Tomando como escusa o destino dos nenos vascos da Guerra do 36, o II. A novela baséase na Guerra Mundial e acábase en 2011. As guerras afectan a todos os personaxes, entre os que se atopa o escritor belga Robert Mussche, que dá vida á novela seguindo as pegadas da súa vida.

Baixo o xenio da docuficción, as peripecias dos personaxes mestúranse con datos históricos en pasaxes que toman diferentes formas. Pero, ás veces, pregúntome si esas marcas históricas non se apartan demasiado do ton da novela. Hai, con todo, unha pasaxe no que se combinan perfectamente, por exemplo, na descrición do ataque ao transatlántico penal Cap Arcona.

A novela cósese grazas á información obtida por un narrador-investigador, aínda que a miúdo se disfraza cun narrador omnisciente. Así mesmo, o investigador anónimo toma trázaa de Kirmen Uribe, sobre todo no terceiro capítulo, onde, cando se lle pregunta polo motivo desta historia, cita a morte dun amigo e, ao final, recoñece que ese amigo é Aitzol Aramaio. Nese momento tiven a sensación de que rompe a coherencia narrativa, sen necesidade diso, xa que o narrador-investigador xustifica a existencia da propia novela.

En xeral, lese a gusto e se empatiza facilmente cos personaxes. Neste sentido, observamos a inxenuidade habitual nas obras de Uribe, aínda que non me satisfixo por completo ao final dun intento de equilibralo, alegando que o compromiso político de Mussche afecto negativamente á vida das súas esposas.

Doutra banda, os tipos de relacións entre os personaxes dan pé á reflexión, especialmente aquelas que senten pero non poden expresarse publicamente: As inquietudes que aparecen no día a día de Vic, os sentimentos ocultos de Herman, a traizón inevitable de Aline, etc. Con todo, en moitas das relacións entre os personaxes fálase da creación cultural e, nese sentido, dos límites da autoría (até que punto é ético utilizar a realidade allea para a ficción?) e sobre a tradución (canto ten a tradución da creación?) reflexiona na novela.

En calquera caso, na novela reflexiónase sobre as consecuencias dos conflitos do pasado e a obra de ficción concíbese como un espazo para despedir aos mortos. Nese esforzo contra o esquecemento, con todo, quedáronme algunhas ausencias, como a do protagonista e a de Karmentxu.