Hai moitas maneiras de abordar a guerra de 1936. Unha delas, sen contar o que nela ocorreu, é a da preguerra e a posguerra. Aí é onde se sitúa o libro de Patxi Zubizarreta.

Para atraer ao lector desde o principio, supón unha afirmación que parece unha contradición, a de Alberto Olmos, escritor que di non poder soportar novelas sobre a guerra e o holocausto. A lectura deste primeiro texto tamén nos di a intención de Zubizarreta: esta novela é un intento de romper ese prexuízo e mostrar que hai excepcións á tendencia de impulsar as industrias culturais. Parece unha ambición, pero despois de ler a novela enténdese a razón da cita e do libro, xa que non se trata dunha novela sobre a guerra, senón dunha reflexión sobre a amizade. Nesta ocasión, o escritor non se baseou nunha historia de amor para relacionar as calidades da relación coa guerra, pero a dor, a traizón e o arrepentimento están moi presentes.

Comparando coas estratexias de representación da guerra na novela vasca, diría que nesta obra temos unha proposta diferente, especialmente no que se refire á estrutura e a forma. Dividida en tres partes, cada unha responde a un rexistro, un molde e unha forma.

O primeiro capítulo é un intercambio de cartas entre Gabriel e Rafael no que se ve a solidez da súa relación, mentres que a guerra está a piques de comezar, a parella dirixirase do hitano ao zano, e Gabriel, do eúscaro ao castelán, como precedente de diferentes ideoloxías.

A segunda parte fáiseme un pouco máis pesada, quizá porque os datos historiográficos contrastan co rexistro oral vivo do primeiro capítulo. Con todo, alí atópanse os indicios da relación entre os principais personaxes, e tamén os personaxes secundarios enriquecen o ambiente, como o soldado escolta que quería ser mestre ou Lucía. Con todo, neste relato do mundo, que se adoita representar como moi masculino, tampouco hai voces femininas, e tiven a pena: Que a vivencia, o pensamento e os sentimentos de Lucía non se traduzan no contexto, aínda que as decisións do personaxe reflictan a complexidade da súa situación.

Por último, no terceiro capítulo, o narrador en segunda persoa céntrase en Rafael para contar os seus últimos días. Así, a tensión vai in crescendo até o final.