Traducido automaticamente do vasco, a tradución pode conter erros. Máis información aquí. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

"O proceso de exhumación no Sahara permitiu que se dite unha sentenza contra once militares marroquís"

  • O grupo de traballo formado por Hegoa, UPV/EHU e Aranzadi realizou a finais de xuño varios exhumaciones no Sahara Libre, subvencionado por Euskal Fondoa. Antropóloga, historiadora, profesora e membro deste grupo Lourdes Herrasti fálanos do contexto histórico, da técnica, dos problemas, da muralla, do presente e do futuro.
“Desagertuen senideek eramaten gaituzte eskoltatuta hobietara, inork baino hobeto ezagutzen baitute eremua. Teknikoki, hondarra kentzea besterik ez dago. Baina gorputzak nahiko azalean daudenez, askotan ez daude osorik, haizeak eraman ditu edo animaliaren
“Desagertuen senideek eramaten gaituzte eskoltatuta hobietara, inork baino hobeto ezagutzen baitute eremua. Teknikoki, hondarra kentzea besterik ez dago. Baina gorputzak nahiko azalean daudenez, askotan ez daude osorik, haizeak eraman ditu edo animaliaren batek hondatu. Hala ere, lehortasunak oso egoera onean mantendu ditu eta metodologia ohikoa izan da, arkeologikoa”. (Arg.: Lourdes Herrasti)

Por que o Sahara?

Carlos Martín Beristain sempre se interesou pola situación do pobo saharauí e pola vulneración dos seus Dereitos Humanos. Realizou moitas viaxes ao deserto e recibiu numerosas entrevistas orais. A maioría deles están recollidos no libro O oasis da memoria. Descubriu algunhas fosas comúns, cunha localización bastante precisa. Como o lugar se atopa na zona liberada, comezouse a estudar a posibilidade de exhumación. Naquela época o noso equipo xa tiña experiencia cos xacementos da Guerra de 1936. Fómonos alí por primeira vez, en xuño de 2013.

Atopastes os cadáveres das persoas executadas. En que ano matáronos?

12 de febreiro de 1976. É unha data moi importante, xa que España retirou as súas tropas o 27 de febreiro, é dicir, que no momento da súa morte eran españolas para todos os efectos. Desde 1957 o Sahara era a provincia española, como pode incluír Gipuzkoa no documento de identidade dun cidadán ou cidadá do sur vasco, no seu propio estaba escrito o Sahara Occidental. Isto será moi útil no momento de levar os feitos á vía xudicial.

A lei de descolonización do Sahara foi publicada no BOE oficial de España o 20 de novembro de 1975,…

O mesmo día da morte de Franco, imaxínache… Aproveitando que Franco e o propio franquismo estaban enfermos, comezaron os movementos para acoller o Sahara: polo norte Marrocos e polo sur Mauritania. O rei da época, Hassan II.ak, puxo en marcha a Marcha Verde en outubro de 1975. Trátase dunha suposta columna de civís que se prevé instalar no Sahara Occidental. A debilidade do Estado español púxose de manifesto e as terras empezaron a invadir. Pero a de Marrocos era unha falsa propaganda, porque xunto aos civís entraron o exército e a policía nos territorios saharauís. Ademais de entrar, cometeron graves violacións dos dereitos humanos, secuestros, asasinatos, torturas… Tamén bombardearon algúns lugares, como Tifariti, a cidade na que traballamos ou Oum Dreyga, que hoxe se atopa na mesma muralla. Neste contexto producíronse os citados asasinatos, aproveitando o deixamento dos españois, sen ningún tipo de control.

A localización exacta das fosas foi dada por unha testemuña, que historia hai detrás?

Esta persoa era pastor e cando era neno foi detida por soldados marroquís, xunto con outros, que se atopaban no lugar. Sendo tan novo, un soldado, por piedade, deulle a oportunidade de sobrevivir “Gora Marrocos! Viva Hassan!”. O neno fíxoo e o soldado escondeuno no camión baixo unha manta. Desde alí escoitou as detonacións e sabía onde estaba o sitio, en Amgala, moi preto da muralla que levantaran os marroquís. Ese neno hoxe é adulto e el levounos ao sitio onde estaban os cadáveres.

