Non sei si vostede pode facer a entrevista en eúscaro.

O outro día fixen un, en eúscaro, pero con dificultade, non podo traducir o meu pensamento ao eúscaro. Francés, castelán, euskera… A verdade é que, si fixéseo, faríao agora mesmo en francés, con calma. Son oñatiarra, e alí temos o noso propio eúscaro. Agora, en cambio, o eúscaro é unificado en todos os recunchos, e eu, en cambio, estiven fose mentres iso coceuse. Gústame moito escoitar euskera e falar en eúscaro. Moito. Ese é o meu idioma: eúscaro. De pequeno, falabamos en eúscaro, tamén en castelán, pero con raparigas, e en eúscaro. Agora teño multiplicado o eúscaro. Si quedáseme aquí, recuperaríaa enseguida, estou seguro. Por outra banda, alégrame moito escoitar eúscaro na rúa. Escóitase moito máis que antes, en Oñati, en Durango, en Bilbao e en todo! Niso o eúscaro adiantou moito. Noutros tempos non era así.

Con todo, algunha vez dixeches que detrás das palabras que fas en castelán está o eúscaro.

Si, si! No fondo das miñas palabras aparece o eúscaro. Xa o notei. Moitas veces, o meu castelán é máis euskera que o eúscaro.

Vostede é franciscano, o saúdo habitual é “Paz e ben”.

“Paz e Ben”, si. A despedida de Francisco Asís… Eu estou nunha parroquia en París, non teño franciscanos ao meu ao redor. Creo que esa despedida se perdeu en gran medida.

Franciscano e compositor. Como puideches concilialos?

Uztartu… polo menos até agora si. Fíxena natural. Os franciscanos sempre estiveron moi abertos comigo, déronme todas as oportunidades. Aos 15 anos, na novela de Arantzazu, expliqueille ao noso mestre, o pai Leonardo Celaya, que tiña dúas vocacións, o frade e a música. “Está tranquila, non terás na túa vida nada que non poidas unir ás dúas”, díxome. E así foi até agora. De todos os xeitos, facer música foi o centro da miña vida.

A afección pola música vénlle da familia. Tradición.

Si. Iso axuda moito. Dicían que empecei en solfexo con 2 anos. Aitaita Felix era músico, director da banda de Oñati. O Pai Antonino tamén era músico, e cando o seu avó o abandonou, el foi o director da banda de Oñati. A música traía moita tradición na nosa casa e comecei a estudar solfexo e harmonía co meu pai. Eramos catro irmáns, dúas mozas e dous mozos. Os dous mozos somos músicos, as dúas mozas non. Ignacio, irmán, é un gran músico, director do coro e da banda de Oñati.

Que importancia ten Arantzazu no seu camiño musical? Vostede estaba alí aos 10 anos.

Ninguén me preguntou nunca por iso… Non sabería dicir que importancia tivo, só que foi grande. Unha das miñas obras máis prezadas, por exemplo, é a de Arantzazu, poema de Salbatore Mitxelena: Ti que tes, Arantzazu! De orixe niño, erti-leku?…

Quero dicir que, ademais do que me ensinou en casa o meu pai, tiveches en Arantzazu a Marzelino Idoiaga, Jose Iturria, Jose Maria Ibarbia, Estanislao Sudupe…

Con todos eles aprendín. Creo que empecei a estudar piano en Arantzazu con Marzelino Idoiaga. Creo. En canto a Estanislao Sudupe, era un hábil organista e gozaba de gran reputación entre nós. Estivo en Cuba durante a revolución e logo foi organista da catedral de San Patricio de Nova York.

Hablando de música, logo estudou en Bilbao e en París, a principios dos 70.

Traballaba en Bilbao con Juan Cordero Castaños. Era un elgoibartarra, director da banda de música militar. Un músico moi bo. Foi el quen me empuxou a París. Estudara aquí e quería aprender novas tendencias. En todo este tempo estaba perdido, fervido, a todos os niveis. E tamén en música. O ambiente de maio do 68 seguía vivo. Fun en 1969 e había un ambiente estupendo: multitude de actos, concertos por todas partes, actuacións por todas partes… Como non o fixo agora.

