O xornalista e profesor Stephen Smith publicou hai un ano ARGIA o bulicio que supuxo para o libro A gran carreira cara a Europa: Como afroitaremos os europeos na crónica das próximas décadas. Desde entón producíronse varias reaccións, do mesmo xeito que nos medios de comunicación, no mundo académico e algunhas delas resumímolas aquí.

Smith di no seu libro que, estudando as dinámicas demográficas dos dous continentes, a migración dos africanos cara a Europa vai ser cada vez maior e non se pode evitar a africanización da poboación europea.

Basicamente, anunciou que África fará o que fixo antes todo o mundo –Europa, América Latina, Asia–: culminar a súa transición demográfica. Que a partir de 1930, en plena explosión de poboación, duplicarase a poboación africana para o ano 2050.

Analizando os outros modelos que coñeceron tras a explosión demográfica a calma e o envellecemento, Smith calcula que África podería comezar a resistir a fuga dos seus cidadáns en 2050, pero mentres tanto, para 2050, o 20-25% dos europeos chegará a ser de orixe africana (en 2015 era do 1,5%-2%).

O demógrafo francés François Heran foi un dos primeiros en negar as previsións de Smith á baixa. O Instituto Nacional de Investigacións Demográficas de Francia respondeu que en 2050 os africanos de orixe non serán en Europa máis do 25% da poboación que o 3% ou o 4%. Heran non dubidou en pór en dúbida a gran migración futura dos africanos, pero está convencido de que non se producirá antes de 2050. Velaquí por que.

O geógrafo Wilbur Zelinsky demostrou en 1971 que os migrantes non son a xente máis pobre dun país, que a sociedade moi pobre comeza a enviar migrantes a medida que avanza no modelo de desenvolvemento: ao diminuír as taxas de mortalidade, sobre todo a dos nenos, a poboación rexuvenécese e as migracións aumentan. Estes países, ao alcanzar un nivel de riqueza, reducen as fugas e comezan a acoller inmigrantes doutros lugares.

“En canto ao desenvolvemento –escribiu Herane–, si os países divídense de 1 a 10, os subsaharianos están en 1, en México 6, en Francia 9 e en EEUU 10. As migracións do 6 ao 10 seguen sendo masivas (25 millóns ao ano) pero as que van do 1 ao 9 ou 10 son moito máis reducidas (2,3 millóns). Quen pode pensar que os países do África subsahariana poderán queimar até 2050 todas as subidas de nivel até capturar México?”.

Desde Le Monde Diplomatique o historiador e xornalista Benoît Bréville, pola súa banda, quixo chamar a atención sobre as contraditorias consecuencias do desenvolvemento no tema das migracións. En moitos casos búscase un desenvolvemento económico coa liberalización da economía, pero isto non fai senón agravar a suposta migración que debía mitigar.

O exemplo máis destacado é o propio México. O presidente da Corte, Carlos Salinas de Gortari, dixo ao asinar o tratado de liberalización con Estados Unidos en 1992: “A partir de agora os mexicanos non terán que migrar ao norte, porque aquí atoparán traballo”. Tal e como xa anunciaran algúns economistas críticos naquela ocasión, foi xusto o contrario.

En 2014, a Unión Europea asinou un tratado similar con 30 países africanos, o que podería provocar un aumento das inundacións de inmigrantes, en lugar de reducilas. En definitiva, a migración non se debe ao desenvolvemento, senón á desigual distribución dos beneficios do desenvolvemento e á falta de emprego, sobre todo dos máis novos.

Fuxindo do paro

A falta de emprego, iso é o que puxo de relevo o estudo que acaba de publicar a Fundación Mo Ibrahim: “Mocidade africana: migrando por falta de emprego?”. Mo Ibramin é un dos empresarios máis ricos do continente africano, o propietario de Celtel, unha compañía líder en telefonía continental. A fundación, que leva o seu nome, reuniu en Abidjan (Costa do Marfil) a líderes e académicos do continente para mostrar como se ve desde África a cuestión das migracións. É de ler.

En 2017 migraron 36,3 millóns de africanos, o 14,1% do total dos que se moveron no mundo, moito menos que asiáticos (41%) e europeos (24%). Pero a maioría deles diríxense a outros países de África, en concreto o 70% dos migrantes subsaharianos desprázanse a outros lugares do continente.

Estes migrantes son na súa maioría novas, propietarios dalgunha aprendizaxe, tanto homes como mulleres. No país de destino gastan o 85% do que gañan. O Produto Interior Bruto (PIB) de África componse do 3,5% do que envía ás súas familias de orixe: máis do que a comunidade internacional achega nas axudas ao desenvolvemento.

Nove do dez países con maior taxa mundial de proliferación son africanos, concretamente nos países subsaharianos a taxa de proliferación é o dobre que a media mundial. Pola contra, África quedou moi atrás no desenvolvemento económico respecto ao crecemento demográfico. Agora mesmo, o PIB de todo o continente é menor que o de Gran Bretaña, aínda que ten vinte veces máis habitantes.

O 60% dos africanos ten hoxe menos de 25 anos. Entre 2100 e 2100 o número de mozos case se duplicará, mentres que en Europa e Asia reducirase e a metade dos mozos que o mundo terá entón serán africanos.

Hoxe hai 16 millóns de mozos africanos en paro, máis en proporción nas grandes cidades. E os estudos sociolóxicos presentados no foro Mo Ibrahim demostran que os mozos se preocupan principalmente polos traballos. O crecemento económico de África na última década apenas creou emprego. Na parte baixa do Sahara créanse tres millóns de empregos ao ano, aínda que se necesitarían para cubrir as necesidades dos mozos que buscan emprego... 18 millóns!

A agricultura representa o 60% dos postos de traballo, un terzo do PIB de África, pero os mozos non queren dedicarse á agricultura porque é unha actividade caduca e dura, que non achega diñeiro. Como se viu en moitas outras partes do mundo –os españois que tanto preocupan aos inmigrantes deberían coñecer a súa historia próxima– os mozos viven con ganas de ir a calquera sitio en busca de traballo. Este dato é significativo: se todos os mozos que queren migrar nas enquisas fóra do seu país cumprisen coa súa intención, Serra Leona perdería o 78% dos mozos, Liberia o 70% e Nixeria o 57%.

Crese que a sima entre a idade media da poboación africana e a dos seus gobernantes é de 45 anos. En todo o mundo hai anciáns gobernando, pero o certo é que en África os mozos piden sitio.