En 2016 publicaron Ildoa, o último traballo de Landuz. Supuxo un fito na traxectoria do grupo, pero non para afastarse a ningunha parte –as mouteiras adóitanse utilizar tamén neste sentido–, senón para achegarse, xa que foi un disco que cantaba á Comarca de Pamplona de primeira man. Txertaketa, seguindo na mesma liña, canta desde o local: “De alí facemos música cara alá”, di Ion Celestino, o líder indiscutible do grupo.

A Banda Brass de Nova Orleans –podemos dicir as charangas– crearon o grupo a partir das súas melodías, grupos e modelos. Nos dous primeiros discos aguantaron máis ese jazz clásico, pero nos dous últimos están máis soltos e mestúranse funk, gospel e hip-hop, con ritmos latinos e groove máis pesados.

A gravación e mestura foi realizada polo músico de Barañain Moisés Non Dorme e foi publicada co selo A Naben de Barañain e Sustraian Records de Iruñerriko. Os dous últimos proxectos xurdiron ao redor da música negra, espazos de encontro entre grupos e estilos tan habituais: a experimentación e a comunidade.

As cancións que abren e pechan o disco son unha versión jazzero de Agur jaunak. No intra, coa axuda do drum and bass, podemos imaxinar o desfile que se dirixe ao enterro. É sabido que nos funerais de Nova Orleans Brass Band vai tocar a música detrás do cadáver, e detrás, na segunda liña, familiares e amigos bailando, celebrando a súa vida. O outro, pola contra, é máis solemne, sen percusión, para viaxar á tranquilidade da reflexión interna.

Do mesmo xeito que Detroit Motown, o mítico grupo de power pop navarro Balerdi Balerdi interpreta a Pamplona como Motor City. Celestino facía a broma do Motor City
“desde hai moito tempo” e a partir da canción dos Balerdi gritasen “nós somos! Xa imos!”.

A continuación virá o chamamento á folga indefinida. Esta alta melodía de Broken Sisters –Nerea Erbiti, Terela Gradín e Silvia Pérez– pode parecer un neno corno, pero as palabras de Hedoi Etxarte porán o contrapunto ao infantilismo, traballando de forma inxenua a loita de clases: “É fácil, se non es maior entenderalo”.

Martin & Marcela, un DJ remix latino, é unha pequena homenaxe ao DJ Budin de Pamplona. A persoa e quen a represente. “Tamén nos gusta facer cancións que son universais de cousas moi locais. Nesta canción, do mesmo xeito que os DJs, collemos fragmentos de cancións e mesturado ao longo de toda a canción. É unha especie de xogo poder buscalos”.

Non todos os brancos cantan fariñas. No disco tiveron máis posibilidades de xogar coas voces, e iso é o que se pode destacar en Txertaketa e diferencialo dos directos, “porque é máis difícil matizar tanto na rúa”. Cantan na rúa a través do “group chant” e a antifona: as coroas de preguntas e respostas.

Segundo recolle Paul Gilroy no seu libro Atlantiko Beltza, estas conversacións cantadas son unha das grandes bases da música negra, que xeran momentos democráticos e comunitarios, e que a través da antifona simbolizan relacións sociais non dominantes.

Só as estrelas por encima de nós, é o mellor exemplo de resposta á pregunta. A canción que fixeron os de Broken con Hedoi Etxarte para os Encontros de Mocidade que se celebraron en 2016 en Barañain terminou pondo a lema aos encontros. Unha desas cancións que sen dúbida crearon para “dar himnos á cidade”.

Destruír as cadeas da ignorancia

Aos fans do rock vasco chamoulles a atención facer unha versión de Dut no disco. Post-hardcore e jazz? Pois si, e desde o principio. De feito, a canción Abolir as cadeas da ignorancia está feita con fragmentos da melodía de Jean Pierre de Miles Davis: “Nesa época comecei a escoitar o hip-hop, e sorprendeume que me descubrise en eúscaro. Teño a sensación de que o seu primeiro traballo quedou no esquecemento, pero para min segue sendo moi actual”.

