Das súas palabras chéganos unha consigna clara: que o cárcere non pode ter ningún límite de loita e, por tanto, desde que está en prisión non perdeu tempo, senón que gañou. Ademais de escribir Ho tornarem a fer (Volverémolo a facer) e de editar un libro sobre o afastamento penal xunto con Iñaki Rivera e o proxecto Sirecovi, agora prepara un novo libro sobre o dereito dos presos a participar activamente no nacemento dos seus fillos. O 23 de setembro volveu a ser pai. As preguntas ao presidente de Òmnium Cultural comezaron o último venres de agosto no cárcere de Lledoners e as respostas chegaron á redacción o día 11 de setembro.

O 16 de outubro cumprirás dous anos de detención provisional xunto a Jordi Sánchez. Que sente ao ver que o tempo pasa e como xestiona a situación?
Teño sentimentos contraditorios. As semanas van a todo ritmo, pero cada vez que fas unha chamada debes marcar o NIS (número de identificación do preso): o catro primeiros números corresponden ao ano de ingreso en prisión (2017) e xa estamos a finais de 2019. Demasiado tempo para empezar a renunciar a nada. Sigo pensando que o cárcere é un altofalante perfecto. É fundamental manter as rutinas: meditación, pouca televisión, horarios dentro da cela, coidar o mellor que poidas aos de casa, relacionalos cos membros do módulo, cerámica, escribir e ler…

Vivirías momentos de esperanza, de desesperación ou momentos complicados? Cales foron?
Moitos momentos de esperanza, pero cos pés no solo e sen crear falsas ilusións. É dicir, sabendo que estou aquí para moito tempo, pero tamén consciente da importancia das pequenas vitorias diarias. Posicionamentos, mobilizacións, cartas, presenciais, ou a chegada do novo fillo que está a piques de nacer. Este tipo de momentos fortalécenche e, estando aquí dentro, danche aínda máis de vida. Lembro os momentos de desesperación a distancia. O medo do primeiro mes quizá ata que asumín que o cárcere é tamén un instrumento de loita para conseguir obxectivos políticos.

Coñeceu aos presos tanto en Soto del Real como en Lledoners. Que che ensinaron? Que a
loita pola dignidade preséntase de moi diversas formas e que xulgar á xente por diante é un dos erros. Dentro de aquí, por toneladas, hai humanidade e cada día ves accións solidarias. Creo que o cárcere che cambia para sempre e, como di Nadia de Pussy Riot, non é o peor lugar do mundo para quen se atreve a pensar en por si. Moitas veces acórdome dos compañeiros que coñecín nestes dous anos e pregúntome que destino tiveron.

Coa experiencia que recolleu, cre que o cárcere serve para a reinserción dos presos?
Estou convencido de que hai sistemas que son moito máis eficaces que o cárcere para a reinserción social e non podemos deixar de lado este debate. Aquí atópanse principalmente persoas dos sectores máis pobres da sociedade, mentres que os verdadeiros responsables das maiores atrocidades que estamos a vivir (emerxencia climática, morte de refuxiados no Mediterráneo ou venda de armas) están libres. Son partidario de destruír os cárceres, mesmo antes de entrar aquí. Moitos dos meus compañeiros son vítimas máis que culpables. Cando miras máis aló do evidente, ves que a boa ou a mala sorte ten que ver con nacer nunha rúa máis arriba ou máis abaixo ou uns quilómetros máis aló. Tamén coñecín a excelentes profesionais que fan un gran traballo.

O Tribunal Superior de Xustiza do Estado ditará en breve a sentenza do caso Bateragune. É posible estar preparado para unha sentenza como a que vén?
A única sentenza que procede é a absolución. E si, creo que tivemos tempo suficiente. Utilizaremos as sancións como panca para a transformación democrática. Despois de dous anos de detención provisional e vendo os acontecementos dos últimos anos, non temos motivos para esperar nin penas inferiores a dez anos. Na batalla xurídica, a relación histórica entre Cataluña e o Estado tivo sempre un claro triunfo, ou case sempre: a fiscalía. Outra cousa é o uso moral e político que imos facer das sentenzas e, nese sentido, estou convencido de que a carga será máis pesada para eles que para nós. Cando en Barcelona se castiga o exercicio de dereitos fundamentais e de disidencia política, tamén se está castigando en Madrid, Segovia e Sevilla, o que supón un ataque contra todos os demócratas do Estado e, por extensión, do mundo. No século XXI, o feito de que unha democracia europea pretenda encarcerar os dereitos humanos é un exemplo representativo do mundo no que hai que cambiar.

