O programa Artefaktua de ETB centrábase no libro Euskararen Arakak Sardinian, unha suposta relación entre o eúscaro e o paleosardinés, sobre o que Ibon Serrano e eu respondemos a algunhas preguntas sobre Iruña-Veleia de Yolanda Mendiola.

Pero o historiador navarro Santi Leoné non o viu así na columna dO Mal Erranka de Argia que titulaba Edan Coca-Cola. Si, moi mal dito, porque o tema de Iruña-Veleia só tomou tres minutos e vinte segundos. Bastantes historiadores para revolucionar ao navarro.

O Veleia afera de Alberto Barandiaran (2010) recólleo até o ceo: “No seu día lin con admiración o traballo de Barandiaran, e aínda me parece que temos algúns dos ensaios e estudos máis exemplares en eúscaro. Por tanto, entendín facilmente –calquera que puidese entendelo– a achega que o libro fixo á cultura vasca; e a achega que fixo a Sautrela, a invitación ao autor”.

Harrapazak/n! Para tanto? Pois coñecemos aos que teñen unha opinión moi diferente, mesmo desde un punto de vista meramente xornalístico. E houbo quen puxo o punto de vista con argumentos e datos concretos, como a arqueóloga Idoia Filloy, nun artigo publicado recentemente na revista O Salto – Hordago. Merece a pena ler.

Móstrase indignado cos responsables do programa: “Con todo, resúltame un pouco máis difícil adiviñar que clase de achegas achegaron algunhas teorías de Elexpuru á cultura vasca, e que achegas pódense dar a coñecer sen pór en dúbida, nunha sesión literaria que debería ser seria en Artefaktua. Convidariamos a un homeópata a unha sesión médica –insisto en serio–?”.

“Jesús María e José!”, diría a miña nai se vivise.

Leu o libro sobre Sardeña, eixo do programa? Parece que non. E ocórrellenos que quizá non é moi elegante comentar un libro sen ler, xa que o infuso de sabedoría non é un don dos humanos.

Leu o último libro sobre Iruña-Veleia (Que está a pasar con Iruña-Veleia, Pamiela 2018), o tema da última parte do programa? Parece que non. Si leuno, deuse conta de que nos últimos anos pasou moita auga pola ponte daquela vella cidade; que escribiron máis de vinte informes a favor da autenticidade, que os argumentos a favor da falsidade dos membros da comisión quedaron desmentidos, que a Ertzaintza e o xuíz non atoparon ningún rastro de falsificación, que non hai probas contra Eliseo Gil, dez anos despois non se puxo o día do xuízo e mil cousas máis. O reloxo non se parou en 2010.

A historia de Coca-Cola ten a súa graza. Os dous catedráticos que máis apostaron pola falsidade dos achados convencían así aos membros da comisión que non sabían euskera, ao ver que o artigo, o ergativo, o bonito, os amigos e demais escorregábanse: “Si aparecese nun grafito Beba Coca-Cola, que opinariais? Pois para nós como filólogos vascos (os máis escoitados, por suposto ) é coma se fose iso”.

Despois Alberto Barandiaran comprou esa Coca-Cola, e Leoné lémbranos que a vendeu hai nove anos no programa do defunto Hasier Etxeberria. Agora Santi Leoné bebeu daquela bebida e os resultados están na súa columna. As consecuencias de beber a Coca-Cola caduca, que nin sequera o mellor homeopata pode curar. Quizá se poida probar lendo con boa vontade devanditos informes, libro, etc.