Como comensais, foron convidadas as mulleres que se dedican exclusivamente ao coidado (unha empregada de fogar e un gerocultor de residencias de anciáns) ou as que, de forma indirecta, traballan nos sectores que atravesan as tarefas de coidado (unha limpadora de hoteis e un baserritarra). Particularidades do sector de cada unha delas, as catro mulleres precarias, traballadoras e en dúas dos casos por ser migrantes; as catro mulleres que saíron á rúa en defensa dos seus dereitos e en loita pola transformación social; as que máis aló de romper os teitos de cristal, tamén nos están dando un profundo repaso aos solos viscosos do mercado laboral.

A necesidade de pór a vida no centro e de colectivizar a responsabilidade das tarefas de coidado púxose en valor na folga feminista do pasado 8 de marzo, e non é de estrañar que naquela ocasión o Movemento Feminista de Euskal Herria dixese que para que se produza a transformación feminista é necesario o conflito, “especialmente naqueles ámbitos que quedaron fóra do conflito político”. Un destes ámbitos é o coidado, e a mesa redonda resumida nestas páxinas é un paso máis cara ao seu politización, e non de todo tipo. Mostra diso é o contido recolleito nas páxinas a partir dos discursos do catro relatores.

Como coloquio, a lectura tamén se dividiu en dous partes: na primeira parte o lector atopará unha conversación cos membros da mesa Soraya García Pablo, Silvia Rugamas Rivas e Arantza Arrien Goitiandia, mentres que na segunda parte recóllese a conversación mantida con Elena Vasconez Cevallos, cuarta vocal. En ambos os casos, a xornalista Onintza Irureta Azkune exerce de moderadora nesta casa.

Onintza Irureta: Que é ser precario nos vosos sectores?

Soraya García: Eu digo que a precariedade que vivimos nas residencias de Bizkaia é a máis típica das típicas. Trátase dun sector de alta temporalidade no emprego, o que xera unha inseguridade tremenda nas mulleres con contrato temporal. Ademais, os contratos formalízanse en fraude de lei, na súa maioría no ámbito da actividade parcial. Nun colectivo de mulleres que levan pouco tempo no mercado laboral e teñen máis de 50 anos, as xornadas parciais significan que chegarán á xubilación coas cotizacións mínimas e que sufrirán a mesma precariedade que na actualidade. Doutra banda, existe un sector cunha gran sobrecarga física e psíquica por falta de persoal, e o horario e as quendas dificultan enormemente a conciliación entre o traballo e a familia. En canto aos salarios, non dan o suficiente para satisfacer as necesidades básicas, e non me refiro só á vivenda, os alimentos e a roupa, senón que cada vez me preocupa máis un tipo de precariedade pouco habitual, máis ligada ao aspecto persoal da vida. De feito, a non satisfacción das nosas necesidades persoais xera un prexuízo marxinal nas nosas necesidades sociais: si non podemos satisfacer as necesidades básicas, menos aínda poderemos satisfacer as relacionadas co lecer. Non poderemos facer ningún curso para conseguir unha mellor situación laboral, non poderemos gastar diñeiro en eventos culturais, nin facer grandes viaxes. É unha precariedade que me parece moi preocupante, que no caso das mulleres lévanos ao illamento, a unha vida social máis reducida e a unha autoestima máis baixa. E eses son os principais problemas das mulleres. As mulleres traballadoras temos cada vez máis conciencia da precariedade laboral porque visibilizamos as nosas condicións laborais, pero a miúdo esquecémonos desa precariedade e creo que hai que darlle importancia, ter coidado. O illamento social e a perda de autoestima que xera esta precariedade lévannos moitas veces a dificultades para movernos no mundo laboral, alimentando o papel dunha muller submisa, sen amigos e sen cultura en casa. Na miña opinión, por tanto, a precariedade económica no mundo laboral afecto tanto ás necesidades sociais como ás necesidades básicas.

