Este catro bertsolaris reuníronse ao redor da proposta que fixo Uxue Alberdi para presentar a obra. Empezaron a comentar as vivencias e referencias de cada un no bertsolarismo. Esta mesma vaciación pon de manifesto a necesidade desta infografía, segundo explícanos Artetxe: “Cando cada un empezaba a citar as referencias, os nomes e as mouteiras da súa vida, os demais non coñeciámolos. Porque Ane Labaka é máis novo, porque eu son de Iparralde, porque Uxue Alberdi viña do mundo da literatura... Si en tan pouco tempo non compartimos referencias entre xente tan próxima... iso tamén puña en evidencia a necesidade dunha genealogía. Todas as genealogía son construídas e nós tamén empezamos a construír a nosa”. Este catro bertsolaris, unha vez completado o esquema básico das súas vivencias e coñecementos, sentiron a necesidade de ampliar ao máximo o exercicio e enviaron un cuestionario á maior parte das mulleres bertsolaris e bertsolaris. Con máis de 50 respostas, completouse o traballo de recollida e contraste.

Harriz harri, o camiño percorrido en colectivo

O que veremos no centro da infografía é unha gran rede. Artetxe explica: “Entre as nosas vivencias, unha das máis importantes son os procesos vividos na colectividade. Buscamos fitos que reflictan estes procesos colectivos: a data, a persoa, a acción concreta”. Labaka concreta o seguinte: “A elección foi introducir o menor número de referencias persoais posibles”.

A infografía non expón lecturas lineais nin xerárquicas. Cada un destas mouteiras está representado por un círculo. Son pedras, pero non ríxidas nin pesadas, senón transparentes. As pedras dan moito xogo ás lecturas neste pobo, e Artetxe engade con humor: “Lujanbio na despedida do último campionato xustificounos cun ‘record’”. Labaka sinala o seguinte detalle: “Tamén puxemos aí a bicicleta, coa adaptación do coñecido verso ‘El vai caer, non lle empuxas’, como reflexo das mensaxes que nos din que as cousas van cambiar por si mesmas. Pola contra, as mulleres aparecen ao seu lado empuxando as grandes pedras”.

Os fitos que recolle a inforgrafía son moi variados: algúns son fitos ligados á praza, outros á rede, medios de comunicación, discursos, colonias... “Todo nos afecta e en todo actuámolo colectivamente” sinalou Artetxe.

Con que acabar a infografía? Que reflectir hoxe? Ese foi un dos principais dilemas que tiveron. “Quixemos representar a diversidade, a explosión. E non é nada pecho. Termina con tres puntos, ‘cara a novas definicións...’”.

Lectura que cruza o bertsolarismo e o feminismo

Na parte superior esquerda da infografía, a primeira figura é a dunha nena que mira cara ao exterior no bordo do escenario. Como explica Artetxe, representa a relación entre o bertsolarismo e o feminismo: “O movemento feminista estaba a traballar na década de 1970 e, aínda que fóra de fóra, tiña a súa influencia no bertsolarismo. Kristina Mardaras considerábase feminista”. A infografía retrata a traxectoria que tiveron o bertsolarismo e o feminismo na vida en común. Artetxe: “O sistema de xénero traballaba o feminismo en antropoloxía e fíxose desde a academia de lectura de xénero do bertsolarismo. As conferencias e reflexións de Uxue Alberdi e Ainhoa Agirreazaldegi marcaron o marco teórico ao mundo do bertso: por primeira vez dixéronse as palabras ‘bertsolaritza’ e ‘feminismo’ ao unísono, dando ferramentas para ver como se une o sistema de xénero e o bertsolarismo, fóra da academia e sen contacto directo co movemento feminista. Grazas a iso empezamos a mirar que prácticas feministas realízanse noutros ámbitos para traer aos bertsos algunhas delas: de aí xurdiron as sesións feministas, os espazos non mixtos... ferramentas imprescindibles para traballar o xénero. Coser a rede e compartir o coñecemento colectivo é o que supuxo todo isto. Si non compartimos vivencias e saberes, vexo o risco de engancharme coa mesma pedra unha e outra vez. Esta infografía tamén é unha ferramenta para iso”.

Infografía tamén colectiva

Labaka subliñou a importancia da colaboración: “Até agora, compartimos cos demais estudos ou artigos dun mesmo, pero isto foi outra cousa, porque se fixo de cero xuntos. Cada semana xuntámonos un grupo e no camiño intensificouse. Ese camiño deunos moito”.

O catro bertsolaris realizaron o seu baleirado e, tras completar o esquema mediante enquisa co coñecemento doutras 50 mulleres, dirixíronse ao colectivo txakur Gorria para iniciar en colaboración con elas a fase de deseño. Mariñe Arbeo sinala que a infografía gañou moitos detalles debido á incorporación da perspectiva de deseño no centro do proxecto: “Xuntos fixemos o camiño para pasar conceptos á imaxe”. Artetxe saca un golpe de humor: “Estes pensan doutra maneira. Tivemos que reformular o noso esquema, o noso era moi cadrado. Pensar en colectivo e en imaxes foi un gran reto”. Labaka explica así o exercicio: “Tivemos que aprender a deixalo fose. Ao principio queriamos metelo todo, todos os versos feministas do mundo, todo o que supuxo un fito para cada un... iso foi o exercicio, entender que con só pór unha cousa, significa todo o que hai detrás”.

Arbeo explica que elixiron o collage: “Queriamos dicir a través de que imaxes representabamos o concepto e buscaba fotos antigas. E con iso crear un collage”.

Invitación á creación de genealogía múltiple

Artetxe sinalou que tiveron "moitos dilemas", xa que "todas as decisións son políticas". Tamén sentes inquietude. Como toda a historia é unha construción, isto tamén é así. Isto é unha genealogía e unha infografía, si fixésense outro quince, fenómeno. Sería ideal que este exercicio de memoria colectiva non o realizásemos nós sós. Facer en once grupos, e compartilos, facer lecturas diferentes. Merece a pena facer cousas locais e en moitas formas, xa sexan libros, películas...”. Labaka redondeou a entrevista cunha invitación máis: “Que sirva tamén para impulsar a investigación, que detrás de cada un deses fitos poden estar unha chea de temas de investigación. Todo o que recollemos até agora pómolo moi contento a disposición de quen o necesite”.