Evidentemente, á hora de elaborar unha genealogía do ruído vasco, poderiamos retrotraernos canto queiramos. De todos os xeitos, si a cultura vasca contemporánea ten unha raíz clara de recoñecemento, iso é Ez Dok Amairu e neles o rexeitamento aos canons é un elemento importante, máis aló da revitalización das tradicións vascas. O traballo de Artze ten de aí, por exemplo, e a achega de Laboa é evidente. Máis aló dos grandes nomes, Xabier Erkizia subliñounos a influencia dos irmáns Zabala. En 1977, Jose Mari Zabala dirixiu a película experimental Axut, pero antes xa dedicou a súa creatividade á análise das diferentes posibilidades da guitarra e á experimentación sonora no traballo con Mikel Laboa. Non hai máis que escoitar os elementos incómodos que encerran cancións como Un trío, Un quieto e Haika un mozo. O seu irmán, José Luís, namentres, xa traballara con Artze na coñecida obra Isturitzetik Tolosan barru (1969) e O mundo é o gran home, e Mundu ttikia gizonda (1988) e Mundua gizonarena, pero non home para o mundo (1998).

Artze sabe o que di na canción: “O que sabe sabe onde vai, necesita saber de onde vén”. Para iso, hai que atender tamén aos nomes que nunca chegaron á superficie da cultura vasca. Xabier Erkizia di que na década dos 60 “hai traballos moi potentes que aínda non viron a luz”, á espera de que alguén a abra. En calquera caso, sen recorrer a eles, parécelle inevitable subliñar a importancia da obra We, publicada en 1970 polo compositor Luís de Pablo. Segundo Erkizia, mediante a técnica do collage de son, este disco “construíu pontes entre sons musicais e non musicais”. Ademais deste traballo baseado no uso da música concreta, tamén lle parecen reivindicativas as traxectorias da donostiarra Esther Ferrer e do grupo ZAJ. A pesar de que por cuestións de espazo non podemos desenvolver os pormenores do seu traballo, os seus traballos para ampliar os límites da música merecen mención.

Na década dos 70 tamén se fixo un esforzo por integrar nas nosas músicas as novas formas que se estaban creando no mundo. Hai que facer un recoñecemento aos ensaios realizados pola discográfica Herri Gogoa, da man de William S. Un selo que tentou con obras de Fischer, Shegundo Galarza ou Tomás Aragüés romper estereotipos dentro das nosas fronteiras. Claro que non o conseguiu.

Radicais libres

Os grupos de folk e rock progresivo tamén xogaron cos ruídos –Haizeak, por exemplo- pero a explosión do punk redefiniu as regras do xogo e afastou toda a atención delas. Como se escribiu durante moito tempo tentando descifrar este barullo dos anos 80, o noso labor é mirar o que aquel fenómeno deixou na sombra. O triunfo total do punk limitou as posibilidades de grupos doutros sons, así como daqueles que cultivaban o post-punk que paradoxalmente chegou na mesma época. Na mesma época do grupo RIP, por exemplo, actuaron a Matrona Impúdica. A súa música tiña un ton máis escuro, con letras máis poéticas e atendendo a outras estéticas que naquela época non tiveron moito eco no noso, neste proxecto dirixido por José Izcue. Das cinzas do grupo xurdiu os Mollos dOutros, formado por persoas procedentes do grupo Terceiro en Discordia. José Izcue e o seu irmán Francisco, Jesuis Suinaga e Josetxo Anitua estarían presentes, e tras unha curta carreira do equipo crearíanse dous novos grupos: O Desvän do Macho e Cancer Moon.

Os discos Hunted By The Snake (1990) de Cancer Moon e Irmá violencia (1992) dO Desvän do Macho marcarían as bases do rock sucio e distorsionado que se traballaría máis adiante. Estes dous grupos non foron, con todo, os únicos que rastrexaron as fronteiras do rock e o punk, e entre os que estiveron niso poderiamos mencionar tamén a grupos de Buenavistas locais da zona de Donostia –A Canceira–, de Bilbao –A Seita, Os Cravos- ou de Pamplona –Os Bichos–.

Nas beiras do Punk tamén se empezaron a construír outros modelos para aquela época, que estaban a percorrer o camiño de forma paralela. Aínda que o Noise e os sons industriais tiveron a súa importancia –o misterioso proxecto Liña Táctica ou o fanzine e programa Syntorama poden ser dous exemplos de iso–, quizais o máis destacado foi o forte movemento de hardcore que se estaba xestando en Gipuzkoa. Aínda que en Álava tamén deixou algún exemplar interesante –Vitu´s Dance–, suceder entre Andoain e Tolosa deixou a súa maior pegada na posteridade. Ruído de Rabia e BAP!! Poderiamos mencionalo, entre os que na actividade guiada polo desexo, ademais de impor unha maior velocidade e unha maior dose de forza ao rock, uníronlle outros imaxinarios e filosofías, como a que vostede mesmo fixese, o anarquismo ou o ecoloxismo. No Norte, mentres tanto, Voodoo Muzak comezou a súa frutífera traxectoria na segunda parte dos 80, que máis tarde daría froitos inmellorables.

Despois chegaría a década dos 90, cando unha estética ruidosa alcanzou o maior éxito da súa historia. Os arredores de Bilbao e Getxo e os vales do Bidasoa serían os principais expoñentes diso, aínda que non os únicos.