Preguntouse aos visitantes se o eúscaro foi un obstáculo. Houbo que facer preguntas como esta... Temos medo a ensinar euskera e necesitabamos unha enquisa deste tipo para relaxarnos?

A nós desde os concellos empezamos a preocuparnos especialmente polos Game of thrones [gravados en Zumaia e Bermeo] 8 apelidos vascos [aparece Leitza]. Os concellos estaban preocupados, xa que como consecuencia das películas, principalmente hostaleiros e comerciantes tentaban conservar o eúscaro. Empezaron a dicir que teriamos que medir o impacto que o turismo tería neses pobos.

A nosa percepción sempre foi que as persoas que veñen aquí non teñen nada que ver co eúscaro, máis aínda, a lingua é algo que se pode tomar de forma positiva. Para nós estas enquisas foron unha especie de proba das percepcións. Temos entre mans unha serie de argumentos para a elaboración que imos realizar cos axentes turísticos. De feito, o 95% dos enquisados afirma que acepta ben o idioma.

Dixo vostede que os concellos deste tres municipios detectaron que no pobo estaba a producirse un cambio no uso da lingua?

Especialmente en hostalaría. Os menús empezaron a porse en castelán e inglés, e empezouse a descartar o eúscaro. As campañas a favor do eúscaro no comercio realizáronse desde hai tempo, e en certa medida críase que se superou até ese punto. E agora estamos a retroceder pola xente que vén? Os concellos estaban preocupados.

Quen se expuxeron á hora de facer as enquisas?

Un grupo de obxectivos foron os promotores turísticos. O turismo que se promove hoxe en día non ten en absoluto en conta a lingua, e nós pensamos que tendo en conta a lingua pódese impulsar un tipo de turismo que pode ser sostible para os nosos pobos.

O segundo grupo obxectivo son os axentes turísticos, é dicir, a hostalaría e o comercio.

En calquera caso, hai que traballar de forma integral. É dicir, o Concello pode vender a localidade ligada ao eúscaro, pero se a axencia de desenvolvemento comarcal encargada da promoción turística ha rexeitado o eúscaro nas súas iniciativas turísticas ou se hostaleiros e comerciantes esconden o eúscaro, as intencións do Concello non terán éxito. Estou a falar de cousas da comarca, pero o Goberno Vasco impulsa o turismo de aquí a nivel internacional. El tamén terá que facer o mesmo, polo menos agora non segue a nosa liña. Nós tamén temos traballo, temos que convencer aos concellos, e quizá tamén temos que preparar campañas de sensibilización para a cidadanía.

Á fin e ao cabo, o modelo de turismo cuéstionase a fondo. O noso modelo baséase nos recursos naturais e a gastronomía. Fóra de aí non hai nada. Hai que explicar aos lobbies de turismo a necesidade de impulsar un turismo baseado na lingua e a cultura vasca. Agora ninguén traballa nese camiño, e non temos que mostrar os tesouros que se deron até agora.

Miren, vostede dixo: “Necesitamos decisións audaces para pór en valor o eúscaro no sector turístico, nunha dirección contraria ao que se está facendo na actualidade”. É dicir, en sentido contrario.

Basque Culinary Center, Bilbao Exhibition Centre, Bermeo Tuna World… Estamos a vender a dirección contraria. Debido ao atractivo que ten o eúscaro en China, recentemente sacaron un coche chamado “quenlla”. Chineses a nós collendo a palabra “quenlla” e a nós chamándonos Exhibition Centre. Hai que facer o contrario: mostrar, porque xa temos que mostrar, é a lingua máis antiga de Europa, é rica, e nalgúns pobos está moi viva. Cando as institucións públicas están a facelo, non podes dicirlle ao hostaleiro do pobo: “Ti, pon o menú en eúscaro!”. O de arriba para actuar no de abaixo ten que ir na mesma dirección. Os lobbies do turismo e as institucións públicas van en dirección contraria.

Vindo a nivel municipal, nos nosos pobos o turismo está a canalizarse e fomentando desde as axencias de desenvolvemento. Agora puxémonos en contacto cos técnicos de turismo e nunca relacionaron o turismo e o idioma. Non pensaron niso. Eles están a pensar como atraer á xente ao que temos: Ao mosteiro de Loiola, ruta de San Ignacio e unha volta por Xoxote. E como comunicalo? En inglés, castelán… Non se lles ocorre que o turismo poida ter relación co eúscaro. En Cantabria está a traballarse cos mesmos criterios coma se tratásese dunha promoción turística.

A que teme o que busca ocultar o eúscaro?

