Preguntareicho primeiro a ti, Miguel, e logo a ti, Pape. Como vos coñecestes?

Mikel Garcia: En 2018 vin a Bilbao a facer unha reportaxe sobre os vendedores de rúa de Senegal para ARGIA. Ademais de expor as condicións en que vivían, tiña por obxecto dar a coñecer a lei inxusta que condenaría aos senegaleses, que até entón cotizaran e que exerceran legalmente, á clandestinidade e á reilegalidad. Viñemos coñecer a situación e aí empezamos a colaborar e a coñecernos coa asociación Mbolo de Bilbao. Pape era o seu presidente.

Como xurdiu a idea de crear un libro?

García: Coñecendo a inxustiza que padecían os de Mbolo na venda de rúas, vimos que existía a forma de converter o clamor de Ninguén é ilegal nun proxecto que fortalece tanto a Mbolo como a ARGIA. En colaboración, puxemos en marcha o proxecto e sacamos as camisetas Inor ez dá ilegala, en eúscaro e wolof. O obxectivo era dar a coñecer este clamor e apoiar ambos os proxectos co diñeiro que se obtivese diso. Sendo ese o punto de partida, demos novos pasos: fixemos bolsas e a idea do libro saíu como un paso natural. Co libro reforzamos o proxecto e, en concreto, destinamos parte dos beneficios que obtivemos á publicación da versión en wolof do libro. O obxectivo é repartir gratuitamente o libro entre as persoas migrantes que chegan ao País Vasco para que coñezan a realidade que van atopar. Entre outras cousas, o libro inclúe unha lista de recursos para que o migrante que acaba de chegar a Euskal Herria saiba a que porta pódese chamar.

Por que foi Pape o elixido para testificar?

García: Porque o dos papeis é unha vida que merece a pena coñecer, e tamén hai reflexo do que viven moitos migrantes. Ten unha vida moi novelesca, o libro lese con facilidade, e ademais Pape ten moito que dicir. Expón moitos temas de reflexión e debate, e a través do relato da súa vida ofrece a súa visión do mundo e de como foi evolucionando, como consecuencia do proceso migratorio. Creo que é unha visión do mundo que merece a pena ler e coñecer.

Como foi o proceso?

García: Reunímonos todas as semanas na sede de SOS Racismo de Bilbao. Sempre foron moi xenerosos connosco, sentimos este espazo moi noso, puidemos falar tranquilamente. Pape e eu tivemos máis conversacións que diálogos. Falamos, reflexionado, debatido e reflexionado sobre isto e o outro. Coñecín a súa vida e recibín os apuntamentos, e despois leveino todo ao papel.

O libro conta cun epílogo, xurdido da necesidade de recoller a experiencia dunha muller migrante.

García: Este libro narra a vida dos Papeis e, como xa se dixo, é reflexo do que viven moitos migrantes. Con todo, ao mesmo tempo, cada migrante ten o seu propio proceso migratorio, xa que hai realidades moi diferentes, a maioría moi difíciles. A dos papeis é unha delas, que merece a pena pór encima da mesa, pero non se fai responsable de todos os procesos. Así pois, aínda que só sexa dando algunhas pinceladas, tiven a necesidade de reflectir a realidade das mulleres que migran de África, para sinalar que moitas mulleres tamén migran e teñen barreiras engadidas. Para iso tirei da información e documentación achegada por Anaitz da Rede de Acollida de Irun, porque el coñeceu a moitas mulleres que levaron a cabo este proceso migratorio.

Darche a ti, Pape, a cara e o testemuño pódenche pór nunha situación vulnerable, porque non tes papeis. Con todo, decidiu dar o paso. Por que?

Pape Niang: Non teño inconveniente en dar a cara ou en ser arrestado pola policía mañá, dáme igual, porque creo que o que estou a facer serve para algo. Si contamos o que vivimos e sufrimos, quizá a xente entenda o que é a migración. Tamén temos que falar das dificultades que supón a migración: para dar a entender que o migrante sempre está atento á policía, a como sobrevivir, buscando saídas da situación na que vive. Hai quen ten moita máis xente que contar, que podería facer o que estou a facer, pero quizá por todo o que dixen, teñen medo.

O libro tamén pretende ser o testemuño dos migrantes que non foron escoitados ou que se quedaron no camiño. Un único testemuño ten unha dobre mensaxe: un para os migrantes e outro para os que somos orixinarios.

Niang: O importante é a mensaxe. Todo aquel que se quedou no camiño da migración tiña moito que contar, eran individuos con moita experiencia polo simple feito de partir da súa terra natal. É importante facer chegar a mensaxe de todas esas persoas para dicirlles que si se marcharon do seu país foi para sobrevivir. Non só temos que dicir que no Mediterráneo morreu moita xente, senón que hai que explicar por que esa xente morreu no intento de levar a vida adiante, pensando que o seu destino era mellor que o seu punto de partida.Os
migrantes percíbennos coma se fósemos un cero á esquerda, sen experiencia, coma se non tivésemos sitio propio. Os nativos non teñen en conta que no noso pobo natal quizá non somos tan pobres. Ante isto, os migrantes debemos valorarnos, darnos a entender que somos persoas, facernos entender que vivimos e traballamos como aquí no noso país de orixe. E os que son orixinarios deben darse conta de que os inmigrantes nos merecemos o mesmo trato que a eles, deberían esforzarse por pornos na pel. A xente de alí dáse conta de que os inmigrantes somos persoas, traballadores e responsables, e tamén moi valentes por facer o camiño até aquí. Atravesar o deserto cun bidón de cinco litros de auga e un paquete de galletas non é fácil, a xente que o fixo debería ser valorada por todo o mundo.