A muralla que mencionaches non é moi coñecida…

É a segunda muralla máis longa da historia construída polo home, por detrás da de China. Con máis de 2.700 quilómetros de lonxitude, Marrocos creou o Sahara para separar ao ocupado do Sahara libre, entre 1980 e 1987. Está custodiado por miles de soldados e é un terreo minado, aínda hoxe en día os artefactos están a mutilar a moita xente. Os nenos beduinos son os máis afectados. Despois diso fixemos o noso primeiro traballo. Non confiabamos demasiado nos soldados marroquís, por iso fómonos disfrazados coas roupas que visten os pastores nómades mauritanos. Atopamos seis cadáveres, dous deles nenos de quince anos, cuxa identificación foi moi fácil mediante documentos.

Con todo, unha vez tomadas as mostras, enterrámolas de novo. A uns douscentos metros de distancia había outra fosa cos corpos das dúas persoas. Tiñan o carné de identidade español, polo que a súa identidade era clara. As mostras e o ADN aseguraron que estas dúas persoas eran as mesmas que as documentadas. En total, oito persoas saíron á rúa e oito foron identificadas. Polos buracos que tiñan no cranio e en varias partes do corpo, puidemos demostrar que os mataron a tiros.

“Marrocos creou entre 1980 e 1987 a segunda muralla máis longa construída polo home, tras a de China, para separar o Sahara ocupado e libre: Ten máis de 2.700 quilómetros”. (Ed.: Ander León)

Seica foran fugitivos?

Probablemente eran beduinos, nómades, que se escaparon da ocupación a Alxeria, en dirección a Tinduf. Atopáronse cunha patrulla marroquí e así terminaron. Nunha segunda viaxe tamén atopamos os cadáveres de dous combatentes no lugar chamado Fabret Leguian, o que nos permitiu concluír que se tratou dunha pelexa pola cantidade de municións que atopamos ao redor. Lamentablemente non puidemos identificalos. Pero había outro que estaba preto deles: Faleceu en 1976 e foi achado en 2013.

Mencionou o Sahara Libre, cal é a situación administrativa actual?

Os saharauís están repartidos en tres territorios. Algúns se atopan en campamentos preto da cidade de Tinduf, son refuxiados e viven fóra do seu país en terras alxerinas. A terra saharauí ten dúas zonas ocupadas, baixo o mando de Marrocos, e Libre, controlada polo goberno saharauí. A muralla, de Norte a Sur, á que antes aludín, interponse entre si. Fixemos o noso traballo na zona libre entrando desde Tinduf. Sabemos que na zona ocupada hai máis fosas pero non hai nada que facer polo momento.

En canto a organización e infraestrutura, non será fácil levar a cabo este tipo de traballos.

Nós traballamos a través dos membros de AFAPREDESA (Asociación de Familiares de Presos e Desaparecidos Saharauís). A documentación téñena eles mesmos e identifícase cos datos que conteñen. Eles son os que nos levan escoltados ás fosas, xa que coñecen mellor que ninguén esta zona. Traballar tecnicamente é máis fácil que aquí [no País Vasco], só hai que quitar a area. Pero como os corpos están bastante despexados, moitas veces non están enteiros, levoullos o vento ou llos estragou algún animal. Con todo, a seca mantivo os ósos en moi bo estado e a metodoloxía foi a habitual, a arqueolóxica.

Que fan cos datos recibidos?

Documentamos e elaboramos informes. Están libres e a disposición de quen o desexe, xa que a nosa intención é ampliar esta información o máis posible. Pero non só iso, os saharauís, co seu informe na man, denunciaron os asasinatos na Audiencia Nacional española, e o xuíz Pablo Ruz citou a Carlos Martín Beristain e Pako Etxeberria para que tomasen declaración. Con toda esta información, e grazas ás exhumaciones, ditouse unha sentenza contra once cargos militares marroquís en 2015 e, na actualidade, hai unha orde de detención en todo o mundo. A base é a vulneración dos dereitos humanos contra algúns cidadáns españois. Aí está a verdade xudicial.

Volvestes en xuño de 2018, atopastes a mesma situación?

Tivemos noticias doutras tres fosas e decidimos volver. A situación foi diferente: en cada fosa había un corpo dunha persoa e o tres eran mulleres. A primeira delas atopámola en Meheires, moi preto dalgunhas haimas, neste caso tamén foi detectada polos pastores. Trátase dunha muller de máis de 30 anos, que apenas tiña obxecto, senón que era a cremallera dunha camisa. O segundo estaba en Amgala, co pelo fóra da superficie, pero este tampouco tiña obxectos cerca. O terceiro, moi preto da fosa que sacamos en 2013, era unha muller maior e atopámoslle colgantes, colares, colgantes, moitos abelorios, un frasco de colonia e moedas con imaxes de Franco de 1, 5, 25 e 50 pesetas da época. Total 690 pesetas. Era unha fortuna en 1976 e demostra que non foi un roubo.

