Hai dez anos que convertiches a afección en oficio, como ocorreu?

Desde pequeno gustábame moito debuxar, como a moitos outros nenos, e nunca o deixei. A súa nai traballaba nunha elegante tenda de San Sebastián, en Nerecán, onde se vendían moitos despachos e material de arte. Traíame agasallos de alí, el tamén era moi afeccionado á arte, e de cando en vez, na miña infancia, desenvolvín a miña afección polos agasallos que me trouxo da tenda con mimo. Chegou o momento de decidir que facer e onde ir, e en casa non tiveron a oportunidade de acoller con moi bos ollos a oportunidade ata que decidín facer sociología. Terminei cunhas notas bastante axeitadas, saíume un traballo de sociólogo e fixen algúns estudos. Entón deime conta de que esa mirada que me daba a sociología e esa chave para analizar a realidade gustábame moito, pero non era o oficio que quería ser, ou, polo menos, non quería quedarme un pouco sen seguir o camiño das belas artes que deixara pendente, porque aínda era nova. Temos que pasar oito horas en algo, que nos guste. A sociología dábame unha mirada, e a forma de que as belas artes fixéseno aparecer.

Pero nin nas belas artes satisfíxoche.

Os primeiros anos eran moi dispersos, probábase por aquí e por alá, e eu xa tiña as cousas bastante claras, non quería “perder” máis tempo. Traballar e estudar á vez esixíame un gran esforzo. O que eu necesitaba era profundar máis na técnica para seguir facendo o que quería: comunicarme co mundo. Pero nas belas artes non vía moitas ocasións de facelo. É máis, diría que ese modo estaba moi infravalorado. O cómic, a ilustración, a realización de obxectos figurativos… non era o que se impulsaba. Atopei o meu camiño na Ilustración, primeiro facendo cursos e despois no máster, en Italia.

Dis que querías comunicarche, pero, que?

Por exemplo, non vía as imaxes das mulleres en lugares socialmente relevantes, onde habitualmente hai imaxes: tiras de prensa, revistas… Parecía que falar do mundo dos homes era falar do mundo. Era certo. O mundo parecía ser aquel, pero era unha pequena fracción do mundo. Botaba en falta non só ás mulleres, senón tamén ás persoas maiores, aos nenos e demais.

Realiza traballos diversos. Empecemos polos libros ilustrados. Como é este ámbito?

No País Vasco prodúcense moi pouco, porque non é barato para producir. As traducións si, fanse moitas, e belas. Diría que a produción local está nos seus comezos, hai algunhas editoriais que, afortunadamente, apostan máis, e creo que vai crecendo. Doutra banda, en comparación con outros países, en Euskal Herria non temos ningunha cultura da imaxe, nada. A imaxe segue ligada ao mundo infantil, e o mundo infantil está relacionado co menor valor. Estar atado ao mundo dos nenos non é malo en si mesmo, é marabilloso, a min dáme moito: a liberdade dos nenos, a amplitude das ideas… son marabillosas. Parece que somos nenos e adultos diferentes, pero á fin e ao cabo é a mesma persoa, despois dun desenvolvemento. Non sei por que desprezamos estas cousas. Tamén temos un camiño por percorrer.

Cal é para vostede o encanto destes libros?

Creo que teñen unha gran capacidade de chegar á xente, porque teñen unhas imaxes marabillosas e o xogo entre o texto e a imaxe adoita ser moi bonito. Deixan unha certa sensación, a miúdo son moi profundas e correctas. É unha forma diferente de recoller un contido a través do libro e ofrece outro tipo de experiencia que me parece moi bonita. Como creador é un caramelo.

Mencionou o xogo entre o texto e a imaxe. Como o necesita?

O creador decide como pode ser. O que está claro é que non ten que ser repetitivo, que a imaxe non ten que repetir o que di o texto, nin que a imaxe exprese o que di o texto. A partir de aí poden xurdir diversas relacións. Por unha banda, pódese crear unha contradición entre ambos que suscite interese. Ou, si non, pódese propagar a historia a través da imaxe, creando historias secundarias, por exemplo. A min interésanme os que crean xogo entre textos e imaxes, que crean complicidade co lector.

Ouvinlle dicir que vostede ten ganas de facer as dúas cousas, o texto e a imaxe.

Agora empezo. Ambas me parecen importantes. Gústame moito ilustrar o que se crea na cabeza doutro, porque me dei conta de que se crean cousas que non se me ocorrerían a min, e iso é moi enriquecedor. Facer os meus textos e traballar con outro, o corpo pídeme os dous.

Como funciona esta colaboración?

Depende moito da persoa. Eu creo que Arraroa funcionou ben porque a conversación tivo lugar antes de empezar a escribir e debuxar.

Paula [Estévez] e os dous decidistes a historia antes de empezar a traballar.

Un álbum, á fin e ao cabo, fala de algo en dous idiomas, creando algo máis completo. Entón nós dous acordamos o tema, como o enfocariamos e de onde o iamos a facer. Logo un fará o texto e o outro a imaxe, pero a base está decidida. Paréceme, ademais, que desta maneira o ilustrador e o escritor quedan moito máis satisfeitos.

Normalmente é así o proceso?

Normalmente, o primeiro adoita ser o texto. Chégache o texto e aí tes que buscar como completar o libro a través de imaxes. Vostede, por dicilo así, ségueo. Isto, ás veces, non pon as cousas moi fáciles ao traballo do ilustrador. Desta maneira é o escritor o que decide o tema, e de cando en vez comecei a sentir ganas de decidir o tema, por iso empecei a escribir os meus textos.