A quen pensa en migrar tamén lle pode resultar útil prestar atención ao que vostede di. Porque vostede di que o que probablemente deixará alí é mellor do que pode atopar en Europa.

Niang: Marchámonos de África porque temos unha imaxe idealizada de Europa, pero cando chegamos a ela a realidade é moi diferente: En Europa a xente sofre máis que en África. Se non traballas en Europa non comes, como en África, non hai tanta desigualdade. A televisión ofrece imaxes distorsionadas: No que respecta a África, ensínanche zonas onde a xente se morre de fame; no que respecta a Europa, ofrecen imaxes de casas e estradas incribles. Nas imaxes de Europa nunca aparecen persoas ou persoas sen fogar que buscan comida no mundo do lixo. Se os mozos africanos ven esas imaxes e os migrantes dinlles que aquí viven ben, anímanse a migrar. Diríalles que non veñan.
Temos todos os medios para poder traballar e vivir en África, o que pasa é que temos que reflexionar sobre como organizalos. Non podemos pasar toda a vida migrando.

Dis que a migración é un gran negocio.

Niang: Si, e o único que salgue perdendo é o que sobe á patera. Os que che aloxan, o cochero que che busca, os traficantes, os que che facilitan a marcha ao paté… Toda esa xente benefíciase. O único que perde é o migrante que lle dá diñeiro para pagarllo, e poida que nin sequera chegue alén do Mediterráneo. E si chégase, un sabe si conseguirá entrar no país: A Garda Civil pode deterlle e envialo de volta ao seu país. Se se superan as dificultades, o que se atopa tampouco é fácil: non entendes o seu idioma, se non tes amigos ou coñecidos que che acollan na súa casa custarache conseguir comida… É complexo.

Di que ser migrante é humillante, máis si é negro.

Niang: Repetirei até a saciedade: ser migrante é humillante, non digamos si es do Sur do Sahara. Isto vese claramente na procura de traballo, por exemplo: se tes a sorte de conseguir traballo, como vai ser ese traballo? Poida que póñanche na parte traseira dun restaurante, onde ninguén che ve, limpando pratos; ou traballando no campo, por 5 euros por hora. Así falei eu o ano pasado, e tiven unha disputa co xefe: Pagábame 5,5 euros a hora, e traballaba nove horas ao día, con moito calor e soportando os continuos berros do patrón. Iso non é traballo, é perder a túa dignidade. Por iso digo que é humillante ser migrante. Non importa o moito que soñes e os teus dotes, es negro e tómanche por negro. Un negro, nada máis. Acabouse.

Na economía social has atopado a solución posible para os migrantes.

Niang: Si, como aos migrantes cústanos entrar no mercado laboral, ofrécenos unha oportunidade. Deime conta diso ao coñecer a experiencia dos manteros de Barcelona: os migrantes que buscaban unha saída á súa situación, puxeron en marcha unha cooperativa, e eles eran os que contrataban a xente que estaba na súa situación, que non tiña nada. Gustoume moito o que vin en Barcelona, que a xente que chego cunha man chea de nada e outra cousa de ningunha, como eu, púxose en marcha unha cooperativa de roupa e restauración, animoume a facer algo parecido. Realmente creo que é unha alternativa. Iso si, atopamos moitas dificultades no camiño, cuestións administrativas.

De feito, estas dificultades fixeron que a idea da vosa cooperativa inicial e a idea final sexa diferente, non?

Niang: En realidade, non é que abandonemos a idea de cooperativa de limpeza inicial, pero se nos puxo en camiño outra posibilidade: a cooperativa agraria. Para o proxecto da cooperativa de limpeza buscamos o apoio de Mikel. A medida que pasaban as reunións e vendo que o proceso de posta en marcha da cooperativa estaba bloqueado, Mikel díxome: “Ven a Artea a ver o que estamos a facer, estamos a crear unha cooperativa para as persoas migrantes”. Fun alí, e explicoume o que querían facer e ensinoume a leira. “Entrade aí ata que vos poñades en marcha”, convidoume. Así pois, como non chegamos a pór en marcha a cooperativa de limpeza, entramos aí. Se algún día conseguimos pór en marcha a cooperativa de limpeza, poderemos dicir que o tentamos.

Esta cooperativa agraria ten unha función social moi importante para as persoas migrantes.

Niang: Tal e como acordamos con Mikel de Artea, a cooperativa consiste en que o primeiro ano acompañarannos no proceso os membros da rede de Artea e axudarannos con todo o que necesitemos; aos poucos, iremos levando a cooperativa pola nosa conta e eles poderán retirarse. Ao principio acompañaranos o dono do terreo, un home que sabe moito de agricultura.Como os
que traballamos nela somos migrantes, nos papeis da cooperativa non aparece o noso nome, aínda que quen traballamos e decidimos nela somos migrantes. O obxectivo é que, con emprego e empadroamento, á vez váianse obtendo papeis.