Celestino púxose en contacto cos donos á hora de gravar a canción e preguntoulles de onde se podía obter o sample de inglés que se utiliza na lema. Resposta: non, non era un sample. Ao parecer, mentres gravaban o disco Dutekoak, un jamaicano apareceu en Hondarribia e díxolles que ía meter algo no seu disco. Meu dito meu feito, dito “sample” non foi máis que unha improvisación en directo.

Cantar desde a localidade é outro dos ingredientes principais dos de Broken e dos de Nova Orleans. Interpretan en Pamplona a Elhadji Ndiaye, que morreu en mans da Policía Nacional, e que xa antes era A vida a máis grande, con Dundu ñuule amna soa. No mesmo participaron Africa United Brigade, outro bo exemplo de como tecer a comunidade.

Pamplona After Barcina

Os Broken recibiron moito máis que estilo desde Nova Orleans. En 2005 inspiráronse na festa que se celebrou tras o furacán Katrina para celebrar as eleccións do cambio en Navarra. Construír unha Iruñea sen UPN “Como?”. Ofreceron unha das posibles respostas á pregunta: a festa e a danza son necesarias.

Pero a música negra ha chegado moitas veces só a Euskal Herria, e en xeral ao Oeste branco, segundo Celestino. “En orixe, a música negra ten unha relación directa coa política, por razóns evidentes. Se nós queremos facer música negra, temos que buscar conexións, pero non pode ser unha fotocopia. Temos que responder os problemas locais con mensaxes locais e con mestura de estilos locais. Por iso estamos sempre abertos ás novas vacinacións”.

Todos os conspiradores de Pamplona teñen claro que non é algo planificado como colectivo. Para Celestino, “foi como a guerra da guerrilla. Reunímonos varias persoas e amigos e creamos unha dinámica na que baseamos as nosas relacións”. Preguntado pola súa influencia, Ceslestino non o ten tan claro. “Máis que crear cousas novas, quizá se deu visibilidade aos movementos que viñan antes, e fixemos parte dun mesmo movemento de diferentes estilos”.

De feito, a música negra non é un estilo, é máis unha forma de facer as cousas. Para Gilroy, “a arte negra debe ser capaz de utilizar obxectos e elementos que sexan opostos e dar a impresión de que non produce ningún esforzo. Debe parecer fresco e sinxelo. Se che fixo suar, non fixeches ben o teu traballo”.

Dentro desta forma incluír a dicotomía individual e colectiva. “Led Zeppelin ou The Beatles non se poden entender sen os compañeiros, os grupos musicais convértense en individuos. Con Broken ou Sustraiak non ocorre así: os membros do grupo van cambiando e a comunidade convértese en parte do grupo. O modelo de organizar os grupos e a música tamén ten que ser revolucionado nese sentido”.

Para tratar estes temas organizáronse en Katakrak os encontros Atlantiko Beltza, onde a cociña é a principal fonte de conspiración, como recoñece a canción na beira do río Gumbo, e onde os libros, os debates e a teoría da música foron o eixo central.

Nestas xornadas falouse da necesidade de romper con varias paradigmas que viñeron desde os anos 80. En dous sentidos: como se organizan as cousas e como se cantan. “Cremos que a era do rock está esgotada e que temos que tentar facer cousas diferentes, seguramente non novas. E cada vez está máis estendida esta reflexión en Euskal Herria”.

Nesas xornadas dicían que era o momento de liberarse das guitarras. “A guitarra non deu un só himno a esta cidade nos últimos anos”, escóitase nunha das intervencións que subiron a Soundcloud. Evidentemente, a guitarra é considerada como símbolo, pero ten algo de verdade: “Repetir estéticas e refráns da época do punk non serve de nada. Están embotados e convertéronse en autoparodias”. Este cambio de modelo é o que traen, entre outros, os dAs Nolas de Pamplona e os de Broken, DjReimy, The Titanians, DJ Budin e os de Skabidean. Novas mensaxes, novas imaxes e novos moldes.

O 20 de maio realizarase a segunda liña desde o Gaztetxe Maravilllas até o de Errotxape. A música negra será o seu sentido político liberador nas pegadas dos asistentes: porque a vida é a máis grande e hai que celebrala. E o himno terá que traer as festas. E viceversa, por suposto.