Que é a menopausa? Pode ser difícil de definir…

Ten unha definición sinxela. A menopausa fai referencia a unha data concreta, a do último mes. Si a menalgia é do primeiro mes, a menopausa é a última. É o momento fisiolóxico da vida da muller, que marca o final da era da fecundidade sen máis.

O difícil é a construción que se fixo ao redor desta época. Todo o que ocorre na vida da muller nesta sociedade convértese en estigmatizado e invisible. O obxectivo é desempoderar á muller para que sinta que necesita axuda médica para todo: para a menopausa, para o embarazo, para o parto, para o posparto, para a lactación ou non, e para a menopausa. Esta medicalización só é un beneficio para a industria farmacéutica e conséguese a través do medo.

Na Idade Media a Igrexa aproveitábase e hoxe en día faise en nome da ciencia. Para facer fronte a esta ameaza, é imprescindible ter unha perspectiva de xénero.

No título do teu primeiro libro dis: “Mozas, isto terminou”, que é exactamente o que terminou?

Bastante. A fecundidade acábase e á maioría das mulleres parécelle marabillosa, porque non creo que haxa moitas mulleres que a partir dunha idade empecen a saltar de alegría sabendo que está embarazada.

Con todo, hai un duelo e non podemos negalo. O duelo só dáse nas mulleres, xa que todos os demais mamíferos poden dar a luz até a súa morte. Esta particularidade xerou moitas preguntas, xa que a muller pode pasar case media vida sen ser fértil. Hai moitas hipóteses e nos últimos tempos a “hipótese da avoa” está na cabeza; parece que as mulleres cortan a menstruación para poder axudar no crecemento dos seus netos.

Gustaríame destacar o verbo ‘Axudar’. Hoxe en día considérase normal que a avoa se faga cargo dos seus netos, pero está claro que é reflexo do noso modelo social. En Noruega, Alemaña e outros países, por exemplo, hai permisos por maternidade de dous anos, polo que a cousa é moi diferente.

Hai outro tema: nesa época a muller pode centrarse en si mesma. Quizais por primeira vez na vida, pode sentir que non ten a ninguén a quen dedicar o 99% da súa atención.

Parece que o contexto socio-cultural inflúe directamente na maneira de vivir a menopausa.

Si, observando a antropoloxía menstrual, as mulleres africanas adoitan dicir ao chegar á menopausa: “Xa non me visita a lúa, agora son eu quen sostén a toda a comunidade e non só aos meus fillos como antes”.

Recomendo a película Mulleres sen pausa, que fala de experiencias en diferentes lugares do mundo. Na película vese claramente que con maior ansiedade e que peor vivimos somos europeos, porque estamos despoderados e perdidos. Como che dixeron e criches que é moi dramático toda a vida, esperas vivir unha menopausa moi dramática. Desdramatizar a menopausa.

Con todo, en lugar de desdramatizar téndese a estigmatizar.

No que lle pasa á muller, a reacción sempre é “ai, que pena!”. Ao neno baixoulle a menstruación aos 13 anos e baixoulle “ai, zer pena!” aos 11 anos e “ai zer pena, non?” aos 14 non lle baixou...“Ah!”. Aos 20 anos quedouse embarazada… “Ai, perderá o tempo, que pena!”, aos 35… “Que pena, só poderá ter unha, que pena, hai que telas antes!”. Tívoo con 40… “que pena!”. Non ten fillos… Que pena! Tivo cesárea… “Que pena!”, deu a luz… “Ah, que pena!”, dá peito… “Ai que pena”, alargou a lactación… “Ai que pena”, só aleitoulle durante catro meses… “Ah, que pena!”, non lle deu… “que pena!”. Logo chega a menopausa e… Pero a ver, non era unha pena ter a menopausa? É unha pena non tela? A min non me saen ben as contas.

Se subestiman todas as etapas fisiolóxicas da vida da muller. Por exemplo, paréceme terrible que se queira facer desaparecer a menstruación coa pílula. Unha vez escoitei a un xinecólogo que vendía como adianto: “Acompañaremos á muller durante todo o seu proceso, primeiro quitarémoslle a regra da menstruación para que non sufra; con 25 anos sacarémoslle os óvulos e gardarémolos no laboratorio, paralizando a ovulación e que ela diga cando quere ser neno. Con 37-39 anos sería o momento axeitado, cando el desenvólvese como persoa. Logo pasaremos directamente á ‘Terapia Substitutiva Hormonal’ para evitar a menopausa”.

Iso non é axudar. Non respectamos o seu proceso. A menopausa é o momento no que a muller se alimenta a si mesma. Un armario é unha especie de limpeza, tirar todo o que non fai falta e quedar con catro cousas, xestionar todas as vellas emocións. A menopausa é un espazo de liberdade, de súpeto, de tempo para un mesmo.

Que quere dicir “coller tempo para un mesmo”?

Sempre fago referencia a catro alicerces fundamentais. A dieta, o exercicio físico, as técnicas de silencio interno (meditación) e, si é necesario, pode ser un bo momento para expor unha terapia. Quizais non só co noso armario e necesitamos outro para a mudanza. É o momento de reflexionar sobre o sentido da vida, sobre a morte, sobre a importancia das cousas… Moitas mulleres tiveron experiencias vitais moi duras e para iso están os terapeutas.