Pensan devolvelo?

Si non se atopan máis fosas, non, pero estamos en mans de AFAPREDESA. Con todo, outro dos obxectivos desta última viaxe foi a formación dos de alí. Pako Etxeberria ensinoulles técnicas forenses e Laura Pego desenvolveu a área xurídica e tamén aprenderon técnicas para a realización de entrevistas orais. A idea é que eles poidan facer ese traballo sen axuda externa. Para que se desenvolva como pobo, hai que dar pasos con esas pequenas cousas.

O asunto do Sahara parece inmóbil.

O Sahara é un dos conflitos máis pequenos que existen actualmente en África, si temos en conta o número de persoas e os recursos materiais. Nos medios de comunicación o tema tamén está descartado, cando as visitas dos nenos de verán non o fan aparecer. Temos Congo, Sudán do Sur, SOMALIA, Malí, islamismo, migracións... De aí a política internacional e o risco de que se esqueza do ocorrido no Sahara Occidental. A súa loita ten un gran apoio material, de cooperación, pero politicamente non se pode facer nada sen axuda externa, e nese terreo a posición de Marrocos é moi forte, non parece que haxa ningunha solución sen pasar por aí. Hai algúns movementos, pero parece que o tema vai durar moito.

Oroimena berreskuratzeko formazioa saioak, hareazko ikasgelan

Pako Etxeberria auzitegi-medikua eta Laura Pego abokatua (irudian zutik) Saharako herritarrak trebatzen aritu dira oroimen historikoaren berreskurapenean.

Etxeberriak arlo praktikoa jorratu du gehien bat, hau da, deshobiratze prozesua nola egin lehen aztarna aurkitzen denetik azken txostena idatzi arte. Pegoren lana arlo juridikoari egon da lotuta, nahiz eta beste esparru batzuk ere garatu dituen. Alde batetik justizia trantsizionalaren oinarriak azaldu zituen, hau da balizko trantsizio baten aurrean ezarri beharreko neurriei buruz eta bestetik, Istanbulgo eta Minnesotako protokoloak izan zituen hizpide. Lehena torturaren erabilpena aztertzeko erabiltzen da, bigarrenak gorpu bat exekutatua izan ote zen jakiteko balio du.

Metodologia irekia izan da, mahai-inguruak antolatu eta zalantzak argitzeko asmoz; arazo handienak ahozko testigantzekin hainbat informazio jasotzeko orduan izan ohi dituzte. Euskal Herriko torturaren inguruko txostenean oinarritutako esperientzia ere baliatu zuten Etxeberriak eta Pegok jarraibideak eman ahal izateko.


Interésache pola canle: Mendebaldeko Sahara
O Parlamento de Navarra esixe ao Goberno español que suspenda as deportaciones dos refuxiados saharauís en Barajas
O Comité de Convivencia e Solidariedade Internacional aprobou a petición de Médicos do Mundo, a pesar de que o PSN votou en contra. O Ministerio de Asuntos Exteriores obrigou a devolver a dezaseis das 40 persoas que durante o mes de setembro viaxaron desde o Sahara Occidental... [+]

Francia únese a Marrocos e recoñécelle soberanía sobre o Sahara Occidental
O presidente de Francia, Emmanuel Macron, enviou unha carta de apoio ao rei Mohamed VI de Marrocos.

Liberan ao activista político saharauí retido catorce días
O avión ía ser deportado á primeira hora da tarde do venres, pero o comandante do voo non facilitou a viaxe do saharauí, alegando que o voo non sería seguro, segundo EFE. O Xulgado de Garda de Bilbao denegou o sábado de madrugada á Policía do aeroporto de Loiu que... [+]

O mozo retido no aeroporto de Loiu será deportado por orde da Audiencia Nacional española
A deportación terá lugar ás 15:00 horas deste venres nun voo de Bilbao a Tánxer, segundo informou EITB. Segundo a Audiencia Nacional española, “na actualidade non existe risco ou perigo grave e inminente para a vida ou integridade física do demandante”. O home... [+]