O impulsor do turismo cre que non é necesario e que, mesmo, se se ensinase euskera, baixaríase o beneficio económico que se busca a través do turismo. Pola contra, entre os hostaleiros e comerciantes, aínda hai quen non ten sensibilidade polo eúscaro. Unha falsa crenza fai que sexa máis práctico falar inglés e castelán. E, por suposto, tamén pensan que, dando prioridade ao eúscaro e utilizando os criterios que nós expomos, poden perder parte do beneficio económico que lles achega o turismo.

Pero os resultados indican que se sentiu moi pouca xente incómoda co eúscaro na zona. Ademais, algúns apreciaron que a lingua da zona estea ao descuberto e para algúns o eúscaro foi unha das razóns para acudir a estes pobos.

Os vascos temos empatía con outras culturas. Se viaxamos a Italia queremos recoller a súa esencia, non andaremos sen saír do barrio chinés. Ten toda a lóxica. Outra cousa. Pola parte de Bizkaia hai moita xente que vai a Leitza. A que? Os pais van cos nenos. Os nenos están na ikastola, pero a miúdo viven nun ambiente erdaldun e buscan lugares euskaldunes. Trasládanse de Bilbao a Lekeitio polas mesmas razóns. Tamén hai este tipo de turismo, están a buscar os pobos euskaldunes.

Estamos lonxe de aproveitar os beneficios de ensinar a nosa lingua?

Ocultamos o eúscaro e fomentamos o turismo habitual. Hai posibilidades que poden ser novas actividades económicas e que non se abordaron, baseadas na cultura vasca: bertsolarismo, xornalismo, literatura… En cada pobo temos escritores, bertsolaris... Até agora traballáronse iniciativas moi concretas, como o museo que ten Iñaki Perurena en Leitza, tomando a pedra como tema. Pero son iniciativas privadas. Ningunha institución pública ha abordado estas liñas. Quen analizará estas novas liñas? Quen colaboran? Os pintxos e os toldos de sempre están ben, pero podemos ofrecer algo máis.

A actitude cara ao eúscaro é diferente entre os que teñen dúas linguas oficiais no seu país de orixe e os que teñen unha lingua única.

Estas preguntas da enquisa son a clave, porque son preguntas que sempre se fan de face ao turismo, canto veñen da CAV, de Navarra, de España, de Francia… Nunca se pregunta canto veñen dos países cataláns, do país valenciano, de Galicia. Este dato é imprescindible para entender algunhas actitudes cara á lingua. Se os que veñen son dunha comunidade cunha lingua minorizada, a súa actitude é moito máis empática coa nosa situación, coa nosa cultura… Por iso, é moi importante onde promovemos o turismo. Non é casualidade que Escocia promocione o turismo en Cataluña. Escocia así o decidiu. O País Vasco non promociona especificamente o turismo noutras comunidades con linguas minorizadas. Na Deputación Foral de Gipuzkoa presentamos un plan tipo Airbnb, que se desenvolverá entre as comunidades de linguas minorizadas. Temos que atraer o turismo que queremos.

En canto ás razóns da incomodidade, a enquisa apunta que non parece que o problema sexa o descoñecemento da lingua, senón razóns ideolóxicas ou de costume.

Moitas veces imos a outros sitios aos que non sabemos nin o rastro das súas linguas e cando imos alí ninguén se queixa. As razóns son ideolóxicas, si. As queixas foron, case na súa totalidade, as de España, as que teñen un único idioma oficial. Apenas se queixaron os de fóra do Estado español.

Os que se acheguen a Leitza esperan o eúscaro e a cultura vasca, e os que se dirixan a Zumaia non. Porque se lles venderon Flischa e Xogo de Tronos? A que vén o que lles ofrecemos?

En Leitza, os resultados son mellores que na anterior edición. En Leitza é evidente o fenómeno dos 8 apelidos vascos. Na película, Leitza é un espazo euskaldun, simpático, nacionalista. A xente quere saber como son realmente os “vascos da montaña” da película. Pola contra, Bermeo e Zumaia teñen o atractivo de Game of thrones. A xente vén a polo que se vende.

No outono, realizaredes xornadas sobre o eúscaro e o turismo. Que plans tedes?

Queremos que o tema tan silencioso póñase encima da mesa. Entre outras cousas, queremos mostrar a influencia que ten na lingua ditugu.Turismoak exemplos doutros países que están a traballar en base á lingua.

Queremos incidir no sector e reflexionar sobre o turismo sostible nos municipios vascos. Se nós non damos o paso de reflexionar, ninguén máis o fará.

Alégranos escoitar o aumento do turismo nos nosos pobos, pero pensamos en como nos afecta isto? Na nosa lingua, na nosa cultura? Volverán dar a noticia de que os hoteis están cheos, de acordo, pero tamén teremos que mirar algo máis como pobo. Non estamos a dicir que o turismo non se promocione, pero imos impulsar outro tipo de turismo, un turismo sostible en moitos sentidos.