O estudo que a fundación Elkar realizou sobre o consumo cultural dos vascos fixo madeixa no mundo. O curioso é que é un asunto vello para calquera que coñeza a situación da cultura vasca desde dentro. A noticia, en todo caso, foi a repercusión que tiveron os datos fríos nesta ocasión. Polo menos, non me pareceron tan malas. Sexan verdadeiras. O 22,9% dos euskaldunes –case 180.000 persoas– lectores habituais de libros en eúscaro? Que silencio tiñan as editoriais vascas!

En colaboración coa Fundación Nin Elkar: necesítanse “políticas máis eficaces” para socializar a produción vasca. Trátase de adiviñar cales son esas políticas. As campañas de animación á lectura están ben, pero non son suficientes para desvelar un panorama escuro. O escaso consumo da produción cultural vasca é un problema estrutural que debería ser asumido por quen deseñan e impulsan as políticas lingüísticas nas institucións e fóra delas. Afecto directamente ao uso da lingua e á calidade da mesma, é dicir, á súa duración.

No medio do mar Central, a nosa produción é como pingas de choiva. O seu visibilización debería ser unha das principais preocupacións destas políticas. A institucionalización dos nosos territorios creou dúas ferramentas, sen menosprezar as outras, polo ben da linguaxe: Sistema Educativo e Euskal Telebista. Debiamos pedirlle máis a un e a outro.

No ámbito do ensino, é urxente orientar de arriba a abaixo o currículo da Lingua e Literatura Vasca desde os primeiros cursos até o bacharelato. Deixar de lado os complexos miméticos e cambiar radicalmente os contidos para que a materia en cuestión sexa un bonito escaparate da produción vasca. Menos sintagmas verbais e máis pracer da costura e a lectura. Películas, producións de camiños, cancións, música. Unha festa da linguaxe, non un cemiterio de palabras.

ETB tamén ten que reinventarse para que o vasco común teña de novo a referencia do estándar culto. Non se trata de que todos os locutores convértanse en Amonarriz ou Euzkitze, senón de dar a ese estándar o seu lugar natural, nun campo vergonzosamente abandonado por este medio: a dobraxe de series e películas.

En comparación con elas, parece unha cuestión demasiado perentoria para a imaxe do vasco, pero algunha vez tamén haberá que abordala. Como hai un século, e aínda que aparezamos en diferentes formas, aínda temos a rareza da escritura como exemplo xenuíno de ser vasco. Hai que asombrarse de cantos ambientes nos que o máis euskaldun nunca é o máis lido ou o máis culto, senón o máis burricán e o que máis berros fai. Hai un século, polo menos, esa xente era capaz de unir tres frases. Agora nin sequera iso. Tocounos vivir a neobasritarismo. Morreu.