Yon Etxaide, primeiro escritor de Hegoalde que non tivo nada que ver coa guerra dos anos 36, segundo o tandem Mendiguren-Izagirre: tivo unha novela de toda a obra, Joanak joan, unha novela longa, elegante, zumenta; unha novela de toda a vida, algo que até entón fora pouco novel vasco.O problema publicouse por primeira vez en 1955: A terceira edición que temos dispoñible é a de 1986. E houbo cambios. Cal, canto? É difícil de saber. Si aténdese ao propio autor, os máis importantes son os nomes de pila (ler a explicación de fígado).

Outro nome, Pierre Topet, a.k. En Etxahu, “porque é o eixo desta novela, e á súa ao redor dannos voltas os demais personaxes, coma se fosen as rodas do eixo de arranque do carro”. Nin puntulari, nin zirtolari, segundo Etxaide “ederzale bertsogintzan”. Sempre nos campos da ficción: “É dicir, que os personaxes desta novela, cando non son inventados, non son os mesmos de carne e óso, senón as súas imaxes”. É máis: “Esas historias son realmente historia? Pode ser unha gran parte, básica, pero outra gran parte diría que non”. Tratábase de facer unha novela con tese: “Demostrar que a raíz, a raíz e a esencia da verdadeira relixión é o amor”. Estupendo.

Unha novela cristiá, por tanto, como nos anuncia a portada interior do libro. E máis: un caderno de traballo a intervalos, un work in progress. De golpe, atoparemos unha pequena biografía do cura Sr. Haritxabalet. As peripecias de Napoleón co pretexto da batalla das Etxahun. De súpeto dirá: “Topetia do caserío, así di Pierre Lhand”. E Campanilla, aludindo aos Borrascos, explicará por extenso que son. Até o punto de ser consciente: “Evitáchesnos demasiado do fío da nosa novela”. Ademais dunha certa conciencia de clase: “A vida é difícil e amarga para uns, para outros, para que sexa fácil e agradable”. Ademais dunha certa conciencia de xénero: “Por outra banda, o home non pode dominar á muller, senón tela como axuda da vida, facéndoa rica dona de todos os seus dereitos”.

Unha novela longa, elegante, zumenta; unha novela completa, algo que até entón faltara ás novelas vascas. Unha novela costumista que aínda non conquistou o mundo moderno, pero que, sen querelo, libera algúns aromas da novela postmoderna.