Non como agora?

Eu saio moito menos agora, pero non hai preocupacións, nin curiosidades, nin tendencias novas. Nós queriamos avanzar. Agora parece que os mozos non teñen a paixón de antes. Agora na música todo é posible, todas as portas abríronse, pero paréceme que non hai profundidade. Con todo, non podo falar dos mozos, porque non sei... Todo se fixo e todo se desvaneceu. Había que disolverse. Na música anterior, ese desexo estaba presente. Xa no século XIX. A música de Wagner, Richard Strauss e compañía é impresionante. Schoenberg e os seus alumnos. Deron un paso de xigante.

En París foi profesor de Max Deutsch, Henry Dutilleux e Maurice Ohana, entre outros. O compositor Maurice Ohana ten un fito.

Para min Maurice Ohana foi fundamental. Chegamos a París e atopámonos. Era un músico puro. Non era calquera. Coñecía a uns e a outros. O outro día apareceu na miña casa un libro de Maurice: Obras completas de García Lorca. Nel aparecen as observacións feitas pola súa propia man aO Pranto. O libro está totalmente utilizado, desgastado. Axudárame moito, entendiámonos perfectamente, tiven relacións moi íntimas con Maurice. E o primeiro traballo que fixen para a guitarra, Cristal e pedra, tamén o fixen por el mesmo. “Para a guitarra? Na miña vida non pensei nada semellante!”.

Pero fixeches a obra para a guitarra.

Eu non pensaba máis que en música sinfónica, pero fixen aquilo para a guitarra e todo o mundo tocouno desde entón. O meu primeiro traballo para a guitarra. grazas a Maurice. Iso e moitas outras cousas. Maurice coñecía a música. Vivía con moi pouca cousa: un piano de cola, unha pequena cociña, un catre e nada máis.

Morreu nos seus brazos...

Si, si…

Por que elixiu a música contemporánea, por exemplo, non a música sinfónica?

Un momento! Non podo facer outra cousa que o que fago. Eu non son avanzado. Tamén me puxen vestido como vístese hoxe. Por que pintou Mirou como o pintou? Por que pintou Picasso como o pintou? E Van Gogh, ao seu debido tempo? Eles non pensaban que fosen anteriores ou posteriores, e a min tampouco me importa ser de onte ou de mañá, nin interpretar a miña música. O importante é facer o que teño que facer. Non podo evitalo. Si, podería facer outro tipo de música, a música clásica, por exemplo, que puidese gustar a todos os oíntes, pero a música é moito máis que iso. A música é moito máis profunda que facer cousas bonitas.

Que tes, pois, música?

Un compromiso íntimo, profundo, esencial, absolutamente esencial. Para min, non hai nada máis lonxe que a música. É dicir, música de alto nivel. Non hai quen retrate mellor a intimidade do ser humano que esta música. Música superior, repito. E non hai moito diso. Hai moitas obras fermosas, pero fundamentais, poucas. É o colmo da humanidade. Cítanse a miúdo místicos, pero o máis parecido á mística, ás abstraccións artísticas, é a música, no meu caso. A pintura tamén é grande, pero ao final a pintura queda dentro do cadro. A música, en cambio, escoitámola desde dentro. Eu escribo notas, pero o oínte vive, vive por dentro, sen ningún tipo de barreira.

Que actitude necesita o oínte para asimilar a súa música?

Iso é clave! En Bilbao, por exemplo, hai un público moi fiel. Presta moita atención. Con todo, creo que hai que dar claves ao oínte, a que prestar atención, a que axudar. A música evolucionou e o oínte necesita un pouco de cultura para darse conta diso. Ás veces, digo que o oínte ten que abrirse, pero me dei conta de que a cousa é máis complexa, de que hai que axudar ao oínte. Non se pode deixar ao oínte no medio do furacán.

