En maio deste ano tivemos coñecemento por primeira vez da estratexia Beterri km0, na presentación realizada en Hernani polos impulsores do proxecto. Hernani, Urnieta, Usurbil, Astigarraga, Lasarte-Oria e Andoain conforman a comarca de Gipuzkoa co obxectivo de dar un impulso ao consumo de produtos locais. Pero, como conseguilo? A Asociación de Desenvolvemento Rural Behemendi, a leira de Karabeleko, a asociación Ximaurpila e as cooperativas Hiritik At e Tapuntu comezaron a traballar conxuntamente para buscar respostas á pregunta. O proxecto Ta Punto encárgase da área de comunicación e a cooperativa Hiritik At leva a dirección técnica.

O técnico de desenvolvemento da comarca de Beterri-Buruntza, Andoni Egia Olaizola, explicou que o proxecto arrincou fai tres ou catro anos: “A Asociación Behemendi fixo entón unha hipótese: na comarca había cada vez máis produtores que traballaban en agroecología e de face ao futuro podían xurdir problemas para comercializar os produtos”. Déronse conta de que a canle de comercialización que tiñan até entón funcionando, como a distribución de cestas, tiña límites e empezáronse a buscar novas oportunidades.

Moito máis que unha marca

Por unha banda, Beterri km0 pódese entender como unha marca que facilita a identificación dos produtos locais. “Creouse unha marca cun nome e uns soportes. Temos adhesivos, por exemplo, para identificar as tendas e os produtos que teñen produtos locais”, explica Mikel Olaiz Garmendia, membro da cooperativa Ta Punto. Un dos obxectivos do proxecto é ampliar a oferta de produtos locais nos comercios e restaurantes da comarca. Para iso crearon un catálogo de produtores da comarca, que pon a disposición dos distribuidores prezos e información para facilitar o acceso aos produtos locais.

De todos os xeitos, Beterri km0 é un proxecto que vai moito máis alá da mera marca. Os impulsores quixeron reflexionar sobre o sistema de distribución dos produtos locais. Ademais de tendas e restaurantes, onde se poden ofrecer máis produtos locais? Neste labor de identificación atoparon unha boa opción: comedores colectivos.

Produtos locais en comedores públicos

“Si queremos promover o consumo de produtos locais e a administración pública debe ser pioneira e exemplo, imos canalizar o consumo de produtos locais desde a administración pública”. Con esta idea, comezaron a analizar as licitacións dos espazos públicos da comarca que contaban con comedores: “Coas licitacións adxudícanse comedores públicos a unha empresa, pero aí hai cláusulas ambientais”, advertiu Egia. As licitacións que finalizaban a curto prazo estableceron cláusulas ambientais e condicionaron a produción dos produtos que se ofrecen nestes comedores a ao redor de 25 quilómetros de distancia.

De momento, nos comedores da residencia de anciáns de Hernani, o polideportivo e o centro de día xa están en marcha os menús compostos por produtos locais. “Na residencia de anciáns de Hernani, por exemplo, ofrécense 200 comidas ao día e 130 ceas. Son máis de 50.000 menús ao ano”, calculou o técnico da comarca. Nos comedores das escolas infantís de Hernani e Usurbil e da Escola Infantil Municipal Galardi de Andoain tamén ofrecen produtos da comarca durante as comidas. En palabras da verdade, “o obxectivo é promover un consumo maior que a produción, para logo buscar novas terras e abrir as portas a novos produtores”.

Censo de terras e formación de produtores

Unha vez que o consumo de produtos locais aumenta, o que xa está a pasar coa demanda de comedores públicos, os membros do proxecto saben que a oferta de produtores da comarca actual vai quedar reducida. Con todo, ven que é unha oportunidade. “Con Behemendi estamos a elaborar un censo de terras –di Olaiz- para identificar os solos públicos e privados dispoñibles na comarca e polos a disposición de novos produtores”. Polo momento, ocuparon dúas hectáreas en Astigarraga e Andoain, e en total crearon catro postos de traballo.

A formación foi moi importante no proxecto Km0 de Beterri. Nos próximos meses ofreceranse varias sesións a produtores da comarca, xa sexan maiores ou novos: algunhas relacionadas coa sustentabilidade da produción –agricultura orgánica, biofertilizantes…– e outras relacionadas coa empresa e a mercadotecnia para que os proxectos sexan viables no marco da economía social e transformadora.

Resumindo o proxecto: “Fomentar o consumo de produtos locais, orientar a produción cara a ese consumo e ao mesmo tempo ampliar a produción para crear postos de traballo e formar aos produtores para que os proxectos sexan viables e sostibles co medio ambiente”. Trátase, por tanto, dunha iniciativa de moitas patas para establecer unha base sólida, o km0 de Beterri.

Koldo Huegun Zapirain é produtor de pito de Usurbil e é membro do proxecto Lumagorri. Ten claro que este tipo de proxectos son imprescindibles si quérese reactivar o sector. “En Gipuzkoa o sector primario está medio morto porque non se potenciou, porque a forma de axudar non foi a axeitada. Déronnos axudas para a instalación e a produción, pero logo botáronnos aos leóns e non podemos competir cos grandes. Hai que conectar até o final o camiño dos produtos locais, até o consumidor, como pretende o proxecto Beterri km0”, explica.

O produtor propón trasladar á alimentación a conciencia política que existe en Euskal Herria: “Iso si que é acción política, é alimentación. Só en torno ao 5% do que consumimos en Euskal Herria prodúcese alí, aí está o problema. Os postos de traballo, a calidade dos alimentos, o coidado do medio ambiente… Todo está directamente relacionado con iso”.