Hai un século que soubemos que o universo se está expandindo constantemente, e na década dos 90 démonos conta de que esa expansión, ademais, é cada vez máis rápida, aínda que os nosos modelos digan o contrario. Ao responsable chamámoslle enerxía escura, pero non sabemos que é. É dicir, polo momento non é máis que un concepto que inventamos para encher o baleiro da nosa teoría. Empecei ben?

En xeral si. A enerxía escura, ou constante cosmolóxica, tamén coñecida como tal, é un concepto simple matematicamente, pero estudamos, por exemplo, aos seres vivos, e obtéñense uns valores e outros noutras zonas do universo.

E deberían ser iguais?

Por suposto! Só hai unha física, porque hai un universo. O problema é que esa loita, por chamala dalgunha maneira, está relacionada coa suposición de que existe unha constante cosmolóxica. Quizá si tivésemos un modelo teórico máis flexible, as previsións estarían máis preto dos datos que logo observamos.

A cuestión é que desde que se decidiu que hai algo que se chama enerxía escura, os físicos levan anos traballando, sen apenas aclarar nada diso.

Si, é certo. A enerxía escura é moi escura e non se avanzou nada, ou polo menos non se avanzou o suficiente en termos de física severa.

O último libro de Stephen Hawking, The grand design (O gran deseño, 2010), comeza dicindo que “a filosofía morreu”...

Non comparto esta frase.

Neste libro, Hawking afirma que non necesitamos deuses para explicar a orixe do universo, que a gravidade é a causa do Big Bang. Pero, ao chegar a ese nivel, non é lícito pensar que a gravidade non é senón un nome máis ben de Deus, ou máis ben da divindade?

Pero Deus é unha parte moi reducida da filosofía. Si queres refugar as cousas que che fan sentirche incómodo, non podes ser físico. Si sentes máis cómodo pensando que hai un deus, nada empuxarache a aprender máis. “Aquí está Deus, non mires máis aló, o resto está oculto e é un segredo”. Desde o momento en que introduce a un Deus, xa non hai ciencia. E dáme igual que ese Deus sexa un ser que teña a figura dun home barbudo ou algo polo estilo.

Con todo –perdón insistir–, como se debe actuar, por exemplo, con respecto á chamada singularidade que a propia ciencia admitiu que está fóra do seu ámbito, é dicir, con respecto ao momento anterior do Big Bang?

Con humildade. Non o entendemos, pois de acordo. O primeiro que se necesita para facer ciencia é non entender nada.

En calquera caso, traballar en cosmología non lévache continuamente ás grandes preguntas existenciais que todos temos na cabeza? A dos Gordos: Por que hai ‘algo’ e non ‘nada’?

Non, eu son máis práctico. Polo menos os físicos desta facultade non andamos dando voltas a iso, a saber que había antes do Big Bang, etc. É certo que na vida dun físico normal as cousas do traballo están constantemente voltas na cabeza; cando estou a facer a cea acórdome dos últimos datos que me chegan do telescopio e chamo a un compañeiro para comentarlle algunha idea respecto diso. Pero non nos empeñamos especialmente no aspecto existencial do tema.

Estímase que a enerxía escura á que se fixo referencia anteriormente representa cerca do 70% da enerxía total do universo.

Si, e o 25% é materia escura. A materia que coñecemos é só o 4%.

Non só é unha enerxía escura, senón tamén unha materia escura. Que é iso?

Ninguén o sabe. Pero hai candidatos teóricos, nós traballamos aquí con algúns modelos. As partículas deben ser moi débiles, estrañas. Podes construír un modelo matemático, predicir como será o seu comportamento... O problema é que aínda non se detectaron nunca. De todos os xeitos, non son experto niso, porque non é o meu campo de traballo.

Todo isto lémbrame unha frase do gran físico Leonard Susskind, que sitúa á mesma altura á ciencia actual e aos homes das covas que empezaron a formular as súas primeiras preguntas sobre os enigmas do universo.

Estou completamente de acordo.

Para terminar: o voso día a día non é só ciencia. Conseguir financiamento, sacar adiante proxectos... e ter que publicar algo permanentemente en revistas especializadas.

Creo que o problema máis grave son os sistemas de avaliación do noso traballo. Alguén publica moitos artigos en revistas? Pois vexamos en que falla, non en que fallou ben, non en que nos pomos de relevo, senón en que fracasamos. Iso ocorre todos os días no mundo académico.