Como lembras os inicios?

No Bodegón San Ignacio de Gros xuntabámonos cinco ou seis persoas, os xoves, aos 17 anos. Era unha gran pousada e deixábannos unha mesa. Isidro Mendibil, Julia Otxoa –que logo se converteu en escritora– e outros que agora non recordo. Tiñamos unha revista literaria chamada Barro. Alí publiquei dous poemas, pero só teño un soneto. Fóra de Otxoa, os demais deixaron de escribir, e eu marcheime só.

Lino: Os anos 80 foron para vostede moi solitarios.

Polo menos como escritor. Apenas tiña obras. Non coñecía a ningún escritor. Había algúns, primeiro ao redor de Kurpil e despois da revista Kantil: Felipe Juaristi, Carlos Aurtenetxe, Felix Maraña, o propio Otxoa… Eran revistas de gran nivel. Supoño que se levaron un pouco de lixo cara á Deputación. Tamén eles separáronse, e agora cada un vai pola súa conta.

Non tiñas relacións con ese grupo?

Nada. Non co grupo nin con ninguén. Eu escribía. Noutras cousas non, pero sempre fun terco e voluntarioso. Sen ter a menor idea do que facía, seguía facéndoo.

O que me estraña é pasar unha década en soidade. Ao final, un sempre acaba…

O caso é que case todos os integrantes do grupo Barro abandonárono. O Otxoa, con todo , ao pasar á Kantil, subiu un chanzo. Parecíanme grandes escritores. Bo, non sei si estou a ser moi fiucego, quizais non me parecían tan grandes (rindo). Pero pensei: “A Literatura ten que ser o que eles fixeron”. Logo coñecinos persoalmente, ás 90, cando empecei a publicar con regularidade, pero sen moito contacto. Sempre fun un fío solto.

Bo, agora vostede forma parte, polo menos, dO Faladoiro Errante.

Si. Empezamos no Circulo Rioxano, seguimos na Kaxilda e ultimamente reunímonos no restaurante Tedone, os mércores. Somos tres ou catro fixos, os demais aparecen cando queren. Xente escritora, músicos… xente polifacética. Cando alguén acaba de publicar un libro, falamos de literatura. En tempos nos que ninguén publica nada, falamos de todo. Sobre todo, vou porque teño tempo e gústame falar destas cousas, pero non formamos un grupo de artistas, cunha estética, etc. Teño polo menos a quen falar destas cuestións, e iso non é pouco nesta cidade –falando eufeminísticamente– especial. Eu xa teño algúns lectores, tanto aquí como en España. A partir de 2005 publiquei cada ano polo menos un libro, ás veces dous, ás veces tres. A este ritmo acaba por coñecerche mesmo o que che odia. Os meus poemas son moi próximos, ademais. Cunha facilidade “enganosa”, pero chegan á xente. Falo da vida, das emocións, dos momentos... iso é o que busco na literatura. A arte non me interesa pola arte.

O texto necesita credibilidade para ti. E, por exemplo, non cre nun Vila-Matas…

(Rindo) Que non se decate, que lle coñezo. A de Vila-Matas é unha metaliteratura na que caben todo: de súpeto dirache que está en París tomando un café con Hemingway. Pois non, Hemingway morreu en 1961. Non me meto neste invento perpetuo. Necesito algo verosímil, convincente.

Non publicaches nada até os 35 anos.

Anteriormente, con 33, publiquei unha plaquette. Pero si, saíu A condición humana con 35. Unha noite viño Michel Gaztambide ao bar Akerbeltz, púxose a falar e contoume que escribira un libro con Pamiela: As aventuras de Máximo Tiratti –que está moi ben, por certo–. E que ía ao Festival de Cine de Xixón a reunirse cun poeta chamado Roger Wolfe, ao que admiraba, e que, se quería, ensinaríalle as miñas obras, etc. O caso é que de aí sacé o primeiro libro co editorial Renacemento, e como tivo un pequeno éxito, saquei outro no 98, e no 99, unha antoloxía que logo traducín ao euskera con Erein no 2000…

Como xurdiu isto?

Metíame en dificultades. De cando en vez viña Xabier Etxart, profesor do euskaltegi, tradutor por afección. Comentoume que estaba a traducir algúns dos meus poemas. Preguntoume que podiamos facer con el cando cheguemos preto de 80. Coñecía a Harkaitz Cano, e unha vez pasado o material, decidimos crear un libro. Foi o mesmo Harkaitz quen fixo o prólogo. Enviámolo a varias editoriais en eúscaro, e responderon os de Erein. Alegreime moito, sobre todo por Xabier.

