Hai xa unha década, nunha das primeiras visitas que fixen a Euskal Herria, vivín unha situación ou anécdota inusual que aínda recordo con humor. Ocorreu nun pobo de Gipuzkoa, onde a maioría da poboación é abertzale, non vou dar detalles sobre o seu nome, non quero crear estigmas innecesarios.

Entramos unha cuadrilla de cataláns nunha das tabernas do pobo. Os presentes advertiron a nosa orixe e o criado preguntounos de inmediato: “Pois, vides buscar os adhesivos?”. Estalaron as risas. Nós rímonos. Seguimos conversando até altas horas da noite.

Era outra época entón. A represión do Estado era feroz, ouvíanse cada día detonacións de armas e bombas. En cambio, neste recuncho do norte do Mediterráneo, a soberanía non conseguía romper o teito de cristal do autonomismo, o autonomismo pactado durante máis de dúas décadas co réxime de 1978.

Todos coñecemos a admiración dalgúns sectores da sociedade catalá polo valor e a fortaleza do movemento en Euskal Herria. Tivo que sufrir as tráxicas consecuencias do conflito político, aínda padece un conflito pendente. Naquela época, dicíase a miúdo que “os independentistas cataláns tentaban utilizar diversas estruturas, métodos e estética que se practicaban nas beiras do Golfo de Bizkaia”. É dicir, o uso do concepto de “espello vasco” estaba moi estendido.

Segundo contáronnos aqueles mozos que se atopaban ao redor da barra do bar, ás veces enchíanse de xente que facía preguntas incómodas, como nós, os seus pobos, con curiosidade polo que alí ocorría, para recoller e pór en práctica as leccións que podían ser útiles á súa ao redor. Con todo, a nosa autoestima era débil, o xaque mate que queriamos lanzar dalgún modo ao rei era debido ao milagre que fixeramos desa comunidade de homes, e por razóns diversas alegrábanos a admiración que sentiamos por esas xentes que temos como irmáns, pero nada máis.

Nos últimos anos, como un déjà vu, vivín unha estraña sensación de que os roles foron cambiando. Os admirados pasastes a ser espectadores de luxo e os acólitos negámonos a mirar ao carón para tomar as rendas da nosa historia. Ver aos grupos vascos na visita para coñecer os nosos proxectos converteuse en algo habitual, os nosos taberneros son interrogados con ansiedade para coñecer a esencia das nosas estratexias. Este estraño paradoxo sitúanos nun posible alto nivel, pero sen ser plenamente conscientes de como chegamos até aquí.

Que queredes que vos diga? Eu creo que non hai razón para pensar que a situación cambiou por completo. É dicir, o poder do Pobo Vasco de entón non era inaccesible para nós, e agora non sodes un pobo derrotado, sen ningunha capacidade para facer realidade o voso anhelo de liberdade. Ningún dos dous. Hai dez anos nós non eramos persoas sen proxectos fortes, que faciamos turismo revolucionario, que nunca chegariamos a ser ninguén, que vos mirabamos con envexa, e agora tampouco somos unha especie de vangarda, que vostedes loitan durante máis de 60 anos conseguirémolo en dous días.

Seguramente, fáltanos agarimo e afecto propio e, sobre todo, fáltanos un pouco de realismo. Deixemos ás nosas propias burguesías os concursos e as traizóns que lles incumben, incluso o día en que executemos as nosas repúblicas, negarannos a utopía de lograr tal fin. Os nosos camiños van máis aló da liberación nacional, que non traerá por si só a transformación social que soñamos. Compartamos o camiño e que cada pobo tire por unha banda, de modo que a estaca acabará caendo.