As cidades populosas desdibujan o sentido das cantidades e, con todo, non poden menos de estrañarse. Escoitamos que hai un concurso de recitais de poesía e por curiosidade achegámonos ao soto do CCCB (Centro de Cultura Contemporánea de Barcelona). Na praza da entrada atopáronse unhas 200 filas de persoas. Incomprendido, preguntamos a un deles si veu a escoitar poesía. El dixo que non, que esperaba a ver a exposición que lle dedicou a Stanley Kubrick. "do cubo de cores?", di o seu compañeiro. Fíxome graza a ocorrencia. “Non, da directora A Clockwork Orange”, contesteille, ocultando a miña ignorancia case tan grande como a do meu amigo. Despois de seguir o concurso de poesía con outras 300 persoas coincidimos en que é hora de saber máis.

Fixemos os deberes e fomos acumulando información por segunda vez ao CCCB. A mostra, composta por elementos do arquivo Stanley Kubrick de Londres, púidose ver en diferentes lugares do mundo, aínda que en cada cidade déuselle unha visión e unha forma propias. O comisario Jordi Costa foi o encargado de organizar o evento que se celebrará en Barcelona durante cinco meses. Así o di a nota que anuncia a exposición: “Kubrick presentouse como un home frío que vive illado do mundo, pero nós puxemos o foco na súa paixón creativa. El representa, mellor que ninguén, a figura do director encargado de crear todo un universo autónomo”.

Antes do cineasta, fotógrafo

O percorrido organizouse seguindo un criterio cronolóxico, e como non podía ser doutra maneira, parte dos primeiros traballos de Kubrick. Pero non audiovisuais. Unha cámara de fotos foi a primeira ferramenta de traballo do director estadounidense. Antes de terminar o ensino secundario empezou a publicar reportaxes na revista Look, e alí foi fotógrafo durante catro anos. A mostra reúne moitas destas imaxes –boxeo lehiak, desfiles de moda…–, así como probas dun costume singular: a última foto de cada carrete utilizábaa Kubrick para facer o que hoxe chamariamos selfie.

Exponse os seus primeiros traballos audiovisuais. A primeira data de 1951: Day of Fight, documental de trece minutos sobre un boxeador. Tampouco saltou á ficción nas dúas seguintes películas, xa que Flying Pai e The Seafarers, por encargo do Sindicato de Mariños, tamén son documentais. A primeira longametraxe de ficción é Fear and Desire, de 1953. En total fixo doce máis.

Spartacus, un fito agridoce

A pesar de levar a escena outros traballos, Spartacus, presentado en 1960, foi o punto de inflexión na carreira de Kubrick. Tamén na propia exposición iníciase un detallado repaso individualizado das longametraxes máis coñecidas do autor cos documentos e explicacións da obra. O actor principal e produtor da película foi Kirk Douglas, quen lle deu a oportunidade de dirixir a película. Coñecíanse porque estiveron xuntos na película censurada Paths of Glory. Douglas lanzou a Anthony Mann, o director inicial, e substituíuno por primeira vez con Stanley Kubrick, deixando nas súas mans unha superproducción. A película foi delimitada unha vez máis pola censura, que tivo que retirar de maneira transversal toda unha secuencia que falaba da homosexualidade. Esta parte non foi recuperada até a reedición de 1991.

A película, en pleno franquismo no Estado español e cos seus soldados como extras, obtivo un gran éxito, polo menos o suficiente como para gañar o Globo de Ouro á mellor película dramática. O Kubrick fíxose moi coñecido e deulle a oportunidade de realizar con máis medios os próximos proxectos. Con todo, a exposición subliña a frustración do cineasta: o seu traballo limitouse a dirixir, sen interferir no guion nin na propia produción. Non se volvería a repetir: nas seguintes obras reivindicaría a súa autonomía, asumiría a responsabilidade de coidar todos os detalles.