Tes algunha relación coa literatura en eúscaro?

Teño boa relación con algúns escritores: Iñaki Aldekoa, Paddy Rekalde, Rikardo Arregi, o mesmo Harkaitz... non é algo cotián. Estamos en diferentes mundos, eu publícoo en Madrid, Sevilla...

Máis aló das relacións persoais, percibes o coñecemento mutuo entre culturas?

Creo que se coñecen máis do que recoñecen. E deixaríao aí.

No novo libro Mentres me afasto escribes á vellez, ao amor, á muller, ao pasado do tempo, á choiva… Temas innovadores na túa poesía, sen dúbida.

(Rindo) Sigo co paraugas arriba e abaixo. En comparación cos escritores eclécticos, que agora che sacan un libro realista e logo un surrealista, prefiro os que optan por un estilo determinado.

Piñones fixos.

Iso é. Con todo, hai unha novidade respecto dos libros anteriores: ten un fío. Primeiro están os poemas de verán, daquela os de outono, daquela os de inverno e por último os de primavera. Ao principio pensara empezar a primavera e terminar o inverno, pero me parecía un pouco terrible, pensei: “Deixa un pouco de esperanza, aínda que ti non crees en iso”.

O Bar de Praia envolve ben o ton xeral do libro. Desde o bar, un que mira a uns mozos da praia fala sobre como divertirse é algo normal para eles, como o verán é a estación dos mozos, e como el xa non se acorda dos tempos en que era novo. Parece que é alguén a quen quedan poucas ilusións.

Esaxero un pouco, aí hai unha hipérbole. Pero si, conto con ironía que xa non é moza… Sei que non é fácil dicirlle a un mozo de hoxe que lle tocou un bo momento para vivir, que che vai a responder, “por que?”, pero penso que esa reflexión, que non é o mesmo ter 20 anos agora ou en 1979, cunha crise económica tremenda…

Sóame isto da crise...

Si, por suposto, sen dúbida. O que quero dicir é que ter un traxe de baño cando eu era mozo era case un luxo. É esa idea, esaxerada e discutible, pero o que quería expresar nesa irónica xira final: por que eu non o pasei tan ben?

É unha voz que se sitúa no bordo da vida. A vida está alí, na praia, entre os mozos. El é un mero espectador.

A medida que se van publicando os libros, na miña poesía apareceu aos poucos un personaxe poético –o que fala– que se parece moito a min, pero non sempre… Nos primeiros libros doume conta de que ese personaxe está máis metido na vida, que é un dos protagonistas dos acontecementos do bar, por exemplo. Co paso do tempo, foi pasando do centro do bar ao bordo, de axente activo a observar o que fan o resto. Iso chámase o paso do tempo. Agora vive outro momento.

A miúdo xogas co último remate. Gústache pechar poemas.

Iso está en toda a miña poesía, si. Pechar os poemas ten un problema: se non os pecha ben, amola o poema. En cambio, se o deixas aberto, corres o risco de non transmitir nada para ser suxestivo. Eu apresúrome a pechala porque ao pechala moitas veces prodúcese o golpe lírico da palabra.

Tamén lle dás importancia a quitar palabras inútiles.

Se no canto de quince palabras unha frase sostéñena trece, preferiría trece. Para min, a idea debe aparecer espida, manténdose sobre a páxina. Sobrevive porque merece sobrevivir. Esta vez non me tomei a cousa tan en serio, pero teño tendencia á elipsis. Iso pode ser bo, e non tan bo, porque ás veces, ao quitarllo, quítaslle a pouca poesía que tiña o poema. Hai que ter coidado con iso. De todos os xeitos, nunca me interesou a retórica –ademais, non casa ben co meu estilo poético–. A retórica é un exceso que envellece mal. Escribe un adxectivo luminoso e aos cinco anos quere eliminalo.

Tampouco lle interesa a retórica como lector?

Gústanme moito os “malos poetas”, os da bohemia dos anos 20, os que quedan polo camiño, os que son para os principiantes, como máximo. Son a miúdo retóricos, pero me gustan porque son moi humanos. Forman parte desa clase de xente que loita, pero non consegue nada. Ou tamén está ben a poesía de Borges, aínda que non é moi retórica. O que non me gusta é o recheo, o adorno. Pero, leo? Eu lin toda a literatura española. Non é unha fanfarronada, simplemente estiven lendo moitas horas. Que leo? Moi poucas cousas: Becquer, Machado, Jiménez, Pedro Salinas, Cernuda, Gil de Biedma, Anxo González, Luís Alberto de Cuenca, Luís Antonio de Viena, García Montero…

Cando entras nunha libraría pensas: “Cantas novelas, e que ben escritas todas, e que pouco me interesan”.

