O que pasa en Estados Unidos marca unha tendencia nestas cuestións e, mirando máis aló do océano, os números non amenten: a venda dos lectores dixitais vai decaer. O ano pasado foi un bo ano para comprobar a profundidade desta tendencia, xa que segundo os datos facilitados pola asociación de editoriais do país, as vendas de e-book baixaron case un 20%, mentres que as de papel volveron a crecer. Está a quedar un pouco claro que en 2007 non se cumpriron os prognósticos que fixo Amazon cando lanzou o Kindle ao mercado.

Con mercadotecnias bastante, o novo produto estrela dos lectores de libros electrónicos apareceu nos medios de comunicación dicindo que sería o “iPod da literatura”, prevendo un fenómeno similar ao que revolucionou a industria musical para o ámbito das letras. Os tempos non foron malos para iniciar unha dura reconversión nesta industria, lembrade cando estalou o shock da crise financeira e económica e as consecuencias que tiveron as decisións estratéxicas dalgúns nese momento de confusión nas vidas de todos. Pero dez anos despois, o libro de sempre segue aí. Resistiu. Por que?

O libro dixital pode ter moitos motivos detrás de que o libro non sexa substituído, pero o máis sorprendente de todos eles ten o nome dunha xeración: os millennials. As persoas nadas nas décadas de 1980 e 1990 foron frecuentemente caricaturizadas nos medios de comunicación como extraterrestres hiper-tecnologizados, destacando que teñen costumes moi diferentes ás de idades máis temperás: usuarios compulsivos de redes sociais, incapaces de prestar atención a algo durante máis de dez segundos, que só buscan un estímulo inmediato… Con todo, a realidade detrás do discurso mediático sempre ten máis pliegues: Naomi S. O profesor de lingüística Baron realizou un estudo sobre a acollida de ambos os soportes entre os mozos a estudantes universitarios de Estados Unidos, Eslovaquia, Xapón e Alemaña. En 2016 publicáronse os resultados da investigación e non ofrecían grandes posibilidades de interpretación transaccional: O 92% mostrouse favorable ao papel.

Baron explicou ao medio The New Republic que os alumnos prefiren ler papel porque non ten distracción –e os soportes dixitais si–: si estás a estudar, concéntrasche máis facilmente ante un libro de papel. O segundo argumento principal a favor do libro de sempre é o físico: coa pantalla cánsase o ollo e produce dor de cabeza se o tes diante durante moito tempo –e si tes que lelo, terás que pasar unhas horas, non?–.

Pornografía de libros: tocar, cheirar, mostrar

Entre os resultados obtidos polo estudo tamén hai datos curiosos, como que o 10% dos estudantes eslovacos respondeu que lle gustaba o cheiro a libros de papel. “Hai un compoñente físico, tanxible, kinestético na lectura”, explicou Baron na citada entrevista. Como profesor universitario, mostrouse preocupado: “Non estamos a escoitar”, dixo, “non nos preocupamos de preguntar aos nosos alumnos que pensan”.

Nin o que fan, xa que o ancián cheo de prexuízos recibe algunhas sorpresas entrando nas redes sociais dos mozos lectores. Moitos deles reivindican a estética do papel; dalgunha maneira, producen pornografía de libros nas redes sociais. Por exemplo, en Instagram, cuxa función principal é compartir fotos con amigos que suxiren que a vida dos usuarios é marabillosa, no hashtag #bookstagram hai dezaseis millóns de fotos etiquetadas. A maioría das veces aparecen libros, a miúdo acompañados dun café ou unha infusión, que se presentan como algo agradable para ver unha novela ou un libro de poemas. Relaciónase co benestar e a calma, é algo que xera sentimentos cálidos. E iso está relacionado co papel, porque é moito máis difícil suxerir o mesmo cun lector electrónico frío.

Fronte ás predicións catastrofistas que desexaban aos libros analóxicos o destino dos dinosauros, na última década parece que o papel recuperou o seu valor; e empezou a dicir algo máis como produto, superando aos poucos o discurso que empezou a dominar sobre el, “o único soporte cultural que se quedou fóra da modernidade dixital”: en plena crise e baixo a ameaza dos lectores electrónicos, as editoriais inventaron publicar libros con máis detalles, coidando tanto o mesmo obxecto como o contido.

Talvez sexa esa unha das claves da resistencia espartana do papel: antes de que todos saísen a Internet, o que contaba dentro era o valor principal dun libro, comprábanse por afección á lectura. É posible que moitos compradores actuais valoren tanto o contido como a cor, o tacto, a tipografía utilizada na portada, de forma concisa, o deseño completo e, aínda que sexa inconscientemente, o rendemento viroso que poden obter nas redes deste libro.

Explicada así parece unha actitude bastante frívola, pero non hai que esquecer a lóxica social que Pierre Bourdieu explicaba nA Distinction: nun campo o individuo tende a diferenciarse dos demais para conseguir o recoñecemento, pero sen chegar a ser marxinado. Segue unha moda con algúns toques persoais. A variedade de cores dos andeis cheos de libros de toda a vida ten moito que gañar fronte ás pantallas producidas en serie.