Crese que as bacterias aprenden a combater os antibióticos.

As bacterias teñen no seu xenoma unha gran variedade de xenes que lles permiten desenvolver as súas funcións, pero tamén teñen outras pequenas moléculas de ADN como plásmidos, moléculas circulares de ADN. Estes xenes non son imprescindibles para a bacteria, pero danlles as características necesarias para que sexan exitosos en ambientes difíciles.

Eses non proceden dos xenes? Colléronos?

Si, teñen xenes que son esenciais no seu xenoma, pero nestas circulares plásmicas teñen algunhas características complementarias: as que lles dan a habilidade de sobrevivir contra antibióticos, metais ou degradación molecular, e as que teñen a capacidade de pasar unhas a outras. Como? Cando se tocan, o doante pasa os plásmidos ao receptor a través dunha especie de fío. Este proceso denomínase conxugación. Cando toma o plásmido vólvese resistente e, ademais, convértese en doante, estendendo a resistencia aos antibióticos cara ás bacterias da súa contorna. Como algunhas bacterias poden tomar máis dun plásmido, convértense en multiresistentes a moitos antibióticos, superbacterias.

Están moi estendidas estas superbacterias?

Non moi, pero de cando en vez vese algún caso grave. Hai dous anos unha muller faleceu en Estados Unidos por mor dunha infección na India. A pesar de probar con el 26 antibióticos, non se atoparon antibióticos que puidesen frear esas bacterias. As bacterias dos hospitais poden ser perigosas porque ademais de ser patóxenas, son resistentes.

Creámolos cun mal uso dos antibióticos?

As bacterias levan millóns de anos no planeta e utilizaron os antibióticos como medio de comunicación entre elas, tamén como defensa, pero nós usámolos como arma de destrución, como arma de desequilibrio. Sen eles non poderiamos ter a vida moderna que temos, alargáronnos a esperanza de vida, permitíronnos intervencións e transplantes... pero non previamos os efectos do uso abusivo. Desde a Segunda Guerra Mundial, os antibióticos utilizáronse de forma masiva tanto en medicamento como en gandaría, non só como medicamento, senón tamén preventivamente, para evitar que os animais se enfermen e crezan máis rapidamente. Utilizáronse indiscriminadamente, polo que a cantidade de antibióticos que se verten e propáganse é moi elevada. En depuradoras de auga, por exemplo, detéctanse moitos antibióticos.

Están a estenderse as resistencias ao medio ambiente?

Si, por iso, en colaboración con NEIKER-Tecnalia, a UPV/EHU e o Instituto de Estudos de Cambio Climático (BC3), puxemos en marcha a iniciativa Joint Research Lab on Environmental Antibiotic Resistance (JRL) para medir a presenza de antibióticos nalgúns lugares significativos da CAPV. Podemos observar que bacterias existen e que resistencias existen, polo que poderemos medir os riscos de estender as resistencias entre as bacterias. Necesitamos unha fotografía ampla para desenvolver estratexias contra estas bacterias resistentes.

A túa proposta é dificultar a propagación das resistencias?

Si, existen proteínas especiais que permiten a conxugación, as proteínas acoplantes TrwB, que conectan o plásmido a conectar coa canle de secreción. A nosa formulación, visto o seu funcionamento, é buscar formas de evitalo, pero non é a única estratexia, tamén hai que controlar a presenza de antibióticos.

Cales son os seguintes pasos?

Estamos nun momento crítico, nos últimos anos aprendemos moito sobre esta proteína, e agora cremos que é o momento de empezar as probas. Por unha banda, estamos a buscar moléculas que deteñan directamente á proteína, pero outra forma é tentar atopar inhibidores do proceso. Identificamos unha chea de moléculas coas que queremos facer probas, a ver si deteñen o proceso.

Din que tamén hai bos microbios.

A maioría das bacterias son beneficiosas para nós. Aínda non sabemos cal é o efecto da microbiota na saúde, pero nos últimos tempos están a aparecer estudos que apuntan a que o desequilibrio de noso microbiota inflúe no autismo, o alzheimer e outras enfermidades.

Xeramos desequilibrios ao tomar antibióticos?

Sempre. Os antibióticos atacan as bacterias, patóxenas ou non patóxenas. Cando os tomamos, case sempre, temos diarrea, porque o microbiota dos nosos intestinos está danado, e logo ten que recuperar o seu equilibrio en por si ou coa axuda dos probióticos.