Non entendín nada ao médico”. Non é probable que se trate dun caso illado o ocorrido á filla do alcalde de Getaria, Haritz Alberdi. A pesar de non ter problemas para acudir ao pediatra e comunicarse no pobo, asómbrase de que se produza outro episodio no centro de saúde. Nos ambulatorios de moitos pobos pequenos, como é comprensible, Osakidetza e Osasunbidea pon un só médico ou traballador para determinadas áreas. O que non se fai intelixible, en cambio, para o alcalde de Getaria, é non ter en conta as características de cada pobo. Máis do 70% da poboación dos municipios que pertencen á Mancomunidade de Municipios Euskaldunes sabe eúscaro –máis no caso de Getaria–, e hai moitos cidadáns que tiveron problemas á hora de atender no ambulatorio, como a falta de comunicación ou a sensación de sentirse estraños. O caso de Getaria é similar ao de Deba, Aramaio, Usurbil, Elgeta, Leitza e Goizueta: hai pobos que comparten médico con outros pobos da zona, e é posible que esta persoa non cumpra os requisitos lingüísticos –ocorre a miúdo no caso dos pediatras–. Así, do mesmo xeito que á filla de Alberdi, o neno quedou sen poder comunicar co médico.

UEMA abriu un comunicado a finais da primeira semana de xullo coa firma dos alcaldes de Aizarnazabal, Zestoa, Zumaia e Getaria. Neste catro municipios da comarca de Urola Kosta sucede o que xa se mencionou anteriormente: comparten médico nestes municipios, neste caso médico de familia. Nunha nota remitida a Osakidetza, os sindicatos denunciaron que o traballador non respecta os dereitos lingüísticos da cidadanía e impúxolle non só o contrato de substitución habitual que se realiza nos períodos vacacionais de verán, senón tamén un contrato coa mesma posibilidade de continuar. É dicir, que o problema non vai ser de vacacións, que pode seguir despois do verán. A nota dicía así: “Tendo en conta a realidade lingüística destes municipios, é necesario garantir aos profesionais vascohablantes”.

“Non hai profesionais euskaldunes”

Cada vez que publican os datos, Osakidetza responde así, di Eneritz Albizu de UEMA: “Eles din que tratan de priorizar aos profesionais vascos, pero que non atopan o suficiente para garantir a prestación do servizo en eúscaro”. En resposta a iso, a petición de UEMA á administración pública foi incidir na universidade e na educación, dando a suficiente importancia á lingua, é dicir, na adopción de medidas radicais para a euskaldunización da sanidade. A solicitude incluíu a reserva de prazas aos alumnos que opten por cursar os seus estudos de Sanidade en eúscaro, e como tal, a principios do curso pasado, a Universidade do País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea interveu na regulación do acceso á universidade: a partir do próximo curso, reservará un número de prazas para euskaldunes. Pero a cantidade non chega nin á metade das prazas e UEMA di que son moi poucas.

O foco está na educación, porque Osakidetza escóndese detrás diso. Os estudantes de medicamento denuncian cada ano que aos de eúscaro pónselles trabas para aprender sanidade no seu idioma. Albizu cre que se pode converter nunha especie de bucle: “Si os alumnos euskaldunes desprázanse ao castelán para evitar obstáculos e realizar os seus estudos sen problemas, é normal que falten profesionais euskaldunes. Por tanto, si seguimos pondo obstáculos na educación, nunca chegaremos a euskaldunizar de verdade a sanidade”.

Polo menos os datos melloran

O ano pasado, por primeira vez, os membros de UEMA analizaron máis ramas do Servizo de Saúde: enfermeiras, persoal de acollida e médicos de urxencias. A isto hai que engadir os médicos de familia e os pediatras que xa se incluían no contacto. No caso dos municipios que forman parte de UEMA na CAPV, cerca do 14% do total de traballadores analizados non cumpre os requisitos lingüísticos, mentres que no caso de Navarra a porcentaxe elévase ao 68%. Esta situación afecto á práctica totalidade dos 87 municipios que compoñen a mancomunidade, excepto no servizo xeral en caso de emerxencia.

Aínda que en case todos os municipios os datos melloraron ou se mantiveron, como en 2016, o preocupante segue sendo o caso dos pediatras: O 30% non domina o eúscaro. Son outros tantos o número de médicos de familia e de enfermeiras, pero Eneritz Albizu destaca que é aínda máis grave que os nenos non poidan atender en eúscaro. Ademais do caso antes mencionado de Urola Kosta, fálanos da situación de Navarra. “Goizueta, Leitza e Areso teñen un pediatra único que non sabe eúscaro para o tres e o caso de Bera é aínda máis grave: teñen dous médicos, un pediatra e unha persoa de acollida, e o catro son castellanohablantes”.

Albizu mostrouse convencido de que hai ámbitos nos que Osakidetza compórtase con moita cautela. No caso dos de recepción, por exemplo, parece que priorizan o coñecemento do eúscaro: Só o 8% non sabe eúscaro nos municipios de UEMA. Pola contra, no caso das emerxencias nótase que non: “Máis da metade dos médicos de emerxencias non saben eúscaro e neste tipo de situacións sensibles pode facilitar a comunicación ao paciente”.

“Non debemos esquecer que os datos melloraron”, di Albizu. Di que se deron pasos adiante, sobre todo grazas ao plan de eúscaro posto en marcha por Osakidetza e a outras iniciativas. “UEMA recoñece que se está facendo un intento e valórase positivamente, pero parécenos que aínda está lonxe de garantir a prestación do servizo en eúscaro”.

Profesionalidade e euskera, polo mesmo camiño

A miúdo díxose que é unha especie de boicot aos monolingües profesionais que se suman á denuncia que realiza a UEMA. Moitas veces discútese que é máis importante, saber euskera ou ser un bo médico. Para UEMA ambos van polo mesmo camiño: o médico que non sabe eúscaro non pode dar un servizo de calidade ao paciente, que fai o que fai, si o paciente sente estraño e sente obrigado a falar un idioma que non sente o seu. Si comunícase no idioma do paciente, a relación de consulta pode facilitar a comunicación e chegar a sentir empatía, segundo Albizu: “Saber euskera depende de que sexa un bo médico; non é o noso capricho, é o noso dereito”.