A décimo terceira edición de Paradigmas chega nun momento moi especial debido ao auxe da dereita: Venezuela, Brasil, Colombia, Arxentina... que lectura fíxose da situación política?

Miren Sainz: Si, estaba na súa axenda. Estivo moi presente a necesidade da unidade da esquerda en América Latina fronte ao movemento fascista e da dereita que hai agora. Por exemplo, leváronse a cabo iniciativas solidarias a favor da campaña brasileira Lula Livre e de Venezuela en Venezuela.

Reflexionouse nA Habana sobre as causas deste auxe da dereita?

M. Sainz: Unha das razóns que se puxo de manifesto é que nos pobos que foron gobernos de esquerdas ou progresistas moitas persoas foron dos movementos populares á política institucional. En consecuencia, o traballo coa base non é como se fixo antes. Este baleiro foi colmado pola dereita nas comunidades, satisfacendo as necesidades básicas á súa maneira: a través da relixión e profundando no individualismo capitalista, por exemplo.

Gorka Zozaia: Tamén se realizaron lecturas xeopolíticas. Que nese norte, “na pluralidade de unidades”, a unidade fallou. Do mesmo xeito que algunhas das lecturas que facemos aquí, non temos un horizonte común neste momento.

Máis aló da reflexión racional, que ánimo sentistes nesta situación complicada?

O doutor G. Sorteo: Vímolos moi ben. Estivemos xuntos, compartindo, por complicidade, neses momentos hai un ambiente positivo. Pero ao mesmo tempo todo o mundo está moi preocupado, tanto pola situación particular do seu país como pola de América Latina e o Caribe en xeral. Están a vivir situacións moi violentas.

M. Sainz: Existe esa preocupación, pero un dos obxectivos de Paradigmas é precisamente iso, sumar forzas, respirar. Insistiuse na necesidade dunha autoestima revolucionaria que responda á complexidade do momento: ter en conta de onde vimos e si fixéronse cousas. Fíxose un gran traballo e hai que saber valoralo.

O doutor G. Sorteo: O traballo do corpo tamén deu forza. Alí teñen máis camiño por percorrer esta dimensión. Nos congresos de aquí pasamos uns días xuntos, pero sen mirar ao de á beira, cada un encerrado na súa particularidade e individualidade. Todos os días había actividades para xuntarse da man, para cantar, para facer grupo e para sentir.

Para que vexamos os temas que abordastes. Que é o Sistema Múltiple de Dominio?

M. Sainz: Traballouse moito durante todo o encontro. O concepto en si creouse en Paradigmas en 2008. O sistema de dominación ten moitas dimensións: capitalismo, colonialismo, heteropatriarcado, etc. Todo está atado, é un, pero en cada ámbito ou espazo dáse unha forma diferente. Nalgunhas comunidades o dominio realízase principalmente a través da relixión, noutras co extremismo e as empresas internacionais, noutras as feminicidios son a cara máis visible do monstro.

O día a día tamén se puxo no centro. Falastes da colonización do cotián.

O doutor G. Sorteo: A min chamoume a atención que moitos relacionan a españolidad, o castelán, o día a día e o colonialismo (pola contra, España está bastante presente entre os cubanos como Nai Patria). Tamén se falou moito da tecnoloxía, da forma de vida individualista que se está producindo. Tamén se mencionou que se están introducindo algúns valores relixiosos desde abaixo, nalgúns campos abandonados pola esquerda. En xeral, estamos interiorizando valores de dereitas no noso día a día.

Nas últimas décadas os indíxenas e feministas gañaron unha gran presenza en América Latina. Notastes o seu reflexo nA Habana?

M. Sainz: Si. O feminismo non se mencionou tanto explicitamente, pero as lecturas feministas han estado moi presentes. En canto á composición numérica foi bastante igualada, quizais algunha muller máis, e en canto á participación foron moitas as mulleres que falaron, tanto como oradores, como na quenda dos micrófonos abertos. A pesar de que a metodoloxía non é moi popular nese sentido, tiña que levantarse ante 400 persoas. Notouse que nos últimos anos o feminismo cobrou moita forza. Tamén houbo tensións, porque o feminismo está presente en como integrar a diversidade na construción da unidade. Outro territorio en disputa.

