Non lembro os momentos que me cambiaron a vida. O recordo das fotos que non saquei embázaseme. Non podo referirme a ningunha pasaxe dos meus libros favoritos. Non son capaz de repetir nin un só dialogo das películas que máis me impactaron. Só lembro a pegada que me deixou cada un deles, a sensación xeral que me sobreviviu na pel.

Unha mosca na súa memoria: a memoria é sempre selectiva. O que non se subliña, cóntase, relátase, non se fixa na memoria. No que se refire á literatura, Xullo Cortázar dicía máis ou menos “quen resalta un libro sublíñase”. Non fai o mesmo unha comunidade? Cada día estamos a facer fincapé na vida, sexan ideas, feitos ou críticas. Coma se tentásemos fixar algo no mar que é a memoria, unha foto imposible que nos gustaría sacar sen a cámara.

O esquecemento está cheo de memoria, dicíalle Mario de Benedetti. Que é iso que se chama memoria histórica, si non o impulso de estender sublíñelos entre as liñas do non escritos? Que relato, si non é un subliñado permanente que se quere facer na literatura oral? Tamén me pregunto cantas experiencias culturais están a quedarse sen destacar no libro deslizante da cultura vasca, sen que eu saiba cantos nomes cambiáronme a vida baixo a mosca da transmisión.

Ao fío destas reflexións, púxoseme inmediatamente a necesidade de mencionar un nome: José Martín Urrutia Txotxe. Ata que nos deixou no principio do ano non me fixei ben na súa influencia: o insubmiso ante o sistema das artes escénicas, un profesional de mirada estética, un capitán que soubo manter vivo o lume dos da súa contorna máis aló dos espectaculares fogos artificiais, unha praga teatral contaxiosa en tempos da Asociación de Teatro Amateur Grupo Vasco (EATAE). Luces e sombras como calquera dos que as terían: o que ama moito sabe moito.

Txotxe deixou unha extensa obra de textos, imaxes, vivencias colectivas. A historia do teatro vasco non se pode escribir con titulares de estreas (só), e moito menos con espectaculares programas de fogos artificiais, a menos que se conte o propio lume que fuma. Txotxe puxo en escena Ametsen faktoria co grupo Karrika, e como se explica ben, o subliñar sempre é a opción, xa sexa dunha persoa ou dunha comunidade:

“Orfos cara ao mar, como almas perdidas, marchan os nosos soños, anécdotas, contos innumerables, fluidez de palabras, proklamas, discursos, cartas inacabadas, oracións que nunca aprendemos, ideas, desexos... Botádelas todas as noites e van polo río coa esperanza de que alguén as recolla”.