Retido desde fai 10 días un emprendedor saharauí no aeroporto de Loiu
O home chegou dun voo procedente de Marrocos e solicitou asilo, xa que era un activista político perseguido pola Policía marroquí durante a persecución. Negáronllo e hoxe tiña que ser deportado, pero foi atrasado. No caso de que os avogados non acepten o "recurso de... [+]

Bibliotecas para resistencia

Tras deixar atrás o mes de abril dos libros, as bibliotecas e os seus beneficios, desde Kabiak Saharauí queremos lembrar o lado escuro da súa historia, que cobra maior importancia na defensa da identidade e a supervivencia dos pobos. Estamos a falar da destrución das... [+]


2024-03-20 | Reyes Ilintxeta
Cristina Berasain. Encadeado co Sahara
"Que vai facer agora Marrocos co Sahara vendo o palestino?"
Cristina Berasain ama o xornalismo de longa respiración. Xornalismo pausado. Haimaz haima estivo falando cos saharauís, recollendo relatos e testemuños para logo devanarlos nun fermoso libro. Con paixón e paciencia, como un pobo saharauí con case 50 anos de resistencia.

2023-12-22 | Euskal Irratiak
Saharari buruzko euskarazko lehen kazetaritza kronika idatzi du Kristina Berasainek

Sahara, herri bat erresistentzian liburua argitaratu du Kristina Berasainek. Urte luzez jarraitu du Mendebaldeko Saharako gatazka, 2005ean BERRIA egunkariko kazetari gisa lurralde okupatuetara lehen aldiz bidaia egin zuenetik.


Concerto solidario do disco 'Saharari kantari' en San Sebastián
Concerto no Kursaal o día 22 a favor do Sahara Occidental. Acudirán Oreka TX, Eñaut Elorrieta, Mikel Urdangarin, ou os artistas saharauís Minatu, Nayat Hossein e Hayuh Ramsik, entre outros. Cristina Berasain, impulsora da actuación, lembra que non hai que esquecer que os... [+]

Como en Palestina, no Sahara Occidental, ocupante sempre espolista
Un estraño ataque aos proxectís na cidade saharauí de Smara o 29 de outubro pon en apoxeo a guerra entre a Fronte Polisario e o exército marroquí. Como Gaza, todo o país está rodeado dunha longa muralla e, como fixo Israel cos palestinos, Marrocos ten outros intereses... [+]

2023-07-19 | Leire Artola Arin
O Goberno de Israel recoñece formalmente a Marrocos que o Sahara Occidental depende deles
O primeiro ministro israelí, Benjamin Netanyahu, enviou unha carta ao rei Mohamed VI de Marrocos para dar o paso de "reforzar as relacións". O luns confirma a súa intención de abrir un consulado na cidade saharauí de Dakhla.

Non é amnesia, é monarquía

O ministro español de Asuntos Exteriores nega que España sexa a potencia administradora do Sahara Occidental. Pero si.

Durante anos, España dicía que era neutral no tema do Sahara, aínda que mentira: era moi parcial. Por Marrocos. O Poder Nacional Palestino ten unha... [+]


2023-01-20 | ARGIA
Fronte Polisarioak Marokoren aurkako borroka armatua indartzea erabaki du bere kongresuan

Marokok 2020an ia hiru hamarkadatako su etena hautsi zuenetik, gerra berrabiarazi dute Rabatek eta Mendebaldeko Saharako askapen mugimendu nazionalak. Polisarioa XVI. Kongresua egiten ari da egunotan, eta estrategia berria eztabaidatzen ari dira. Buruzagitzan Brahim Galik... [+]


2022-12-30 | Patxi Aznar
Polbo saharauí

Fai un par de anos, o comité de empresa de CAF opúxose á construción dun tren que discorre por territorios palestinos ocupados. Neste caso, o comité de empresa tiña claro que non quería participar no roubo de Israel en Palestina.

Para moitos, o Nadal é un bo momento... [+]


Loueila Sid Ahmed Ndiaye. Dereito á xustiza
"Vulnéranse sistematicamente os dereitos fundamentais dos migrantes"
É un domingo sollío de novembro e fun á Praza Feminista Intercultural de Hernani con motivo da organización do Festival Hariak de historias de resistencia. Nel participou, entre outros, a avogada saharauí Loueila Sid Ahmed Ndiaye, que vive desde moza nas Illas Canarias... [+]

Eguneraketa berriak daude