Neste mesmo tempo, fai uns oito anos, tentamos resolver un debate inútil: Martin Ugalde, Gabriel Aresti, foi o primeiro escritor vasco que traballou o conto como xénero literario moderno. Máis que tratar de resolver expómolo, xa que non é demasiado importante saber quen foi o primeiro, pero si saber que naquela época, máis dun escritor tentou dar respostas parecidas ás preocupacións parecidas. Pero a aquela competencia absurda faltáballe un terceiro nome: Jon Mirande. Iso é o que nos dá a entender a colección Gauaz parkbatean.

Baixo o subtítulo “Contos terribles, e na edición de Patri Urkizu, recóllense “contos dispersos, nas revistas Herria, Euzko Gogoa, Gernika e Egan”, divididos en dous apartados: traducidos e inventados, “aínda que teñan algunha relación”. Para nós os máis interesantes son os inventados aquí –aínda que, como dicía o propio Eduardo Gil, “foi un excelente tradutor”–, publicados entre 1951 e 1963. Utilizan dous leit-motiv, segundo Urkizu: “Unha en case todas as contas: Terror. Outro na tradución a Irlande: A patria”. Para Gil Bera, en cambio, “morrer e matar” son os contos que tratan todos –“excepto un que trata da nostalxia”–. Por exemplo, un conto titulado O soño no que un home mata á súa muller: “Para que non quería entender que el non actuaba por maldade, senón por amor?”, lese no mesmo. E máis cousas desagradables. “O escritor pantasma a súa propia dor”, di o preámbulo.

Porque no fondo hai un debate de sempre, que facer con Mirande. A preocupación non é de hoxe, se alguén pode facer unha boa literatura e, á súa vez, foi “antidemócrata e racista”, entre outros. Un asunto vello e espiñento que nos obriga a falar das relacións entre a arte e a moral, da obra e do individuo que a creou. Con todo, a gran escritora Mirande é sen dúbida a autora dunha novela inesquecible, unha das escritoras vascas máis importantes do século XX. Coas palabras de Joxe Azurmendi: “Os seus poemas e contos tráennos a frialdade dos novos ventos de Europa á literatura vasca que era tan graciosa”. Desta maneira, paréceme que deberiamos seguir facendo o bindicado da súa obra. E sobre todo lendo, preferiblemente de primeira man.