O doutor G. Sorteo: Si, esa tensión foi evidente. Algúns optaron por rexeitar algúns temas polo ben da “unidade”, aínda que sen dicir que son secundarios. En Venezuela houbo moita tensión con esa “necesidade” de actuar desde o punto de vista da guerra. As loitas indíxenas non estiveron tan presentes, pero lembro a un amigo indíxena de México, moi crítico.

M. Sainz: Púxose en valor a unidade da esquerda das paradigmas desde arriba e desde as institucións, mentres que eles dixeron: “Bo, nós construímos de abaixo a arriba, temos unha visión diferente”. Con todo, ao peche dos talleres púxose como obxectivo a Boa Vida na loita contra o capitalismo. Norte procedente da concepción indíxena do mundo, pero que Paradigmas ha interiorizado como propio.

A esquerda latinoamericana ha tido historicamente unha base marxista. Como influíron nesa base os enfoques e preocupacións que mencionamos até agora? Desprazouno, alimentouno, adaptouno?

O doutor G. Sorteo: O marxismo non estivo moi presente explicitamente, pero o marco interpretativo de moitos oradores foi totalmente marxista: ao analizar a situación mundial ou ao momento de partida para entender a relixión, por exemplo.

M. Sainz: Falouse moito de Cuba, e é precisamente neses días cando se asinou unha nova Constitución. Houbo moitos cambios na Constitución, no ámbito económico... A base é o socialismo, pero vanse adaptando.

Por que ir de Euskal Herria á Habana a uns encontros de América Latina e Caribe?

M. Sainz: A proposta xurdiu de Joxemi Zumalabe e Bizilur. Joxemi comezou a repensar a formación política desde 2013. De aí xorde, entre outros, o curso Murtxikatuz, cuxo obxectivo é renovar a concepción e práctica da formación política dos movementos populares. Elaboramos un mapa para recoller que fai cada colectivo no ámbito da formación e que nós percibe. O achegamento de Paradigmas a Emancipatorios supuxo un paso máis nese camiño. O obxectivo é coñecer e inspirarse en como e, sobre todo, por que os movementos de Euskal Herria fan formación política.

O doutor G. Sorteo: Para iso pareceunos moi oportuno abstraernos de Euskal Herria e de Europa e achegarnos a experiencias cunha traxectoria consolidada.

Que destacariades das xornadas? Que debemos aprender e desaprender?

M. Sainz: Que todo é formación e que esta formación debe ser liberadora, enmarcada nun obxectivo político xeneral. Tamén debemos loitar contra a subjetividad e o día a día. Disputar ao poder un sentido común. Dar valor ao que facemos, pór nome, iso é a autoestima revolucionaria.

O doutor G. Sorteo: Eu téñoo moi presente, porque saíu moitas veces nas xornadas e nas relacións co resto de institucións, como a esquerda abandonou a base. Foi á alza, institucionalizouse, e creo que en Euskal Herria tamén ocorreu un fenómeno similar. En Cuba coñecemos unha experiencia que me chamou moito a atención. Un mozo dinamizador que traballa a formación política en comunidades e barrios. Alguén podería pensar: “Jo, estes veñen xa formados, esa é a tarefa que cumpre o Estado. Marxismo I, II e III, salguen moi formadas da escola...”. Pero, a pesar diso, é necesario traballar desde a base para seguir dando pasos no socialismo. Comparto esa perspectiva, a necesidade dunha formación básica. Ademais, creo que en Euskal Herria temos moito que coser si queremos construír a unidade na diversidade.

Compartiredes o apreso con máis movementos de Euskal Herria?

M. Sainz: Estamos a organizar uns encontros para os días 18 e 19 de outubro na UEU de Eibar. A idea é seguir profundando nestas reflexións e compartir as claves inspiradoras cos movementos populares de aquí. Desde Latinoamérica contaremos con tres invitados, membros de movementos que traballan moito na pedagoxía popular e na formación política. Abriremos a invitación pública a finais de xuño, pero empezaremos a gardar a data.