Escribir ben non é suficiente, a literatura ten que ser auténtica. O que é formalmente correcto non me satisfai, necesito que a páxina se levante. Por iso digo iso. Quizá sexa porque xa non teño 20 anos, porque sinto unha desconexión cos intereses de moitos escritores. Pero a literatura que non me chega pola garganta non me interesa. Pío Baroja, por exemplo, a miúdo é torpe: introduce moitos adverbios, detén moito, pero os seus escritos teñen unha vida incrible. Prefiro unha literatura imperfecta viva a unha literatura perfecta e morta.

Entón non é só algo que che pasa coas novelas. Hai poetas que non che interesan en absoluto.

A maioría. Para que enganala. Cada vez son un lector máis canso, cústame moito atopar textos que me digan algo. Cos noveis pásame un pouco como cando paseas pola cidade e cando dás a volta pola esquina o camiño comeza a subir. “Caramba, agora teño que subir todo isto?”. Noutros tempos tragábame novelas negras. Agora leo os diarios cada vez máis a gusto.

A vellez é outro dos teus temas. En engúrralas dis que hoxe ninguén quere ser vello, e moito menos ter aspecto de vello.

Rostros vellos, idades, engurras... antes dicían que esa persoa pasara tempo nesta terra, tiñan ese prestixio. Nestes tempos frívolos ninguén quere engurras, todo o Cristo quere estar coma se tivese 35 con 60. Esta obsesión por adorar á mocidade é un tolo. Claro, logo ven algunhas cousas terribles por aí...

Os poetas tampouco están no mellor momento. Antes tiñan a épica da derrota, agora nin sequera iso. Para que escribir entón?

Disto só queda escribir, mire. O poeta parecía resplandecer do crepúsculo. Agora, os poetas, polo menos moitos dos que eu coñezo, queren vivir ben, acender a estufa no inverno, viaxar moito... Escribireiche un poema sobre o fracaso, pero non me toques.

Unha idade difícil, din, é esa idade na que “se acaban as oportunidades”. Gustoume o concepto.

É un préstamo dun poema de Philip Larkin. A miña idade é unha idade difícil. Non quero parecer demasiado tráxico: a esta idade aínda vives, ris, etc. Pero hai unha idade na que as opcións terminan: simplemente, hai cousas que xa non podes facer. E como o que vén non é precisamente marabilloso... É unha sensación que vén de cando en vez. Un domingo pola tarde, nun bar, mirando á choiva, empezas a repasar a vida e pensas, “foder, a ze desastrea”. Media hora máis tarde talvez esteas máis alegre, pero...

O que queda é sobrevivir, observar o mundo e, como máximo, deixalo escrito?

A partir dun momento dado, non é pouco. Mentres o teñas, tes algo. É verdade, os meus poemas refírense ultimamente ao outono da vida, sen trampas. E non digo que non sexa discutible: pode vir alguén da miña idade preguntándome cunha alegría extraordinaria que diaños estou a dicir. Pero quen fala como eu, móstrase a miña visión do mundo. Ademais, sempre se poden atopar xanelas abertas, algún poema de humor, mesmo alegre...

Ouve, como levas a conta dos premios? Primeiro o Premio Euskadi, daquela a Cidade de Melilla... está no sitio o poeta maldito que non foi premiado.

Dicía que non era premiante porque a miña literatura non é moi literaria, pode deixar a crítica fría. Ademais, para recibir un premio, unha persoa debe reunir unha serie de características. Sempre terás máis oportunidades se tes un grupo que che empuxa ao teu ao redor que si estás só. Por todo iso, eu non era recompensa. Quedaba finalista nos Premios Euskadi, pero nunca gañaba. Nesta ocasión, creo que me quixeron premiar o percorrido. Alguén diría, “a isto teremos que dar algo algunha vez”. Ademais, este libro viña con grandes garantías: fíxose co Premio da Bibliotecaria, quedou finalista no Premio da Crítica de España e no Premio Nacional de España...

Cre vostede que xa é hora?

Quizá non o sei. Xa non mo esperaba... atrapoume como fóra de lugar. Sucedeu, pois, moi ben. Eu seguirei escribindo.