Silvia Rivas: Creo que a precariedade ten un rostro de muller. Muller pobre, migrada, sen papeis, illada e con poucos recursos e ferramentas. Hai seis décadas viñan traballar aquí mulleres empobrecidas do Estado español, ás que se lles deu o nome de criadas. Pois agora somos nós, mulleres de América Latina e Centroamérica, que se dedican ao coidado, a soster a vida. Somos novas criadas. Só teremos unha opción: realizar tarefas de coidado e coidado, xa sexa dentro ou fóra de casa. E nós, os que temos papeis, si vivimos unha dobre precariedade [por ser muller e migrada], pensen na situación dos traballadores de interior sen papeis que pasan as 24 horas do día en postos de traballo que ninguén inspecciona. Vulnéranselles todos os dereitos: non teñen dereito á prestación por desemprego, nin a unha inspección que leve o control do traballo que realizan nos fogares. En consecuencia, moitas mulleres sofren abusos de poder, chantaxes emocionais, agresións sexuais. E que pasa coas mulleres que están nestas situacións? Pois como están sós e non teñen papel, só quédalles devorar a situación porque teñen medo. Porque teñen que soster a vida e a vida dos que deixaron o medo no seu país, e iso impúlsalles a soportar esas diferentes subdivisiones e violencias laborais. Hai mulleres que nos contaron que dormen na mesma habitación ou cama coa persoa que coidan, e máis aló do coidado, teñen que realizar tarefas diversas como cociñar, lavar a roupa e lijar. A maioría dos contratos baséanse na mentira: Dinche “isto farémoscho pola seguridade social”, pero no contrato non hai constancia dunha xornada laboral de 40 horas, ponche a man no día a día, até duplicar as túas obrigacións.

Ademais, temos a Lei de Estranxeiría, que nos pon baixo o paraugas de múltiples violencias: pídennos vivir tres anos para regularizar a nosa situación, e iso é posible si atopas un empleador “fiucego” disposto a contratar que che permita obter o cartón de regularización. No caso contrario, pode seguir sen papel aínda que pase o tempo. Con todo, cando consegues os papeis dásche conta de que a situación só cambia un pouco, sentes un pouco máis libre pero a situación precaria é parecida. Hai mulleres que traballan 14 horas ao día e que non teñen nin vida social nin familiar. Teñen cargas, enfermidades que ninguén recoñece, como as depresións.

Arantza Arrien: Trátase dun sector agrario masculinizado, non feminizado. Nós pensamos que a opresión de todo tipo que vivimos hoxe en día vén de onde conflúen o patriarcado e o capitalismo, e no noso caso iso dáse cando se pon en marcha o sistema agroindustrial e imponse posteriormente. Este sistema industrial ha suposto un cambio radical nas nosas relacións co traballo: a agricultura industrial é a dos homes e as mulleres traballamos para eles; para o home, para a empresa ou para o sistema. Porque hoxe en día o poder está no diñeiro, e quen ten o diñeiro ten o poder de decidir. Este sistema tamén implica a eliminación dos espazos de traballo colectivos e a implantación dun gran individualismo na agricultura. Antes non era posible traballar unha soa persoa no caserío, iso non é a natureza propia do noso traballo, pero hoxe en día na maioría das granxas só traballamos unha persoa, con todo o que iso significa: significa illamento, e significa que se impulsa ir á cidade a buscar outro tipo de traballo; tamén aumentan as relacións de dependencia e temos máis patróns. Aínda que cremos que o que consumimos elixímolo libremente, con todo, ao mesmo tempo que nos din que consumir, cando e como, tamén nos encargan aos agricultores que producir e como facelo.

A nosa precariedade ten que ver principalmente coas seguintes cousas. Nesta sociedade monetarizada, o diñeiro é un: a nosa remuneración económica media está por baixo do salario mínimo interprofesional, somos a maioría quen cobramos por baixo. O diñeiro di quen pode ser a terra neste momento, quen ten dereito a exercer esta profesión. E está claro que non pode ser así, que o principal obstáculo para crear alimentos non pode ser o diñeiro. Doutra banda, existe unha repartición de axudas: Unha parte importante dos orzamentos europeos lévaos a agricultura, e o 20% das persoas reciben o 80% do diñeiro; as mulleres recibimos o 32% das axudas e os homes o 68%. Si tense en conta a cantidade media que se cobra por persoa, as mulleres cobran un 55% menos que os homes. E isto dáse, sobre todo, polo noso modelo agrícola. Ademais, hai que ter en conta que na agricultura somos dous tipos de traballadores, aínda que algúns se consideren empresarios: traballadores autónomos e traballadores asalariados. O persoal asalariado si é un sector feminizado, cunhas condicións de traballo nefastas: algúns ven obrigados a vestir cueiros para que non perdan o tempo ouriñando; e tamén hai casos de traballadores temporeros que unen fresas en Huelva. Adóitase pensar que somos autónomos todos os traballadores do campo, pero hai moita xente asalariada, e moitos son migrantes neste momento. Á parte de todo isto, hai que ter en conta que, sobre todo no caso das mulleres, moitas facemos outro traballo á parte de sacar un pequeno soldo e facer fronte aos gastos. E ás mulleres tamén nos afecta outro tipo de precariedade, a do tempo. Como traballamos habitualmente de volta a casa, non temos un horario fixo e mestúranse os traballos produtivos e reprodutivos: ao mesmo tempo que acende o lume, colga as roupas, leva á avoa ao médico e practica os allos porros. Por tanto, nós cremos que necesitamos tempo para gozar, descansar, militarnos e pór en práctica outras alternativas.

