Cando comezou a tomar conciencia da importancia do tema do amianto?

Cando empecei a ler algo en 1981 dicíame que o amianto só existía na industria da uralita e nos estaleiros. E en 1990 aínda saía branco de Orbegozo en Hernani arranxando os zapatos de freo. En 1997 levamos o primeiro xuízo desde CCOO. Era un mecánico do Garaxe Moderno de Vitoria-Gasteiz, Santiago Busto, pai do actual avogado da Asociación de Vítimas do Amianto, que morreu por mesotelioma peritoneal. Para entón xa había moita documentación, pero o curioso... o xudeu e Osalan dixeron que no Garaxe Moderno non había amianto. Como que non? Levaban 40 anos limpando con vento o amianto dos freos! Ese foi o principio. Durante aqueles anos soñei que ía pola ponte de Orbegozo, enfermo eu tamén.

Ti tamén podes enfermar... como inflúe na túa loita?

Ese soño... A semana pasada habemos tido un xuízo dun dos que traballei comigo, estamos á espera da sentenza. Cando gaño un preito sinto unha alegría e unha mala repugnancia. Cando asumín responsabilidades de alto nivel no sindicato, recordo que un membro do consello de Osalan díxome ao redor do ano 2001: “Jexux, estás a crear unha alarma social”, e eu: “A xente non se enferma comigo, vén enferma”. As cousas ven moi diferentes cando comiches amianto, é unha loita persoal.

Os comezos serían duros...

Tiña moitas discusións coa xente e despois duns anos deime conta de que non merece a pena, que hai que pór aos mortos e aos enfermos encima da mesa. Cando un perdía a saúde, antes dicíase que “Deus querería...” e agora é “mala sorte”. Pero mira... entre os que teñen cancro empezo a pensar mal e acerto.

Sentes máis apoios nos arredores?

Notei un cambio nos xornalistas. Denunciar constantemente demostrou que estamos ante un grave problema. Agora boto en falta aos mozos, porque lle parece afastado o do amianto.

A situación do mercado laboral tampouco é a mesma que fai 40 anos.

Hoxe puxen en Facebook un post sobre a xordeira: unha persoa cobroume 2.400 euros por xordeira. Pero, cantos son os que perden audición polo ruído do traballo? 100.000 quizá? As enfermidades laborais están máis que nunca e estanse ocultando: cando hai un accidente fanse concentracións, pero todos os días hai mortos por enfermidades laborais e non podemos quedarnos parados polo sindicalismo.

É un problema estrutural?

O problema é que imos cara atrás. Na década dos 60 non só produciuse unha revolución cultural, senón tamén no mundo laboral: “Vivo como un robot”, dicíase, e iso quíxose cambiar. Pero ese pensamento disípase. Que di hoxe o traballador? “O luns a traballar, uf!...”, pero que pouco facemos para gozar no traballo, e é posible darlle un sentido e estar a gusto, non é só cuestión de diñeiro.

Creastes a asociación vasca de vítimas do amianto Asviamie. Que obxectivos ten?

Asviamie foi fundada por un amigo de Laudio, vítima dunha asbestosis, para conseguir o recoñecemento da enfermidade profesional do seu pai. Eu coñecía a varias persoas en Bizkaia contaminadas polo amianto e axudeilles a activalo. Con que fin? Recoñecemento das vítimas, apoio mutuo e creación do Fondo de Compensación.

A miúdo recorren aos tribunais. Cales son os resultados?

Diría que son moi bos, en xeral, son eu e a actitude dalgúns xuíces é inaceptable; destacaría a Ricardo Bandrés, de San Sebastián. Case todas as semanas temos un xuízo en Donostia, en Bilbao... Pero moitas veces as empresas recorren e as causas alárganse.

Aseguran que as vítimas do amianto son unha dobre vítima.

Un exemplo: Un dos que estiveron en Xey de Zumaia faleceu por amianto, foi reclamar indemnizacións e finalmente acabamos no Tribunal Supremo. Despois de tres ou catro anos, a cantidade a abonar era de 180.000 euros. A dirección de Xey viño a chorar dicindo que non tiñan diñeiro e que ían ao concurso de acredores. Chegamos a un acordo para pagar, pero ao cabo dun ano declarouse en quebra. Alí produciuse unha operación por parte da empresa.

Ninguén pode dicir que están a pór en cuestión a economía das empresas coas denuncias.

Co amianto, un tamén se cambalea ou se vai ao buraco, e diso non se fala. Claro que se pon en cuestión, e nalgúns casos negociamos, pero porque veñen máis atrás. Se non pides unha indemnización despois da dor, a prevención pode ser custosa, pero si tes que pagar é barato. Somos un animal así. A min dixéronme: “Ouza Jexux, déixaos a eses, morreron ou están enfermos e xa non votan”. Miserable! Eles ensináronche onde acabarás.

Dicídeslle que Osalan e a Seguridade Social non teñen todas as enfermidades. Por que?