Algunha vez criticaches a hipocrisía ao redor das actuacións musicais. Modas e outras.

Hai unha gran bobada. Con todo, tamén hai un oínte fiel. O de Bilbao, por exemplo. Moi fiel e atenta. Hai xente que se vai con esa actitude e vaise educando aos poucos. Iso vale moito. Pero non ese gran xentío, que case ten a obrigación de asistir a tales ou cales actuacións, porque a época o ordena.

Que relación existe entre o compositor e o intérprete?

Vinculación total. Todo é intérprete. Eu estou con eles, cento por cento. Gravei varias obras e sempre traballei con elas. Son moi exixente, quero estar con eles, teño moito interese niso. É máis, ás veces deixeille ir a concertos que tocaban a miña música, porque non sabía como ían tocar, ou porque non me viñeron a preparar o concerto. Se alguén ten que tocar a miña música, quero que o cento por cento sexa a miña música. Non unha aproximación. Pola contra, a miña música non é difícil de tocar. Dificultade interna.

Dificultade interna?

As miñas notas, en si mesmas, non son difíciles. Con todo, o significado que se lle dá ás notas… é máis difícil. Por iso teño un grupo de intérpretes para tocar a miña música como cómpre. Agora estou a traballar cunha asociación de txistu. Doulles obras de txistu que comprenden e interpretan correctamente. A relación co intérprete éme fundamental, el é o facilitador da miña música, o transmisor.

Quen é o teu músico favorito?

Beethoven. Chopin tamén é terrible, non hai máis que ver a súa obra. Pero estou máis lonxe de Beethoven. A súa actitude cara á música, e a que eu teño, é a mesma, de moitas maneiras. Nunca me preguntaron a quen me gustaría coñecer na vida, e a miña resposta sempre é “Beethoven”. Beethoven, máis que ninguén. Gustaríame coñecer a súa vida, como coñecín a de Maurice Ohana. Moitas veces pregúntome que mundo interior tiña Beethoven, como fixo a obra dese tamaño, como viviu… Claro, vivir, Beethoven viviu como eu vivín até agora.

Queres dicir que Beethoven viviu como ti viviches até agora?

Viviu encerrado en si mesmo, completamente entregado á creación… Hai momentos nas súas sinfonías, incribles. A quinta sinfonía, a sétima, a terceira… Para poder facelas necesítase unha potencia interior enorme, terrible. Non vexo a ninguén máis que a Bach. E voulle a dicir outra cousa: coa idade penétrome moito máis na súa música. Agora, coa miña experiencia vital, escoito as súas obras e fago descubrimentos moito máis grandes. Antes fixen audicións moito máis lixeiras.

Crear, pode chegar a ser unha obsesión?

Crear é unha obsesión. Durante todo o día. Esa é a palabra: a obsesión. É a vida total.

Que hai máis aló da música, despois da música?

Morte. É así… Coñezo a moitos compositores, viven no mundo, están atados ao mundo, e non sei como se inventan a facer música. Eu, en cambio, vivo metido no música día e noite. Outros escriben música e escriben moito. Din que tamén escriben música no tren. A min non me é posible. Eu, se escribo música, debo estar só, completamente só.

“Só”.

Teño que estar todo o día diante do piano. Tocando, escribindo, pero todo o día sentado ante o piano. Algúns din que escriben sobre a mesa, pero eu non sei como se pode escribir música sen escoitar, sen escoitar todo o que rodea o son. É posible. Supoño que cada cal traballa á súa maneira.

“A música é un compromiso de vida”, como dixeches algunha vez. Que quere dicir?

Que vivo comprometido coa música, desde o principio e coa mente. Fago o que fago, o que fago ou non, sen miralo. Niso son moi egoísta. Gústame que interpreten as miñas obras, pero iso non é fundamental, senón que o que fago é facer música. Son un egoísta niso.