En 1939 o poeta chileno Pablo Neruda atopábase en París, onde exerceu de cónsul. Ante as miserables condicións que soportaban en Francia os miles de republicanos que fuxiran da Guerra de 1936, decidiu pasar á acción e pedir ao Goberno chileno financiamento e recursos. A resolución desta crise humanitaria converteuse nun reto persoal.

Pero acababan de sufrir un terremoto terremoto terrible en Chile e o goberno de Pedro Aguirre non estaba disposto a prestar axuda, xa que algunhas cidades do sur destruíronse por completo. Neruda non se rendeu e, xunto á súa parella, Delia do Carril, acudiu a América do Sur e a outros países de Europa para pedir axuda; despois de percorrer cidades de Arxentina e Uruguai conseguiu diñeiro para transportar aos refuxiados a Chile.

Axiña que como regresou a Francia, alugou o barco Winnipeg e a través do Goberno republicano no exilio comezaron as conversacións para elixir a quen levar a Chile. Necesitábase man de obra cualificada, ese era o truco utilizado por Neruda para que os conservadores chilenos non puxesen en perigo o seu proxecto.

O barco partiu de Bordeus o 4 de agosto de 1939 con 2.100 persoas a bordo e tras cruzar a canle de Panamá dirixiuse cara ao Hemisferio Sur, onde atracou o 26 de agosto en Arica, ao norte de Chile. Abandonaron un grupo de pescadores galegos e continuaron o seu camiño até Valparaíso, importante porto do Pacífico onde chegaron o 3 de setembro. Os refuxiados permaneceron na zona preto de 600, pero o resto dos refuxiados tomaron o tren até Santiago e polo camiño os chilenos recibíronos como heroes. A benvida foi tan grande que a viaxe de dúas horas prolongouse durante seis horas.

“Que a crítica borre toda a miña poesía, si quere. Pero este poema que hoxe lembro ninguén poderá borralo”, recitou Neruda sobre Winnipeg e a súa viaxe. Converteuse no barco que máis refuxiados levou na historia do exilio republicano.

Un bebé chamado Winnipeg

Dous días despois da partida de Winnipeg, fronte ao cabo de Finisterre, a tripulación atopouse nun estado moi especial: unha muller estaba a piques de dar a luz. Tratábase de Piedade Bollada, veciña de Barakaldo, e ao seu lado atopábase o seu marido Eloy Alonso, natural de Abanto-Zierbena. Así naceu a pequena Agnes America Winnipeg.

Agnes America Winnipeg

"Paréceme terrible non dar acubillo aos migrantes, como nos deron aquí, en Chile"

Por que ese tres nomees?

Porque o momento en que nacín foi moi especial. O capitán do barco achegouse aos meus pais e preguntoulles si querían que lles puxese o nome da súa muller, que morreu en Madrid por un obús de Franco, Agnes. Os meus pais asentiron, porque aínda non tiñan nome establecido. Logo puxéronse a pensar: “Por que non pómoslle tamén América? Aí imos…”, e por fin engadiron ao nome de Winnipeg, porque nacín no barco.

Entón naciches no barco...

Si, un barco famoso, precioso… chamábano “O Barco da Esperanza”, porque nos levou a Chile. Nacín o 6 de agosto de 1939, dous días despois da miña saída de Bordeus. Ao principio inscribíronme como francés, porque o barco estaba envolvido nesa bandeira, pero unha vez baixado a terra déronme nacionalidade chilena.

Que che contaron os teus pais do que pasara no barco?

Foi unha boa experiencia para eles, estaban ben no barco, non podían queixarse. Había un coro vasco e un coro catalán, e a todos alegrábanlles a vida. O seu irmán tiña oito anos e lembra que protestaba porque non lle gustaban as lentellas porque entre elas aparecían pedras… Imaxínache! Nunca faltaron alimentos.

Con todo, non foi unha época doce para o seu irmán.

Chamábase Xusto e foi enviado a Francia en plena guerra. Alí estivo bastante tempo, un tres anos. A nai logrou un permiso para abandonar o campo de concentración e enseguida empezou a buscala. Custáralle moito atopala, estaba en mans dun matrimonio sen fillos.

De que campo de concentración falas?

Argelès-sur-Mer (Cataluña Norte). Fun visitar o recinto e foi moi emocionante. Iamos en coche co meu irmán e de súpeto vin o nome do pobo: "Alto, alto!", dixen, e o meu irmán: “Que pasa?”, “Non viches o cartel? Aquí estiveron os pais no campo de concentración!” Agora é unha bonita praia con bonitas casas e chalés. Ao sentarme na area saíanme as bágoas, pensaba que o meu pai e a miña nai estaban alí...

Entón non sería tan bonita.

Os homes cavaban hoyos na area e tapábanse cunha manta a través do frío; suxeitaban a nenos e mulleres en barracas de madeira, non tiñan máis que palla para tombarse.

Como se decataron do barco?

Fíxose unha lista, moito máis non sei. Foron a Bordeus e alí avisáronlles de que había un barco que lles ía a sacar de Francia.

E cando chegaron a Chile, que lles dixeron?

Todos estabamos censurados pola lista e cando baixaron, replicaron inmediatamente: “Tres subistes e catro baixastes, por que?”, respondeu a nai: “Esta é a miña filla, de contrabando”.

Entón recibíronvos con xenerosidade. Que opina do comportamento dos países europeos cara aos refuxiados de hoxe?

Paréceme terrible non darnos albergue, como nos deron a nós aquí, en Chile. Tantas mortes, tantos odios… Hai que abrir as portas en todos os países.