Carlos Garaikoetxea. A última lectura que fixen foi un libro escrito por Elixabete Garmendia baixo o título de lehendakari Lider bat. Moi recomendable. Confeso que me tocou e que me conmoveu. Non só polas pasaxes que se contan nel, senón porque me dei conta de que sabía moi poucos matices sobre unha parte moi importante da nosa historia recente. E quedoume unha especie de sabor amargo, porque aínda que lea o libro, aínda sinto que non o sei.

Nun momento no que a proposta de reforma do Estatuto de Gernika está no seu punto álxido, paréceme fundamental que as xeracións que non vivimos aquela época coñezan a situación que se respiraba cando se redactou o papel de lei. Chama a atención, por exemplo, que na educación regrada obrigatoria non se aprende a historia próxima. Entre outras cousas, o Franquismo, o Estatuto de Gernika ou a Lei de Amejoramiento de Navarra non forman parte do currículo. Moito menos os avatares das últimas décadas. Por tanto, o que interrompa os seus estudos apenas terá referencias para comprender e interpretar a situación política actual no País Vasco.

Se o Sistema Educativo debe animar á cidadanía a que forme parte das decisións políticas, debería garantir que os alumnos e alumnas coñezan os feitos das últimas décadas. O Goberno Vasco pretendía cubrir parte deste baleiro a través do programa Herenegun, e a polémica que se xerou respecto diso deixa claro por que contamos máis comodamente a Idade Media ou a Época dos Foros que as pasaxes próximas. Non se trata de dotar aos mozos de ferramentas para crear os seus propios relatos, non se lles quere dar información dos acontecementos. Trátase de impor un relato único, impulsado polo Goberno de España e, sobre todo, polos aparellos mediáticos. Son os que teñen o poder e a capacidade de transmitir os relatos.

Tamén me quedou un sabor amargo en canto á figura de Garaikoetxea, porque me parece que hoxe en día non se lle recoñecen referencias suficientes. Hai en casa unha pasaxe que nos contaron moitas veces os nosos pais e nais que pode servir como metáfora da súa evolución. No corredor da casa da miña avoa e do meu avó había unha pintura bastante grande que ocupaba un lugar destacado da casa. No marco desta pintura, tiñan a fotografía de Garaikoetxea, que ademais de ser Presidente do Goberno, era tamén o xefe da casa, grazas ao seu privilexiado lugar, un deus encarnado adorado. Eu non teño o recordo daquela imaxe, porque aínda non nacera, pero os meus pais contáronnos en máis dunha ocasión como, tras a crise interna do PNV e a separación de Eusko Alkartasuna, cada vez que iamos visitala, a foto estaba a esborrallarse ata que desapareceu. Nunca o quitaron, pero a forza e o tempo da gravidade fixeron o seu traballo e perdeu o lugar principal da casa. En certo xeito, non o negaron, pero pasou da devoción e a exaltación a non estar en absoluto. Pasaron moitos anos desde entón, máis de trinta, pero, despois de ler a súa biografía, pregúntome si non é unha pasaxe que representa ben a súa traxectoria.

Os referentes históricos son un medio importante para a construción da identidade nacional e paréceme que a figura e a biografía de Garaikoetxea poden sacarlle moito mollo no escenario político actual. En breve e sen profundar en nada, lanzarei dúas cuestións que se mencionan claramente no libro: 1) O Estatuto era unha solución provisional para o PNV, en ningún caso un obxectivo; e 2) A corrupción que estaba institucionalizada no seo do PNV descríbese moi claramente nunha entrevista cun dirixente de Iberduero sobre a Central Nuclear de Lemoiz.