O último en debullar foi Pierre Topet, a.k. Joanak joan, de Jon Etxaide. Hoxe traemos a Pierre Topet, a.k. A obra do poeta Etxahun, que nos servirá para entender a súa vida. No prólogo Xipri Arbelbide di: “Si non tivese esas cancións, ninguén soubese que era Etxahun”. Tamén é consciente de que Etxahun vai “ao trote da miña vida”. Por exemplo na serie titulada “O canto da vida”, na que se ventilan corenta e nove estrofas, ano tras ano, o primeiros corenta e oito anos da vida de Etxahun.Unha
vida, por outra banda, chea de sufrimento – foi a sorte de “Etxahon’en aiphatü, / Mündian gütik diá haboro sofritü”–. Desde o seu nacemento –“Aitetamer beininzan haurreti hügüntü” –: tivo que sufrir bullying, arrebatáronlle o premugo, perdeu bens, prohibíronlle continuar coa muller que amaba, obrigáronlle a casar con outra muller, a esposa embarcouse co barrio até facerse un bastardo. En consecuencia, malos tratos, estancias en prisión, xuízos durante toda a vida. E algún intento de suicidio: “Púxenme na Hülla a facerme enfermar”.

En Etxahu, por tanto, digamos poeta romántico, non quizais desde un punto de vista teórico, pero si inevitablemente na práctica, xa que levou aos textos unha vida tan desastrosa. Eloxio do eu individual, si quérese literatura do “Eu”, pero antes de 1850, na primeira metade do século XIX. Non só: tamén crónica negra –“Que a vida llo debe á persoa / Que tamén a debe, orhit hadi”–, crónica amarela –“Os nenos chámanme pai”-, temas sociais –por exemplo a emigración: “Montebidorat márchanse moito”, ou ben o compromiso político –até pedir o voto: “O Musde Chahori era a compañeira dos books”.

Piarra Topet en Etxahun. Como complemento á biografía 1786-1862, esta colección de versos contén supostamente textos orixinais en suletino (que non se recollen tal e como escribiu Etxahun) e supostamente sumados (que moitas veces se entenden mellor as versións que se din en suletino), todos eles elaborados por Xipri Arbelbide, pareceume un pouco vistoso. Na rede tamén hai textos de Etxahun. Pero creo que o lector do século XXI merece unha edición actualizada, contemporánea, a saber crítica, que lle faga gozar dos versos de Etxahun. n