Soraya e Silvia, por que credes que estades a traballar en condicións peores que os sectores masculinizados e os traballadores masculinos dos vosos sectores.

S. García: Como vimos dicindo ao longo de todo o conflito e a folga, porque somos mulleres que estamos a pasar o que estaba a pasar. Co noso traballo ocorre que se trata de traballos que as mulleres realizamos ao longo da historia por cumprir o papel de muller. Os traballos de coidados saltaron ao mercado porque vivimos nun modelo de sociedade que privatiza servizos como o coidado de anciáns, ademais de diñeiro público. Converteuse nun gran negocio para as empresas. E, ademais, que sorte, as mulleres fan estes traballos, xa que son o que fixeron toda a vida e fixérono moi ben, e si dámoslles un pouco de diñeiro polo que fixeron até agora, este é o negocio da época [ironicamente]. Aos traballos que realizamos as mulleres non se lles dá ningún valor, sempre foi así, cando as mulleres traballaban en casa o mesmo, non se lles daba ningún valor. Eu sempre dixen que non nos consideran mulleres traballadoras, senón só mulleres. O noso traballo non conta co recoñecemento suficiente para ter un valor económico que nos permita vivir do noso traballo. Os nosos traballos son a prolongación do papel de muller que nos arrastra no tempo, a sociedade machista asígnanos determinados traballos desde que nacemos.

S. Rivas: No noso sector hai coidadores homes que si cumpren co rol de coidadores auxiliares. As persoas que coidan son levadas ao parque ou a tomar un café, pero non fan os deberes e os empleadores non os prestan para que traballen en casa do veciño, da súa curmá ou da súa tía. Para as mulleres da garda isto é duro, porque vemos que a elas sempre lles dan os traballos máis fáciles, mentres que ás mulleres engádennos traballo en todo momento. Non só iso, tamén se paga máis aos homes, hai grandes diferenzas entre os soldos dos homes e as mulleres que coidan. Tamén hai homes que son gardiáns no interior da casa, pero alí tamén se dedican á custodia e á asistencia, non ás tarefas domésticas. Diría que nalgunhas das casas onde houbo un home volveron a contratar á muller coidadora para que tamén poida facer as tarefas da casa.

E ti, como explicarías a diferenza entre Arantza, a muller e o home baserritarra en canto á precariedade?

A. Arrien: Mencionei as axudas e os traballos asalariados. Ademais, hai unha chea de mulleres traballando no caserío, aínda que non ven por ningún lado. Tantas mulleres invisibles como mulleres activas traballan neste sector. As razóns principais son os pequenos beneficios económicos e as prioridades: en moitos casos prímase a compra dun tractor novo ou calquera outro a cambio da cotización da muller. Nas explotacións profesionais o 58% son homes titulares, o 25% mulleres titulares e o 18% teñen forma societaria. A opresión que as mulleres recibimos do sistema agrario é o que caracteriza ao noso modelo agrario, como xa mencionei anteriormente. O 58% das mulleres titulares traballamos menos de dúas hectáreas. Non entramos en ningún sitio e todo é un obstáculo. Que pasa si eu fabrico ovos, zumes, verduras, froita,…? Pois necesito unha instalación para facer zume. Hoxe sabemos o que significa calquera obra, e ademais o sistema sanitario –quero dicir, o que controla os alimentos–, cumpre unha serie de requisitos: todo son paneis, todo portas e lavamanos. É moi caro. Tería que facer un investimento para poder inscribirme no rexistro: tiremos co local, uns 50.000 euros, e non vou por encima. Supoñamos que ademais dos zumes, quero producir ovos: necesitaría outra habitación para facelo, e unha máis para gardar os envases. Si quixese facer marmelada da mesma maneira, necesitaría outro local. Ademais, o que se impulsa é a construción persoal de todas esas obras e infraestruturas; a existencia de colectivos non se defende, en absoluto, sanciónase. Esa é unha das loitas que temos nestes momentos: aceptar aos obreiros colectivos. Consideramos que sería moito máis sostible e enriquecedor tanto para a situación das mulleres agricultoras como para o sistema que temos, xa que suporía unha mellora importante das condicións.

