenia e golpear as portas doutro país. Quero seguir sendo gandeiro, pero para iso temos que ir máis ao norte do Ecuador”. Guyo descoñece que son os refuxiados climáticos, pero pronto pode converterse nun deles.