Viviu todo o xuízo desde o banco dos acusados, desde o mesmo no que se xulgou ao presidente da Generalitat, Lluís Companys. Que sensación tiveches e que conclusións sacaches? O
día a día do xuízo non foi especialmente difícil para min. A ofensiva do Estado contra a sociedade catalá era unha oportunidade para aflorar e, por iso, non quixen sentarme detrás dos avogados. O feito de que o presidente Companys sexa o mesmo salón no que foi xulgado demostra que o Estado, en xeral, non cambiou a súa estratexia opresora con Cataluña e, por tanto, seguimos sumidos no mesmo conflito político. Si Franco non conseguiu romper a vontade de autogoberno da sociedade catalá, tampouco o logrará Felipe VI.ak. A loita comezou hai tempo e están en xogo os nosos dereitos nacionais, tamén sociais, como sucedeu noutros capítulos da nosa historia colectiva.

Tes esperanzas de que Estrasburgo diga que non tiveches dereito a un xuízo xusto?
Nós faremos todo o que poidamos, pero Estrasburgo non está a xogar un papel digno co tema das persoas refuxiadas ou da vulneración de dereitos fundamentais. Por tanto, é mellor non espertar demasiadas esperanzas. Sabemos que a loita pola internacionalización deste ataque contra a democracia e os dereitos humanos vai máis aló do Tribunal Europeo de Dereitos Humanos e non se limita á fronte xurídico.

O apoio aos presos políticos e exiliados non baixa. Cre vostede que se pon demasiada forza na loita contra a represión e que hai risco de que a loita polo dereito de autodeterminación quede ao carón? A
Fronte contra a represión de Òmnium sempre foi considerado como parte esencial da estratexia de autodeterminación e, por tanto, sería un grave erro tanto renunciar a esa loita como pór esta loita por encima da resolución do conflito político. Por iso dicimos que a amnistía sería unha vitoria para o movemento soberanista, porque obrigaría ao Estado a recoñecer que os feitos castigados non son delito. Xirinacs [Lluís Maria] é un dos mellores exemplos desta liña.

Algúns empezan a falar de indultos. Indultar por que?
"En Òmnium temos un gran respecto polas decisións persoais de toda a xente, pero eu teño claro que, agora que estou preso, o meu obxectivo non é loitar por saír de aquí. Por tanto, o indulto non é unha opción nin para min nin para Òmnium. A liberdade de Cataluña é a prioridade, o fin da represión, o respecto aos dereitos humanos e o exercicio do dereito de autodeterminación.

Fala de mobilización permanente e permanente. En que se concreta? Agora estamos a entrar nunha nova etapa que poderiamos cualificar de loita antifranquista e que abarca desde mobilizacións e protestas
até accións non violentas e desobediencia civil. Accións realizadas de forma moi organizada e propositiva. Esta liña esixe un cambio persoal e que cada un pregúntese que grao de sacrificio está disposto a aceptar. Rexeitar a opresión dos dereitos fundamentais é unha loita que nos interpela a todos os demócratas de Cataluña e do Estado; o voo da pinpilinpauxa que nos debe levar ao tsunami democrático, como explica Gene Sharp.

Nesa loita polo dereito de autodeterminación, que é o que volveremos facer, segundo Jordi Cuixart? Que non sabemos facer ben e que nos queda por facer?
Case todo está por facer, pero fixemos algo moi importante: démonos conta de que Cataluña é capaz de encherse de urnas, mentres todo o Estado e máis de seis mil policías seguían a estas urnas. Temos que recoñecer moito máis valor ao Ou-1, a aquel tremendo éxito colectivo, e á resposta que paralizou a todo o noso pobo no Ou-3 para denunciar a brutalidade policial. Cando dicimos “Volveremos facelo” estamos a dicir que volveremos exercitar todos e cada un dos dereitos que pretenden vulnerar mediante a sentenza, desde a liberdade de expresión até a acción non violenta pasando, por suposto, polo dereito de autodeterminación. A única maneira de non perder dereitos é exercéndoos. E debemos defendelos con todas as nosas forzas, polos que deixaron a súa pel e polos que veñan.

Que non deberiamos facer?
Eu non son un fanático de reprochar á xente, pero é necesario que as accións e as palabras non estean separadas, porque iso provoca desorientación e desmovilización. Mentres buscamos culpables, o Estado non deixou de apostar polo retroceso e a represión. Nin o medo á represión, nin a ameaza do Estado á violencia institucional, nin a loita pola hexemonía política do soberanismo poden ser un obstáculo para a nosa aspiración social e nacional. Os sufragistas e insubmisos lémbrannos que os logros sociais son imposibles sen loita.