Ademais, hai outra diferenza de representación entre mulleres e homes na agricultura: os órganos políticos agrarios están completamente masculinizados. As cooperativas o mesmo, e os sindicatos tamén. E iso é o que nos ocorre en todas as estruturas do sector primario. Ademais de todo isto, como mencionei antes, a maioría das mulleres agricultoras realizamos algún traballo complementario, pois esoutro traballo que facemos fóra, na maioría dos casos está relacionado co coidado, nos comedores escolares, etc.

Como antes, en tres de cada catro sectores que aquí estades, realizades labores de coidado e limpeza que se seguen considerando como tarefas das mulleres. Credes que o voso traballo non se valora?

S. García: Os traballos que historicamente as mulleres fixemos en casa saíron fóra de casa, pero as mulleres seguen facéndoo de forma precaria. Por tanto, non é casualidade que no mundo laboral cúmpranse os roles que vimos desempeñando desde hai tempo: limpeza, coidados, tarefas domésticas, nenos… Como non é casualidade que a precariedade sexa hoxe en día unha cara de muller.

Creo que queda claro que as mulleres deixamos de calar e de estar derrotadas, como diciamos nós durante a folga “non temos medo e acabouse o silencio”. A medida que todo isto saía á rúa, pódese dicir que empezou a falar do labor das mulleres e da precariedade con rostro de muller. Pero isto non é novo, nin tampouco o é a folga de onte ou das residencias de anciáns de Bizkaia, que vén de moito máis atrás, desde que as mulleres facían os deberes gratis, sen que a ninguén lle parecese nada do outro mundo. Esas mulleres estaban tan sometidas que non podían dar nin un paso sen o seu marido porque carecían de salario. Si na rúa os conflitos fixéronse visibles, a xente empezou a ter en conta ás mulleres que protestan, si as mulleres reunímonos e empezamos a pelexar, unha cousa é que as mulleres nos puxemos no yopundo: que os traballos máis precarios son os das mulleres e que están directamente relacionados cos traballos que fixemos historicamente nas nosas casas.

S. Rivas: Creo que xa é hora de que os coidados deixen de ser o traballo das mulleres pobres e migradas. Na miña opinión é importante socializar esas obras, deixar claro que tamén é responsabilidade dos homes e que tamén hai que mesturalas nelas. Abonda con que as mulleres se ocupen unicamente dos coidados, basta con pór roles desde o momento en que nacemos. Parece que só servimos para limpar e coidar. É hora de reflexionar e de desenvolver a conciencia social de que temos que repartir as tarefas de coidado, para que as institucións públicas, como é hora, interveñan neste asunto e exerzan o control sobre as mesmas. Porque o traballador interno que vai realizar estas tarefas tamén merece a pena descansar, non se pode permitir que teña a carga da custodia as 24 horas do día. Na miña opinión, os traballos domésticos son os máis precarizados, os máis invisibles, os que non foron recoñecidos. Cada vez fálase máis do tema, e estamos a pór o nome dos traballos. Pois creo que hai tempo para unirse e loitar. Así que continuemos.

Arantza, a baserritarra non se centra no coidado, pero as mulleres agricultoras teñen máis peso que os homes no coidado da casa e dos seus familiares?