Tamén constrúes murais. Aquí xunto hai un grande, detrás do frontón de Hernani. Non lle queres?

Si. Eu son de aquí, de Andrekal, e o meu irmán e eu, de pequeno, iamos moito alí a xogar a pelota mano cando nos aburriamos. Esta casa foi a casa da familia e moitos familiares viviron aquí, e en Tiloseta [Paseo de Ezkiaga] tamén vivín moito na miña mocidade. Ten unha carga simbólica porque é Hernani, porque están aí os Tilos, porque aínda podo imaxinar paseando aos meus avós e amigos, porque hai unha muller pelotari na parede… Para min todas esas cousas son moi importantes.

Fixéchelo todo ti, subíndoche a un gran guindastre.

Foi unha aventura total, unha pequena odisea grande. O proceso en si foi moi bonito, pasaba moita xente, falei con moita xente que non falara hai tempo, e en xeral gustoulles moito o mural.

Fixéchelo cunha bolsa, non?

É dicir, foi a primeira bolsa de arte rueira de Hernani. A convocatoria era moi aberta. Vostede tiña que presentar un proxecto, a disciplina non estaba totalmente definida, pero si a cantidade máxima que podía pedir. A parede estaba moi escura, chea de brión e mohos… En realidade, era un lugar con aspecto de recuncho. Pedín ao Concello que arranxase a parede, os guindastres restantes, e metinas nos custos do proxecto. E apróbao o Concello! Estou moi agradecido.

Que che gusta dos murais?

Que están na rúa. A xente pasa pola rúa e ve. Ten que ir á libraría para abrir un libro, comprar o libro e ter tempo para lelo. No Museo o mesmo tes que entrar a mirar. Na rúa, aí está, paréceme unha cousa importante do mural. Cada vez dáme máis respecto, porque a medida que pasan os anos deime conta de que ten que funcionar con todos os elementos que hai na rúa. Creo que hai que buscar harmonías, hai que ter respecto ao lugar onde está o mural. Paréceme que ten que estar en contacto con ese lugar que hai. Non é un libro, pechas o libro e aí termina, mural non.

Cómics, aí tes outro eixo do teu traballo. De súpeto! Vostede forma parte do colectivo e recentemente sacaron a colección de cómics do mesmo nome. Creaches unha historia chamada olfacto. Tamén sacaches cousas que utilizas con frecuencia: natureza, animais, vínculo cos antepasados, comunidade, fraternidad…

O da natureza vénme de casa. O meu avó era cazador, tamén os meus tíos, o meu pai, o meu irmán... Algúns verán a caza con malos ollos, e compréndoo. Eu tamén tiven moitas contradicións e loitas durante anos, e aínda non se me fai fácil, non comín cazador desde hai moitos anos. Imaxínache que tamén fun vegetariano. Invadíame a culpabilidade. Con todo, hai outro aspecto, o da natureza moi íntima e moi ben entendida. Reflexionei moito, discutín e sufrido coa miña familia sobre este tema, pero tamén deixou boa pegada en min. Na miña casa tívose un gran sentido para mirar o tempo e saber que ambiente vai facer, case como un campesiño. De pequenos pasabamos horas pescando no río. Coñecín de primeira man a moitos animais: tejones, xabarís, cabras salvaxes, corzos, raposos… Nunha época as nosas relacións non se circunscribían aos seres humanos, relacionábanse coas plantas, cos animais, co tempo… Hoxe en día, nesta comprensión do mundo, parece que estamos separados, houbo unha certa ruptura, pero en casa nunca vivimos a ruptura. Na miña casa moitas das metáforas e leccións do proceso de vida dábanse a través de animais ou plantas. Ademais, si búscanse exemplos, hai de todo, por exemplo, o besugo é hermafrodita. Gústame iso, na natureza non hai un só modelo, senón mil formas e cores.

Vostede vive agora en Igeldo.

Busquei proximidade coa natureza, necesítoo. Si non o teño, sinto perdido. Nós, a pesar de ser da rúa, tiñamos moi presente a natureza, sobre todo este val, de aquí a Goizueta. O que me interesa é o que gardan as persoas que viviron en contacto coa natureza durante xeracións, a capacidade de ler a natureza. Nós antes xa tiñamos unha gran cultura, a saúde e a posibilidade de entendernos doutra maneira, estabamos a mirar a outro lado. Agora parece que estamos inmersos no antropocentrismo, pero ás veces estamos como hamsters, na roda, e non sabemos buscar a solución. A estas culturas acudo moito en busca de inspiración. A Inquisición, por exemplo, paréceme un feito moi importante porque trouxo cambios moi importantes na sociedade, porque foi unha barbaridade moi grande, e porque difundiron as raíces que eu mencionei. Isto produciu unha gran perda.

Tamén impartes clases de debuxo e cómic. Que opina da situación da educación artística?

O tema pode dar para outra conversación, pero en resumo, diría que as artes plásticas e visuais non teñen un lugar digno no currículo, e que están relegadas e desprezadas. O debuxo, por exemplo, é unha ferramenta perfecta para exercer calquera profesión, pero non se traballa como unha habilidade. Isto xera grandes lagoas.

Moitos pensan que debuxar é un don, como ocorría cos primeiros bertsolaris, pensábase que o bertsolari nacía, que tiña o don natural. Paréceme que co debuxo faise unha lectura similar, tes unha capacidade especial, ou non tes, e xa está. E non é así, nin moito menos. Hai técnicas, trucos, pasos concretos que permiten a calquera aprender a debuxar unha vez que se coñece. Calquera persoa. En moito menos tempo do que se cree, as bases pódense asimilar moi ben. Creo que é necesario que o programa educativo téñao en conta.