A ficción escrita como punto de partida

A mostra continúa co repaso ao resto de películas do cineasta nado en Nova York, con guións, bosquexos, traxes, atrezo, etc. Entre tantas informacións, cada un céntrase nos seus apartados de interese: pódese escribir moito sobre o papel da música na súa filmografía, pero nós fixámonos na importancia da ficción escrita. A maioría das obras de Kubrick proceden dunha novela ou libro de contos. Un deles é A Clockwork Orange de Anthony Burgessen, editado recentemente pola editorial Meettok, que traduciu ao euskera Ion Olano. Co mesmo nome, Kubrick levoullo maxistralmente á pantalla, construíndo un fascinante mundo distópico e deixando decenas de escenas memorables. Como curiosidade, na película pódese ver o dicionario da linguaxe nadsat que usan Alex e as súas drugs.

Tamén se atreveu a levar ao cine a controvertida novela de Vladimir Nabokov, Lolita. No CCCB pódese ver a primeira versión do guion que foi o propio Nabokov quen o adaptou. Tiña 400 páxinas, o suficiente para unha película de case sete horas. Convencido de que sería máis eficaz, ao final interrompeuse a colaboración e o propio cineasta adaptou o guión. O escritor ruso non sentiu satisfeito: “Kubrick fixo unha película marabillosa, pero el e eu vemos a Lolita de forma diferente”.

A película The Shining, protagonizada por Jack Nicholson, segue sendo a mesma: A obra está baseada na novela homónima de Stephen King, a pesar de que sufriu varios cambios na adaptación do guion. A película tamén recorría a escritores que dominaban esa lingua para traducirse a outras linguas. Isto demostra o esforzo de Kubrick por controlar todo: a produción, o casting, os efectos especiais, a distribución, incluso a dobraxe.

Pioneira en ciencia ficción

A película máis destacada da mostra é a que acaba de cumprir 50 anos 2001: A Space é Odissey, probablemente porque é o que mostra de forma máis visible o traballo que se tomou para construír todo un universo imaxinario. Arthur C. Trátase dun traballo baseado na narración breve The Sentinel, de Clarke, e realizado en colaboración coa escritora. Para construír viaxes interplanetario e futuros remotos, Kubrick tivo que deseñar a forma de vestir aos personaxes, a arquitectura e os avances tecnolóxicos case desde cero e dar cabida a efectos especiais que até entón apenas vira. Foi unha fonte de inspiración imprescindible para películas como Star Wars, Alien ou Blade Runner.

Unha das características máis rechamantes da película é o salto do tempo de catro millóns de anos, que vai desde os primeiros homínidos até o ano 2001. Kubrick contratou un grupo de mimos para preparar as escenas dos símbolos da primeira parte e preparou disfraces que parecían moi realistas para a época. Durante un mes, todo o equipo dedicouse a observar os movementos dos chimpancés e o gorila no zoo de Londres. Acompañado polo ezenógrafo Ken Adam Holandés, na segunda parte da película tamén se utilizaron escenarios especialmente atractivos. Na exposición pódese ver como foron creadas. O mellor exemplo é o paso centrífugo situado na estación espacial, un decorado de doce metros de diámetro que viraba a 4,8 quilómetros por hora, permitindo o movemento das cámaras e provocando un efecto de ingravidez. A mostra tamén rende homenaxe a Wendy Carlos, pioneira da música electrónica no mundo da electrónica. 2001: Moitas das pezas da banda sonora da película A Space Odissey fíxoas el mesmo.

Traballo non terminado

Stanley Kubrick faleceu en 1998 aos 70 anos de idade, despois de dirixir trece longametraxes e deixar sen éxito moitos proxectos e ideas. O epílogo da exposición é o dos bosquexos dos proxectos inconclusos do cineasta. A.I. Un deles é Artifcial Intelligence, que anos despois foi levado á pantalla por Steven Spielberg, e o intento de levar ao cine a novela Wartime Lies, de Louis Begley.

Pero o máis rechamante é a biblioteca que alberga unha selección de libros, arquivos da época e diversas imaxes para unha película sobre Napoleón. A partir deste material recolleito por Kubrick, HBO está a producir unha pequena serie. Sabendo todo iso, fixemos o camiño a casa. Volvemos para facer unha segunda volta: pódese ir dúas veces cunha soa entrada.