A. Arrien: Si, sen dúbida. Non é o noso eixo de traballo, pero o coidado é parte do noso traballo. Temos peculiaridades respecto dos núcleos urbanos, e é que vivimos á marxe do pobo. Por iso, temos unha carga de transporte que se nos suma cando temos que andar dun lado para outro. Por outra banda, temos cousas de limpeza, porque vivimos en casas grandes, e temos cuadras, e temos un pavillón, e trastes extraordinarios. Ademais, temos outros coidados directamente relacionados co noso traballo, que son feminizados: facer conservas, manter sementes, recoller diferentes herbas… por exemplo, si necesitamos camamil para todo o ano, a muller recólleo. Traballos como esta transmisión do saber son outro tipo de coidados. Fronte a todo iso, temos unha vantaxe, e é que nos pobos pequenos temos un gran potencial para xerar coidados sociais, tanto pola mesma necesidade como pola situación.

Tedes moitos anos de experiencia nos vosos traballos. A situación das mulleres traballadoras ha mellorado nos vosos sectores?

S. García: A nosa situación mellorou e moito. Está claro que si mellorou foi pola organización e a sindicalización no seo das empresas. As mulleres démonos conta de que as persoas responsables das nosas condicións de traballo somos nós mesmas, de que somos nós as que temos que tomar o mando e loitar, e de que poderemos combatelo a través da organización e a sindicalización. A situación cambiou drasticamente: O convenio das residencias de Bizkaia arrincou en 2003 do convenio do Estado español cun beneficio de 632,77 euros e conseguimos un incremento salarial superior ao 200%. Por tanto, podemos dicir que si, que a situación mellorou moito. Durante todos estes anos tivemos que saír á folga e pelexar por todos os acordos, e non coñecemos retrocesos, porque non os recoñecemos. Si é así, eu creo que melloramos moito e que temos moito que mellorar. Todos habemos interiorizado que é posible, e a loita hanos empoderado moito: neste tipo de conflitos, cando un sabe cal é a súa realidade laboral e sabe que lle corresponde cambiar a situación, cando sente parte dun grupo, se empodera, o que lle avisa de que é capaz. Es consciente de que es capaz de conseguir o que tes entre mans, iso axúdache a afrontar os medos e as inseguridades, e anímache. Moitos vivimos este proceso ao longo do conflito e deunos unha forza enorme. Por tanto, si, a nosa situación mellorou moito, e merece a pena. Pero a organización, a sindicalización das empresas e a loita son imprescindibles no camiño cara á vitoria. Por tanto, gañamos.

S. Rivas: Eu levo doce anos traballando como garda e non vexo que a situación mellore, senón todo o contrario: cada vez sentímonos máis precarizados. Ata que se regularice a situación e legalícese o convenio 189, non creo que vaiamos notar melloría [refírese ao convenio 189 relativo ás tarefas do fogar da Organización Internacional do Traballo, que si se aprobase tería que haber cambios lexislativos, especialmente no que se refire á Seguridade Social]. Non está regularizado o sector nin o traballo. En todo momento mantivémonos neste réxime especial, e non temos dereito á prestación ou á baixa por desemprego, nin á inspección do traballo que tanto necesitamos. Nese sentido, sinto desanimado, pero tamén sei que avanzamos en moitas cousas, xa que polo menos os coidados puxéronse no centro e fálase do tema. Neste sentido, a situación cambiou desde hai uns anos:hai dous anos, participei por primeira vez na folga feminista do 8 de marzo, e por parte dos grupos feministas sentín a apertura para traballar os labores de coidado. Como se pensou que era importante, entón empezouse a falar do tema, e entón empezamos a sacar á rúa as nosas reivindicacións. Participei na mobilización, no eixo dos coidados, e como moitas mulleres coidadoras de fogar non puideron estar alí, fomos portavoces. Gravamos audios coas voces de mulleres que non poderían estar alí para levar a súa presenza á rúa.

Aínda queda moito por facer, hai moita conciencia por traballar, e só nós non podemos, necesitamos axuda. As tarefas de coidado son transversais, aféctannos a todos, polo que deberiamos tomar conciencia e dar paso á colaboración e ás alianzas para seguir loitando e conseguir a regularización deste traballo. Do mesmo xeito que Soraya, conseguimos dicir que cheguemos algunha vez. Pero se se consegue, será en grupo e a través de alianzas.

