Si non me equivoco, o lugar de nacemento tivo unha gran influencia na súa traxectoria política.

Eu son de Leitza e vivir nun pobo como este –nun pobo pequeno, onde a masculinidad hexemónica e a tradición teñen moita forza– marca á moza. Por exemplo, é un pobo moi unido á pelota:Cando tiñamos 7 anos, tres chicas empezamos por primeira vez na escola de pelota de alí, e aí puidemos ver, no momento en que reivindicabamos o noso sitio, as resistencias tanto dos rapaces como dos pais. Non o entendiamos, pero nós seguimos no noso camiño.

A primeira acción levástela a cabo en Leitza.

Si, ao redor da papeleira de Sarriopapel. En 2008, eu e Jon, outro compañeiro, redactamos un artigo de opinión para denunciar a situación de Sarriopapel, coa axuda de Lurdes de LAB: Desde 1976 levaban 40 anos sen contratar a unha muller para o traballo manual. Na empresa atopábanse uns 460 traballadores. A pesar de que LAB xa traballara o tema dentro da empresa, decidimos sacar o tema á rúa e fixemos un gran traballo de socialización no pobo, a ver como se podía non contratar a mulleres para a man. En xuño de 2011 realizamos unha campaña de recollida dos currículos das mulleres da localidade e comarca: Recollemos máis de 60, e cunha acción simbólica, fomos á fábrica e entregámolos alí. Ese mesmo día comezaron a chamar ás mulleres.

Por tanto, tivestes éxito.

Si. Ese verán contratáronse a dezanove mulleres e desde entón contratouse ás mulleres cada ano, xa que no verán aumenta a demanda de traballo. Algúns teñen postos fixos.

Como a recibiu o pobo?

Produciuse un gran bulebule. Ao final, esta institución económica ten un gran impacto no pobo e preguntábannos como nos opuñamos a iso. Nós diciamos que non actuabamos en contra disto, senón en defensa da nosa vida e do futuro do noso pobo, para que as mulleres do pobo e da comarca tivesen a oportunidade de traballar no mesmo pobo.

Neste dez anos de traballo no equipo de coordinación de Bilgune Feminista, pasou moito. Entre outras medidas, ETA declarou un cesamento do fogo permanente e verificable no marco dunha declaración conxunta. Presentastes a vosa lectura.

Antes da conferencia de paz de Aiete, recibimos unha invitación do grupo internacional e reunímonos con eles en vésperas, o domingo. Nós, até entón, traballamos sobre todo dúas liñas: por unha banda, criamos que había que fomentar a participación das mulleres, pór os medios para que as mulleres participen nos proxectos que xurdían na resolución do conflito político-armado. Doutra banda, parecíanos que había que incorporar unha perspectiva feminista na caracterización do conflito e da paz.

Reivindicastes, entre outras cousas, “isto non é a nosa paz”.

Algúns nos dixeron que non era o momento para expolo, pero nós interpelabámolo, e queriamos pór encima da mesa que a paz non é só o fin dunha determinada violencia, que no noso país houbo un conflito político armado cruzado con outras violencias e que o segue estando hoxe en día. Non haberá paz no noso pobo ata que non se tomen en consideración e déanse unha solución a todas elas. Non queriamos restar importancia ao que estaba a suceder, pero queriamos pór a nosa perspectiva sobre a mesa.

Desde entón fíxose un camiño, non é así?

Si, vexo que houbo desenvolvemento. En moitas persoas que tiveron poder e oportunidade de dinamizar e participar neste proceso vin un gran desenvolvemento cara ao feminismo e cara a estas propostas, a apertura. Doutra banda, no Foro Social hai un grupo de traballo de xénero, que está a facer un traballo incrible, Eu créoche un exemplo desta campaña. Hai oito anos non creo que en Euskal Herria, no movemento feminista, estabamos tantas feministas preocupadas por iso, e agora paréceme que si. Houbo un gran desenvolvemento e valóroo positivamente.

Grazas ao voso traballo, coñecín ás feministas comunitarias de Guatemala e a miña proposta de conformación feminista. Que é iso?

Trátase dunha proposta elaborada polas feministas comunitarias de Abya Yala [o pobo de Panamá e Kuna de Colombia, que deu nome a América antes da chegada de Cristóbal Colón]. Como consecuencia da colonización, os pobos indíxenas deixaron ao carón as súas visións mundiais até entón, e iso afectoulles no corpo, nas crenzas, na espiritualidade… Pero a violencia non só vén do que se chamou “conquista americana”, senón que estas feministas se preguntaron a si mesmas, por exemplo, como se reflectía o patriarcado nos seus pobos indíxenas e como iso influía nos seus corpos. Por todo iso, as feministas comunitarias están a levar a cabo o proceso de decolonización dos seus corpos: como ven o mundo, como queren ver, que relación teñen cos seus corpos, como queren ser... Todo iso estase recuperando e reasignando.

Como abordaron vostedes esta proposta?

Unha das nosas liñas estratéxicas é a constitución feminista. Por unha banda, tomamos conciencia e preguntámonos como a historia política de Euskal Herria afectounos a nós, militantes de Bilgune Feminista. Aféctannos moitas cousas: conflitos políticos armados, violencia contra as mulleres como ferramenta do patriarcado, ser traballadoras, situacións precarias, ser lesbianas… Queremos complementalas de todas elas, no colectivo. Pero, ademais, preguntámonos: como nos afectou a caza de bruxas que tivo lugar en Euskal Herria? Queimáronse os corpos das mulleres. Nesa comunidade que vivía en eúscaro non tiñamos libros, e queimaron os nosos corpos precisamente porque non había libros, e a sabedoría que había nos nosos corpos, as resistencias que había nos nosos corpos… E que lectura facemos de todo iso? Como nos afecta? Como influíu a implantación da modernidade no século XVI? Na era da modernidade, aquí expúxose un estado único, unha única maneira de pensar, unha única lingua hexemónica, e os que foron colonizadores no noso país, despois, ou na mesma época, fóronse á Abya Yala, e hoxe en día eses suxeitos son, entre outros, os que pisan os corpos das mulleres no noso país.