Eu creo que son instrumentos importantes para resolver esta época, para facer fronte aos pequenos cambios incómodos e á sociedade que che despreza. Tamén considero fundamental a homeopatía, xa que realiza un tratamento personalizado e pode chegar a conflitos profundos a través dos síntomas expostos. Repítense moitas cousas: demasiadas preocupacións, sentimento de abandono…

Hai que ter claro, con todo, que cada muller é un mundo e que cada muller necesita unha axuda diferente. Algúns non necesitan nada. O que realmente necesita ‘Terapia Hormonal Substitutiva’ sería o 1%. Pola contra, a generalización e a medicalización son as principais tendencias, por exemplo, recetando antidepresivos e somniferes.

A menopausa asóciase á perda de saúde e, en concreto, a tres riscos principais: infarto de miocardio, cancro de mama e osteoporose. É interesante analizar por que hai máis cancros de mama nesta época, xa que o medicamento actual non analiza as causas. Na psicosomática clínica sabemos que a osteoporose ten que ver coa autoestima, o menosprezo e a inactividade física. Estas enfermidades tamén están directamente relacionadas coa alimentación.

Dáslle especial importancia á alimentación.

É moi importante. Mentres temos o ciclo sexual activo, mentres desenvolvemos estrógenos, pode ser recomendable comer graxas saturadas, xa que o núcleo dos estrógenos é colesterol. Por iso as raparigas que queren adelgazar perden a regra. Coa menopausa, con todo, a ausencia de estrógenos fai que a graxa se acumule, moitas veces nas arterias, causando problemas cardiovasculares.

Na dieta hai pouca graxa saturada, pouca carne e, pola contra, as verduras, as froitas, os legumes, as sementes e o peixe deben ter cabida. Moitas mulleres fanse vegetarianas nesta época e creo que o instinto lles guía a iso. Tamén é recomendable facer talleres de cociña para aprender a cociñar en lugar de para os demais e falar de alimentación. Tamén o consumo de alimentos biolóxicos e fariñas integrais.

Noutros tempos vendíase ‘Terapia Substitutiva Hormonal’ como unha salvación, tanto para os quecementos como para as enfermidades ás que me referín. Pero co tempo quedou claro que non, que non ten nada que ver e que o camiño é outro; cambiar a dieta e os hábitos.

Entón para quen sería ‘Terapia Substitutiva Hormonal’?

Menopausa temperá por retirada de ovarios ou por chegada de menopausa aos 36 anos por causas descoñecidas. Iso, por suposto, é unha enfermidade, non é só un proceso fisiolóxico. Compároo co César. Hai que facer cesárea? Si, por suposto, cando sexa necesario, pero non sistematicamente en todos os casos. O mesmo ocorre con esta terapia.

Outra das ideas que me preocupa moito é que se diga que a muller sofre depresión nesta época. Esta afirmación denota un gran descoñecemento da depresión. O que fai a muller na menopausa é o que xa se dixo, a limpeza do armario, e algúns teñen á súa disposición recursos para facerlle fronte, pero outro non.

Por exemplo, si realízase exercicio físico, libérase un neurotransmisor chamado gaba, que impide a angustia, a ansiedade e o insomnio, podendo chegar a evitar as vibracións corporais. O 85% das nosas neuronas cerebrais son gabaerásicas, é dicir, reciben unha gaba. Entón a pregunta sería: como producimos a gaba? A muller que camiña a pé, hora e media, está a fabricar a gaba, polo que será capaz de enfrontarse a numerosos conflitos e á osteoporose. Ademais, sentirá mellor consigo mesmo. Tamén evitará problemas circulatorios e dixestivos. O exercicio físico é, por tanto, unha das bases para afrontar esta etapa.

Cres que deberiamos redefinir a menopausa?

Si, está claro que a menopausa ten un carácter execrable. Fun profesor durante moitos anos e pedíalles aos meus alumnos que me enumerasen as primeiras cousas que me viñan á cabeza a través da palabra menopausa: vella, morte, cancro, intolerable, histérica, desequilibrada… É terrible. En canto ao climaterio [época anterior e posterior á menopausa] facíase referencia a “etapa, chegada, resolución…”, pero é o mesmo. A propia palabra ‘menopausa’ é catastrófica. Eu creo que non podemos retroceder porque a mesma palabra ten moito peso e polo momento non podemos borrala, pero temos que cambiar o seu significado.

Para iso, en primeiro lugar, a muller debe ter unha perspectiva de xénero, porque o empoderamiento é o camiño. Sería ideal comezar con mozas duns 13 anos no primeiro proceso, no dun mes, para que xa non o tomen por unha maldición. Chegar á menopausa sería chegar a un momento de clímax.

Pero non podemos esquecer de onde vimos. Hipócrates, considerado o pai do medicamento, afirmaba que na vida das mulleres a menopausa era unha época terrible, naquela época a muller convertíase nun cadáver en descomposición, en bruxa.

Temos que crear círculos de mulleres de diferentes idades. Non esperaremos a que nos salven. Trataríase de espazos idóneos para traspasar a testemuña e transmitir á adolescentes información sobre diferentes épocas da vida. Creo que a toma de conciencia debe ser así, de forma transversal e circular, para que as mulleres poidan falar de si mesmas dunha vez por todas.