Xa se cumpriron dous anos desde o 1-Ou. Que lectura política e social fai vostede deste tempo? O referendo foi o obxectivo político que uniu á xente, incluídos o non independentistas, e ás institucións, pero logo empezaron a aflorar as discrepancias.
Resúltame moi difícil imaxinar outro escenario e, por tanto, penso que o Estado actuou da única maneira que sabe: coa violencia. En Cataluña, pola contra, tanto os ensinos extraídos (sobre a organización da acción non-violenta e do movemento de abaixo a arriba) como o abandono dos apriorismos, así como o crecemento individual e colectivo poden dar numerosos froitos. No 1-Ou demostramos que a xente é capaz de gañar, como di Arendt “o uso da forza é unha proba de falta de poder”. Por tanto, o medo non pode condicionar as nosas decisións e a coherencia debe guiar todo o que facemos. O proceso soberanista ten altibaixos desde o primeiro día, é unha característica propia e estrutural da transversalidade e diversidade do movemento. No mar da transformación social, como dicía Gandhi, ademais do programa de construción e da acción política, hai unha transformación persoal. Este é o seguinte paso que temos que decidir. Debemos preguntarnos até onde chega o noso compromiso persoal.

Discutiuse moito sobre o encargo. Cal é o mandato do 1-Ou, ao seu xuízo?
O 1-Ou exercemos o dereito de autodeterminación. O Estado español quería impedilo, pero non quedamos en casa. Para garantir este dereito, fixémolo a través dun dos maiores actos de desobediencia civil das últimas décadas en Europa. Dúas semanas despois chegaron os cárceres e os exiliados. A día de hoxe, o presidente do Parlamento está no cárcere e os conselleiros no cárcere ou no exilio. Con todo, o Estado non conseguiu neutralizar o movemento soberanista. O mandato é claro para min: hai que seguir loitando desde a transversalidade e a unidade de acción. A represión non pode ser un límite, polo que votaremos tantas veces como sexa necesario.

Agora mesmo existe unha certa contraposición entre o diálogo co Estado e a confrontación. Son incompatibles ou dialécticos? É necesaria a confrontación para lograr unha solución dialogada? O
debate entre o diálogo e a confrontación non ten sentido, xa que a esixencia permanente do diálogo forma parte da estratexia de confrontación para resolver este conflito. Deberiamos empezar a deixar de lado estes debates inútiles e, como di Marcel Mauri, deberiamos falar menos de unidade e traballar máis por ela.

Non é esa a práctica da desobediencia?
Exactamente. A desobediencia civil é un instrumento máis de loita non violenta que ten como obxectivo a mellora da sociedade e o fortalecemento da democracia a través da adaptación das leis ás necesidades da sociedade. Baséase na acción non violenta e na asunción de responsabilidade sobre as accións. Isto non quere dicir que se considere lexítimo o castigo que se lle vai a impor, senón que se aceptan os efectos da acción. Require moita máis formación e concienciación e é a antítese da unilateralidad. O obxectivo é obrigar ao Estado a negociar. Por iso digo que o debate entre o diálogo e a confrontación non ten sentido, porque é parte da estratexia de confrontación a que demostra que o Estado non ten vontade de diálogo.

Que lle dirías ás persoas que queren unha Cataluña independente e que hoxe en día están desesperadas? E a quen non son independentistas e cren que hai que cumprir a legalidade vixente? Aos
primeiros diríalles que os que nos precederon na defensa da democracia e a liberdade estiveron dispostos a darnos a vida e, por tanto, non temos ningún dereito á desesperación. En segundo lugar, que pensen en como trata a Unión Europea aos refuxiados, aos africanos que morren nas nosas costas ou aos nosos veciños que, mentres crecen os beneficios do IBEX-35 co apoio do Tribunal Constitucional, sofren de pobreza enerxética, todo iso en nome da lexislación vixente. Como dicía Howard Zinn, o noso problema non é a desobediencia civil, senón as persoas que che obedecen as ordes das autoridades que fan posible que isto suceda. A desobediencia civil non é máis que un test de constitucionalidade permanente para mellorar as leis vixentes. Iso xa o recoñeceu o propio Tribunal Supremo nunha sentenza de 2009, cando afirmou que tamén é un reflexo do bo estado de saúde dunha sociedade democrática. En calquera caso, o 80% dos cataláns están en contra da represión e reclaman unha solución pacífica ao conflito. En Cataluña esta actitude é de consenso e queremos reivindicala.

Algúns tentaron ampliar o relato debido a unha crise de convivencia, especialmente pola dereita. Cal é a túa opinión e os riscos que leva?
É deplorable e absolutamente irresponsable que o pobo español pretenda enfrontar aos cidadáns de Cataluña uns con outros polo mero electoralismo. É unha mostra de irresponsabilidade terrible. Desgraciadamente, o propio PSOE ás veces únese a ese relato. É un instrumento habitual nos réximes totalitarios, plantar a semente do medo e buscar un inimigo. Pero me dá moita autoestima ver que non o conseguiron e, a pesar de que moitos intelectuais progresistas do Estado negáronse a denunciar a situación, hai algúns que o están facendo e cada vez con menos complexos. A única ruptura realmente existente aquí é a que existe entre os que poden chegar a fin de mes e todos os demais. E gustaríame lembrar, como recoñeceu Felipe de Borbón en 1990: “Cataluña será o que os cataláns queren”.