A. Arrien: O colectivo de mulleres baserritarras é cada vez máis diverso. Está a incorporarse xente nova e con iso outras perspectivas e formas. Isto supuxo unha mellora para nós. Doutra banda, tamén traballamos con outros colectivos, como os técnicos de igualdade dalgúns concellos, e desde aí tamén percibimos unha mellora. Posteriormente, con carácter legal, creouse unha figura xurídica da cotitularidad que regulariza a xestión da explotación no caso de que a parella heterosexual traballase nunha explotación e que permite unha pensión compensatoria para as mulleres en caso de distribución. Outra modificación lexislativa foi a do Estatuto das Mulleres Agricultoras, o que dá oportunidades, aínda que como sempre ocorre, si non pos medios humanos e económicos, é pouco. Neste momento, o Goberno Vasco ha remitido unha carta a todos os colectivos agrarios na que indica que en todos os órganos o 40% debe estar composto por mulleres e que si non se cumpre esta medida non poderán acceder ás axudas. Empezou por aí, ten un gran potencial, pero de momento estamos niso, a pesar de que hai algo. Si en algo non avanzamos, é no recoñecemento do noso modelo de traballo. Non se impulsa a investigación do noso modelo, todo diríxese a outros modelos, a tecnoloxía e a investigación están lonxe das mulleres na agricultura.

Podemos observar que as fotos da rúa están a cambiar: estamos a ver ás mulleres traballadoras na rúa, loitando polos seus dereitos. Credes que conseguistes levar as vosas loitas á primeira liña?

S. García: Bo, conseguimos socializar e facer que os nosos traballos sexan máis espectaculares, pero se foi polo traballo que fixemos, por suposto. Tivemos que facer un traballo histórico. O conflito hase socializado saíndo cada día á rúa –de aí 368 días de folga, esa é a tarefa de visibilización–, indo de pobo en pobo, explicando a nosa situación en todos os lugares que nos convidaban. Ademais, esforzámonos en achegar ao máximo número de colectivos e crear alianzas, porque tiñamos claro que sempre é positivo xuntarnos co colectivo feminista, con Pentsionistak Martxan, con Babes Uz, coa asociación de familias de residentes… Todas esas sumas fixeron que o conflito se visibilizara cada vez máis. Pero detrás hai un proceso completo, un proceso que inclúe moitas asembleas e que require a participación doutros colectivos contigo.

As loitas están presentes porque vivimos unha situación que só require loita no ámbito laboral, hai que saír á rúa porque a situación laboral que vivimos é penosa. A precariedade no noso sector é cada vez peor, e si non loitamos, si non sacamos o conflito á rúa e non damos a coñecer á xente o que nos pasa e cobramos, a sociedade non será consciente da situación e non axudaranos, non conseguiremos nada. Pero, insisto, o conflito converteuse en algo espectacular porque traballamos para que sexa así. A sociedade, as patronais e os gobernos non colaboraron. Os traballadores e traballadoras fixeron visible o conflito, e as asociacións quixeron escoitarnos e axudarnos. E no noso caso, o apoio ofrecido polo sindicato ELA a través dos medios postos a disposición axudounos a levar o conflito á rúa.

S. Rivas: Eu tamén creo que os colectivos, cada vez máis, están dispostos a facer algo para visibilizar os nosos traballos. O bonito é que os traballadores de casa somos os protagonistas dese traballo para visibilizar o conflito. Neste momento traballamos cunha campaña de sensibilización na que os protagonistas son as propias traballadoras de fogar. Trátase dunha campaña que será visible en todas as paradas e na que se poderán ver os rostros das mulleres que coidan de nenos e anciáns e limpan as súas casas. É unha forma de interpelar á sociedade, visibilizando e socializando o tema. Eu creo que avanzaremos como unha tartaruga, aos poucos, pero chegaremos a dicir “conseguímolo”. É importante.

A. Arrien: Para empezar, grazas e felicidades ARGIA, porque este tipo de cousas fannos máis visibles. A nosa proposta é impregnar de feminismo a soberanía alimentaria e o feminismo da soberanía alimentaria, e no que a nós fíxonos ver que o feminismo asumiu tamén a reivindicación da soberanía alimentaria. Ao revés, imos máis amodo: vestimos o noso sector de feminismo, imos máis arduos. Gustaríame comentar que a precariedade do noso oficio aféctanos a todos, porque todos comemos e os hábitos de consumo de todos inciden na nosa situación. Todos somos baserritarras, como dicimos nós. Tendo en conta a nosa responsabilidade con respecto ao cambio climático, dicimos que somos parte do problema, pero tamén da solución. E en relación á precariedade diría o mesmo: todos somos responsables, pero a solución está en mans de todos.

