A muller é trasladada con présa ao quirófano do hospital. Está embarazada e o parto non é fácil de prever. A muller que está a piques de ser nai ten á súa esquerda a un mozo. Sostén un tubo na man da muller. Faio en galego, non en inglés. A embarazada Heledd ap Gwynfor non esquecerá nunca a aquel home: “Valía ouro que me fixese galés, dábame conta de que cada vez estaba máis tranquilo grazas a el. Podía expresar o que sentía máis facilmente que coa comadrona”. Pero as horas de traballo son horas de traballo e, ao dar a luz, todos os obreiros de á beira marcháronse e viñeron outros novos. “O mozo díxome que tiña que marcharse. O corazón latexoume, porque mentres me falaba acougábame”.

O británico The Guardian, pola súa banda, recolleu este exemplo o 20 de setembro en Bilbao. A continuación móstranse máis exemplos do que imos contar. De feito, da man da Política Lingüística de Gales, os centros de saúde puxeron en marcha unha campaña para que os gales falantes sexan atendidos no seu idioma. Aled Roberts, máximo representante da Política Lingüística do Goberno de Gales, sinalou que os falantes de gales están a sufrir e que algúns poden estar en perigo se os profesionais dos centros de saúde non falan no seu idioma de orixe. El di: “Si o idioma orixinal é o galés, para el é necesario que se faga nese idioma, non é unha opción”. Roberts fala da necesidade e non dos dereitos lingüísticos do paciente, senón de pór en risco a propia saúde. The Guardian recolle os acontecementos de gales parlantes e as opinións vertidas polos profesionais.

Nenos que non entenden nada

Tamén a señora Eiry Miles sufría un parto difícil. Asustouse ao comprender ao médico que estaba en perigo de morrer: “Pero a comadrona faloume de galés. Foi marabilloso. Explicoume a situación de maneira que eu entendíaa e tranquilizoume. Poder falar da situación na miña lingua foi especial”.

Os profesional Tomos Owens traballa co 90% dos pacientes en galés. Este traballador observou que os pais aprecian a presenza de alguén capaz de falar de galés cos seus fillos porque: “É máis difícil que os nenos se acheguen a ti e déixenche explorar si os feixes nun idioma que non entenden”. O representante de idiomas Aled Roberts puxo sobre a mesa outro tema: si os traballadores sanitarios non coñecen o idioma do neno e os pais fan de intérprete, que pasa coas medidas preparadas para protexer ao neno?

Foi presa dunha pneumonía e deixou de traballar un pulmón. A irmá de Gales, Sian Elin Williams, foi trasladada ao hospital, a uns cen quilómetros da súa casa. A súa irmá di: “Era mozo entón, na nosa casa falabamos de gales, era tan importante para el contar ao médico como sentía no seu idioma. Estaba lonxe de casa, pero facelo en galego fíxolle sentirse máis cómodo, facer no idioma que lle era alleo fose outra cousa”.

Manon Williams lidera equipos de enfermaría que atenden a enfermos de cancro. Ten claro que é moi importante falar de galés a pacientes e familiares: “A información que vai recibir pode ser de moitos extremos. Tamén é moi importante que reciban malas noticias, que neses momentos teñan a oportunidade de falar da situación en galés”.

Falantes con demencia

Que pasa cos enfermos con problemas psicolóxicos e psiquiátricos? A lingua é unha ferramenta imprescindible para diagnosticar e atender as súas enfermidades. Con todo, que importancia dáselle á saúde? O enfermeiro de psiquiatría Edwin Humphrey coñeceu a pacientes aos que o test de demencia non lles fixeron un diagnóstico satisfactorio. “Hai pouco unha muller foi sometida a un test de demencia en inglés por parte dun médico e o diagnóstico que se fixo foi moi deficiente. A investigación conclúe que a demencia é avanzada. Falei con ese enfermo e descubrín que o diagnóstico está mellor que o que di. Volvémoslle a facer o test, esta vez en galés, e deu un resultado mellor”. Humphrey, ademais de enfermeiro de psiquiatría, é músico. Dáse conta de que cando se pon música de cantantes en inglés, os gales parlantes reaccionan menos: “En cambio, cando se pon cancións de galés acéndeselles a cara enseguida”.

Glenda Roberts ten demencia. El di que se deu conta de que fala inglés na súa segunda lingua, cada vez peor: “Estou a traducir ao idioma orixinal”.

Cantos profesionais sanitarios coñecen o galés?

Non saben cantos son, non fixeron reconto. Segundo Aled Roberts, as diferenzas entre unhas e outras áreas de Gales son considerables. Nalgunhas áreas da sanidade case todos os traballadores poden facer un pouco de gales, noutro non sábeo nin un de cada cinco. Non existe un sistema de detección de traballadores gales falantes, e o mesmo ocorre cos enfermos gales parlantes. Así, a lingua e os falantes continúan na sombra.

Pouca investigación, menos conciencia

Nos Cursos de Verán da UPV/EHU de 2017, nas xornadas de Saúde e Linguaxe, falou, entre outros, a psiquiatra Leire Erkoreka. Referíase á importancia de facer ao paciente na súa propia lingua en psiquiatría e psicoloxía. En cambio, recoñeceu que no ámbito internacional hai moi poucas publicacións sobre o tema, e que el atopou sobre todo relacionar coa esquizofrenia. Despois de examinar o material escaso, expuxo a seguinte conclusión: “Os pacientes presentan síntomas psicóticos máis graves na lingua materna que na segunda lingua. Os neurólogos e os lingüistas non saben moi ben en que lugar do cerebro cultívase cada lingua, pero parece que é unha hipótese razoable vincular a lingua materna coas emocións e que a segunda lingua únenos á realidade. Cando utilizamos a segunda lingua prestamos máis atención á transmisión da linguaxe, polo que estamos máis ligados á realidade.

Outro traballo di que os nosos recordos están ligados ás emocións e que esas emocións están ligadas a unha linguaxe. Pódese utilizar a segunda lingua para recuperar eses recordos? Parece que o uso da segunda lingua pode ocultar as emocións, polo que o terapeuta pode utilizar a segunda lingua do paciente para extraer mellor os recordos traumáticos”.
Leire Erkoreka traballaba na Rede de Saúde Mental de Bizkaia e deu os seguintes dous datos: Na Rede de Saúde Mental de Bizkaia, o 38% do persoal de atención psiquiátrica de adultos ten o nivel B2 de eúscaro e o 47,6% do persoal que traballa con nenos. O nivel B2 non garante que a consulta se realice en eúscaro.

Debería ter dereito a recibir atención sanitaria en eúscaro ou en galego. Non sempre é así. Cando sexa necesario, tampouco.