Pero ao mesmo tempo vivimos no Oeste.

Si. Vivimos en Europa, vivimos en Euskal Herria e temos unha posición de privilexio. A nosa análise ten que ir e vir, ir ao pasado –a nomear e a ser dono de todas esas opresiones que vivimos–, pero tamén ao futuro. Hoxe en día, como vascos, formamos parte dalgúns procesos de neocolonización: por exemplo, que está a facer Iberdrola en Brasil e como nos enfrontamos a iso? Por iso, o feminismo ten que estar moi unido a unha transformación social, política e económica, así o sentimos e así o vivimos. Nas cousas que está a facer o neoliberalismo, por exemplo, nesas decisións de afogar as fronteiras, temos que situarnos politicamente.

Por tanto, debemos pór a vida no centro, baixo outra lema do feminismo?

Pór a vida no centro non significa reivindicar a vida con maiúsculas, significa tomar unha posición política fronte á vida, e iso significa que quizá non poidamos comer todos os días a piña ou o platano traído de non sei de onde. Temos que dar a súa dimensión política ás pequenas decisións cotiás, a súa importancia, porque pola contra non poderemos transformar Euskal Herria desde o feminismo. Necesitamos estratexias xerais, por suposto, pero debemos tomar conciencia do cotián e construír as afectivas próximas. No día a día temos que cruzar mulleres e cidadáns de todo tipo, e si non nos cruzamos, se non nos miramos e recoñecemos de fronte, dificilmente crearemos alianzas. Creo que ese é un dos retos que ten a esquerda. Non podemos falar de grandes alianzas se vou comprar pan no día a día e non miro aos ollos ao recentemente chegado que está ao meu lado.

Moitas veces, mirarche aos ollos faiche un espello e advírteche do teu privilexio. Pero cando xorde a posibilidade de dialogar, ti tamén tes a oportunidade de dar a coñecer a opresión que sentes nun momento, como a opresión lingüística, e dar paso ao exercicio de empatía.

Mencionou o idioma. Outro dos vosos retos é crear feminismo desde o eúscaro e en eúscaro.

Interpeláronnos o 8 de marzo, que o movemento feminista era español e que foi unha manifestación española o 8 de marzo en Bilbao. Que o movemento feminista é español? Non estou de acordo con iso, e vouno a dicir máis: no que se refire á lingua, e na medida en que o eúscaro é unha lingua non hexemónica, como di María Reimóndez, o labor que estamos a facer no movemento feminista non se está facendo en ningún outro movemento, nin no movemento polo dereito a decidir, nin en ningún outro. Pero que pasa? Cando nos reunimos miles de persoas, ponse de manifesto a realidade lingüística dos nosos pobos. Aquí non hai que denunciar que a nosa manifestación foi española, hai que denunciar que neste país hai unha política neoliberal coa lingua e reivindicar o dereito a aprender eúscaro gratis, os programas, as oportunidades, a euskaldunización masiva: iso é o que temos que reivindicar, e non porque o movemento feminista sexa español.

O movemento feminista de Euskal Herria, conseguiu converterse en interlocutor político?

Grazas ás folgas feministas, as mulleres que antes sentían alleas ao feminismo hoxe en día non o son tanto e quixeron saír á rúa para facer fronte ás súas situacións de inquietude e inxustiza. Atoparon o seu sitio nas mobilizacións. Pero hai un gran salto cara á interlocución política. Hoxe en día non conseguimos a capacidade dun partido político ou dun sindicato para a interlocución política, e diríao máis, a estrutura do movemento non está disposta a responder a iso neste momento. En calquera caso, é moi fácil saír á rúa o 8 de marzo, pero si logo te vas á raíz, aí ven as diferenzas. O movemento feminista de Euskal Herria expón cambios radicais e propostas, e hoxe en día esa vontade non existe desde as institucións, porque hoxe en día no noso país o enfoque de moitas institucións é o da dereita e poden sumarse á manifestación, pero logo, por exemplo, non hai unha normativa para as traballadoras de fogar internas, fóra do réxime especial, aínda que o pedimos unha e outra vez. Non hai vontade de expor esixencias reais.

A principios de novembro celebraranse os V Premios Gure Esku Dago no País Vasco. Xornadas Feministas. Lema: “Se hai caldo”.

O obxectivo principal destas xornadas é que o movemento feminista saia reforzado. Neste momento, moitas mulleres fixeron seu o feminismo, están a actuar como feministas en diferentes ámbitos, pero a militancia cambiou. Vivimos militancias máis líquidas que hai dez anos, e neste contexto, na mobilización estamos moitas persoas. Pero que estrutura, que esqueleto ten o movemento? Eu creo que estas xornadas son absolutamente necesarias para reforzar a estrutura do movemento e dar pasos cara a unha militancia sa e estimulante. Eu creo que o obxectivo principal é conseguir unha axenda compartida, máis aló da discrepancia, sendo conscientes diso, acabar as xornadas e dicir: As feministas de Euskal Herria temos este cinco obxectivos, e cada unha no seu ámbito estamos a impulsar estes procesos, e temos estes debates principais. Iso sería xenial.