Ti, Elena, saíches de Ecuador en 2003. Por que?

Elena Vasconez: Como moitos outros migrantes, fuxín do meu país en busca dunha vida mellor para min e para a miña filla e os meus pais. Deixei á miña filla de catro anos para darlle un porvir mellor. Imaxinade o que é despedir a un neno durante meses ou anos, si saímos co mal corpo cando o deixamos a miúdo na gardaría durante unhas horas. Dous anos despois da miña partida puiden levala comigo.

En 2003 trasladouse a Valencia. Que traballos fixeches alí?

R. Vasconez: Ao chegar a Valencia conseguín o meu primeiro traballo como empregado de fogar, coidando a unha persoa maior. Nese traballo pasei o tempo até a morte da persoa á que coidaba, que estaba nos seus últimos días. Tamén traballei no coidado dos nenos, no campo e na limpeza. Iso é o que hai, sen papeis é difícil atopar outra cousa, e aceptas o primeiro traballo que atopas con frecuencia.

Pasaches uns anos en Valencia e viñeches a Euskal Herria, pensando que aquí as condicións de traballo serían mellores. Que atopaches?

R. Vasconez: Bo, a diferenza foi grande. Aquí págase un pouco máis polo traballo, pero, por suposto, os gastos de aluguer, comida, etc. tamén son maiores. É certo que aquí me atopei con xente moi agradable, coa que traballei durante moito tempo. Moito mellor que en Valencia, en verdade.

Que traballos fixo aquí?

R. Vasconez: Os mesmos que fixen en Valencia. Fixen traballos de limpeza, coidei á xente maior, aos nenos —coidei a un neno desde os 8 meses até os 5 anos, é un día novo, vémonos e quéreme moito—. Conseguín papeis a través dun contrato dun empleador e pasei a ter unha situación un pouco mellor: pasei a cotizar, o que leva algúns beneficios, como a prestación por desemprego e a seguridade social.

Ouvinche dicir que o racismo e a xenofobia están en todas partes. Ti vivíchelo na túa pel?

R. Vasconez: Nos postos de traballo non vivín nada diso, porque, como dixen, atopei a xente boa aquí. Pero no espazo público si. Unha vez no metro sucedeume o seguinte, cando estaba embarazada: unha muller recriminoume que ía sentada nos asentos do metro, e non era así, porque estaba sentada como podía e durante sete ou oito meses. Ademais, a xente di que vimos roubar traballo, a pedir subvencións e a outros; pero non é así, non hai que xeneralizarse, porque moitos traballamos honestamente, quizá facemos traballos que os aldeáns non queren, para que os nosos fillos e as nosas familias poidan saír adiante.

Falemos do seu último emprego: os traballadores do hotel realizaron unha folga.

R. Vasconez: Permanecemos un bo intre inclinándonos, simplemente aceptando o que se nos daba. Pagábannos 2,5 euros por cada habitación lavada e a miúdo tiñamos cocientes de dezaoito habitacións. Si non chegabamos a liquidar todas estas habitacións, pagábannos as habitacións e tiñamos que sacrificar un día de descanso para saldar as débedas. Todo iso co fin de conseguir un soldo de 800 euros. Ante esta situación, moitos falabamos nos corredores, queriamos sindicalizar, pero ninguén se atrevía a facelo por medo a perder o traballo se se queixaban. A moita xente custoulle tomar a decisión e ir á folga, pero de súpeto demos un gran paso. Levamos 47 días de folga, conseguimos moitas melloras, pero seguimos loitando, porque a empresa nos está negando moitas cousas. Aínda que hai un acorde, aínda estamos nel.

Estreáchesche en folga como delegado sindical. Por que decidiches dar este paso?

R. Vasconez: Como se dixo, moitos compañeiros teñen medo de queixarse. Ademais, no hotel hai moita xente estranxeira á que lle custa moito desenvolverse en castelán. Si é así, é posible que eu fale e comprenda mellor; dei frecuentemente explicacións aos demais. Quizais por iso apoiáronme como delegado sindical, porque detectaron que teño habilidades para a comunicación.

Ouvinche dicir que os migrantes traballan en condicións laborais peores que as autóctonas.