O Ministerio de Sanidade español calcula que en 2017 morreron 34 persoas no Estado por cancro de amianto e 53 por asbestosis no mesmo país. Mentira, pasaron máis polas nosas mans... Por unha banda, as que recoñece a Seguridade Social non aparecen nas estatísticas. Doutra banda, os médicos de Osakidetza están obrigados a dar parte en caso de sospeita, pero a maioría deles pasan de longo. A Osakidetza cústalle ao redor de 50.000 euros un cancro, pero iso deberíano xestionar as mutuas.

Pero por que?

Puertas xiratorias. De onde é Darpón? [Jon, conselleiro de Sanidade do Goberno Vasco] De onde veu e onde vai? Grupo empresarial IMQ. Hai un proxecto completo para pór en dúbida o público e que a xente vaia ao privado. E verás o que virá coa nova lei das mutuas... Hai recortes por falta de diñeiro, pero Osakidetza ten aí o buraco.

Con todo, están a darse pasos desde o sector público, aí está o fondo de compensación. Que traerá? Quen será o beneficiario?

Traer? Está por ver. O pp abstívose no Congreso dos Deputados, pero se atopa no Goberno e paralizou todos os trámites da Cámara. Pero o beneficio é evidente: como eu traballei en Orbegozo, ao final o Ministerio de Industria pagaría o meu. Pero pense nunha pequena fundición que desapareceu..., a quen pedirlla? Non é posible. Nestes casos, o fondo axudaría. Ou pense que a un familiar sálguelle mal por limpar a caixa de correos...

Axudaría entón aos sectores máis vulnerables e aos que estiveron na beira.

Iso é. Paco Puche e os seus achegados son críticos co fondo, xa que no Estado español só había Uralita, Renfe ou estaleiros e hai a quen chegar. Pero aquí no País Vasco, cantos garaxes ou talleres hai que traballen con amianto? E as mulleres? Podes pedir máis á empresa acudindo aos tribunais, pero hai que garantir unha compensación mínima.

Cando se fala de indemnización, non deberiamos lembrar o sufrimento e a dependencia causada polo cancro?

Non só iso: as empresas non cumpriron a lei. Algúns din que até 1984 non existía ningunha lei estatal sobre o amianto, pero en 1940 xa se falaba de que había que facer vixilancia sanitaria no lugar onde había po de amianto; logo sacouse a regra de non levar os mergulladores a casa, había que limpalos, unha lei de 1950 dicía que os menores de 18 anos non podían traballar co amianto... Sabíano! As empresas non cumpriron a lei e condenaron á morte.

Vírono ben no xuízo de Turín, que o sabían.

O noso obxectivo non é enriquecer ás viúvas. Cando atropélache un coche tócanche as indemnizacións, é o mesmo criterio. Unha xente na lista dos que pasaron polo amianto sente medo cando empeza a toser e toser. Algúns non queren nin ler noticias nos xornais.

Aínda non tomamos a verdadeira medida do problema? Utilizarías a palabra xenocidio?

Sen dúbida.

Cando dicimos que o cancro aumenta, relacionámolo co amianto?

O mesotelioma ten a vantaxe de que só se pode producir con amianto. Logo recoñeceuse o cancro de pulmón, agora estamos a falar do ademocarcinoma, tamén de laringe e esófago, e nalgúns casos en Alemaña tamén se recoñeceu o cancro de ovario. Pero estamos co amianto e outros moitos canceríxenos. Temos que collelos.

O problema é de sempre: chanceleres, talleres, incineradora, todo é pero non é nada.

En 1890, un traballador de 35 anos acudiu ao médico jadeante e tosiendo. E di: son o último do taller, todos os demais fóronse. O coñecido médico comeza a investigar e dáse conta de que é a causa do amianto. Por iso é necesario un enfoque colectivo dos traballadores, porque se ti tes dor de brazo, é a túa dor de brazo, pero se todos os teus compañeiros teñen o mesmo dor… Co cancro pódese facer o mesmo.

Na lista de persoas que traballaron con amianto en Osakidetza hai 8.500 persoas, aínda que se estima que poderían chegar a 25.000 persoas. Como se xestiona?

Cada día meto a un. Se traballaron con amianto dígolles que traian “vida laboral” e lévoo a Osalan. Isto é como un ateigado policial. A enfermidade prodúcese 30, 40 ou 50 anos despois, as empresas desapareceron, os procesos produtivos han cambiado… como demostralo? Ese papel ten un gran valor, é o primeiro paso e si non o hai… non descansarei ata que entre 25.000.

O amianto foi amplamente utilizado e aínda está presente. Non é un risco do pasado?

Díxenllo a moitos xornalistas, poño unha cámara secreta e imos comprar amianto. O Consello Económico e Social Europeo (CES) aprobou o decreto para a "radicalización" do amianto. Onde está todo iso que trouxeron aquí unha enorme cantidade? No vertedoiro de Altza, na Ribeira de Hernani... Por exemplo, a loita da asociación veciñal de Altza: algúns conseguiron rexistrarse por xogar no parque de á beira da escola. A xente dá voltas.

Que opina dos procedementos de desamiantado?

O Parlamento Vasco ha aprobado en dúas ocasións a realización do inventario, a proposta miña. A radicalización é outra cousa –en Polonia agora púxose orzamento para iso–, pero o inventario... Ninguén o fixo, salvo algúns concellos. Os avances están a ser moi lentos e hai moito amianto, aí segue.