R. Vasconez: Si, eu creo que iso ocorre porque os migrantes sempre pensamos que nós temos os que perder. “Estou a traballar, onde irei si deixo este traballo? En que vou traballar? Non podo traballar nunha empresa, non podo cotizar, non terei beneficios se queda en paro”, pensa cando traballa sen papeis. Por tanto, á xente que non ten papeis non queda máis remedio que aceptar o que hai. Aos nativos non lles pasa isto, si están a gusto no seu traballo e gústalles o que fan seguen aí, e si non deixan o traballo, porque saben que van atopar algo máis.

Non traballas todo o día, aínda que ti mesmo dixéchesme que tiñas necesidade de facelo. Sendo tres fillos, o motivo polo que non se traballa todo o día é a conciliación?

R. Vasconez: Non podo traballar a xornada completa, porque teño tres fillos. Aínda que a miña filla maior ten 21 anos, teño dous fillos pequenos. E como xa se sabe, as mulleres traballamos en casa como fóra de casa: é a nosa responsabilidade, ademais do traballo fóra de casa, facerse cargo dos nenos e dos traballos domésticos. Se os nenos teñen que ir ao médico, se non teñen colexio… eu teño que organizarme. Non me permite traballar con dedicación completa. Págannos o traballo que facemos fóra de casa, pero non dentro de casa.

As mulleres dos empregos precarizados están a saír á rúa para defender os vosos dereitos. Cada vez sodes máis vistosos tanto vós como os vosos conflitos laborais. Vostede tamén o vive?

R. Vasconez: Si, cada vez estamos a dar máis a coñecer. Estamos nesta loita para que nos valoren como mulleres e traballadoras. Por iso, na folga feminista do 8 de marzo saímos á rúa a reivindicar os nosos dereitos. Hai que seguir loitando, non todo acaba aquí, queda moito camiño por percorrer e hai que seguir adiante. Como dicía un amigo: debemos amarnos a nós mesmos, desde o respecto a nós mesmos, para que os demais nos respecten e valoren.

VOGAIS

Silvia Rugamas Rivas (Empregada de fogar)

Nacido nO Salvador en 1977, reside en Euskal Herria desde 2007. Ten o seu domicilio en Santurtzi, e o da empregada de fogar é oficio. Desde que migró non cambiou de profesión, coidou dos nenos, primeiro sen papeis e logo en situación regularizada. É membro da Asociación de Traballadoras Non Domesticadas (Traballadoras Non Domesticadas) xurdida das Escolas de Economía Feminista de Euskal Herria. Traballa como traballadora de fóra de casa, pero tamén coñece ben a realidade das mulleres que traballan como traballadoras de fogar.

Soraya García Pablo (Traballadora de Residencias de Anciáns)

Nacido en 1968, vive en Etxebarri. Considérase feminista e sindicalista. Traballa como gerocultor na rede de residencias de Bizkaia desde hai dezaoito anos, trece deles como delegado sindical do sindicato ELA e nos últimos anos como liberado de xornada completa. Estivo na mesa de negociación en catro dos cinco convenios do sector residencial de Bizkaia. A folga comezou en marzo de 2016 e estivo en primeira liña até a negociación do último convenio que se mantivo até outubro de 2017.

Arantza Arrien Goitiandia (Caseira)

Nacido en Aulestia en 1963, hai unha década trasladouse a Ozaeta. É baserritarra, enxeñeiro técnico agrícola de formación e membro do grupo Etxaldeko Emakumeak, cuxo eixo é a soberanía alimentaria. Pretenden vestir o feminismo coa soberanía alimentaria e, ao mesmo tempo, incorporar a perspectiva feminista no movemento rural.Foi delegado do sindicato EHNE durante anos e actualmente traballa medio día na Asociación de Desenvolvemento Rural da Llanada Alavesa.

Elena Vasconez Cevallos (Limpadora de Hotel)

Nacido en Ecuador en 1980, emigrou a Valencia en 2003, deixando á súa filla de catro anos a cargo dun familiar no seu país natal. Alí traballou en tarefas de vixilancia, campo e limpeza, ata que decidiu trasladarse ao País Vasco coa esperanza de atopar mellores condicións de vida e traballo. Na actualidade exerce de limpadora no Hotel Barceló Nervión de Bilbao, a través da subcontrata Constant. Esixindo a mellora das súas condicións laborais, realizaron 47 xornadas de folga entre novembro de 2018 e xaneiro de 2019. Alí estreouse como representante sindical dELA.