“Garantir aos profesionais que así o presten ás persoas que demanden atención en eúscaro”. Con estas palabras resumiu Ander Zuloaga, técnico da sección de eúscaro do Hospital Donostia, o circuíto bilingüe que iniciaron na unidade de rehabilitación. O circuíto está composto por unha serie de profesionais sanitarios que estarán co paciente. O obxectivo é que toda a cadea de traballadores falen en eúscaro ao paciente. A creación dun circuíto bilingüe nas especialidades é unha proposta recollida no II Plan de Eúscaro de Osakidetza, que xa está obrigada no sistema de atención primaria.

Antes da posta en marcha do circuíto, realizouse un exame en colaboración coas direccións de medicamento e enfermaría. Nas especialidades analizouse o nivel de coñecemento do eúscaro e reflexionouse sobre as posibilidades de implantar o circuíto. Así concluíron que a unidade de rehabilitación do Hospital Donostia era a axeitada para iniciar o proxecto, xa que o nivel de coñecementos dos profesionais era adecuado, por unha banda, e por outro sería gestionable no circuíto que realizan os pacientes dentro.

Posteriormente dirixíronse á unidade de rehabilitación para facer unha proposta aos seus directivos. Os primeiros pasos da reunión foron explicados aos xefes da sección, José Artetxe, Javier Barrera e Ana Belastegi, entre outros. Os membros do grupo de eúscaro analizaron a dinámica de traballo da unidade e déronse conta de que se podía conseguir establecer o circuíto. Á fin e ao cabo, precisou Zuloaga, facer un circuíto bilingüe é seguir unhas pautas. Por exemplo, cando detectan a un enfermo que desexa atención en eúscaro, xa sexa pola súa ficha ou por habelo solicitado na entrada, ofrécenllo. O departamento de eúscaro puxo en marcha o circuíto e ofreceu axuda aos profesionais do eúscaro.

Entre os que si garanten a atención en eúscaro atópanse o doutor Xabier Valencia, a fisioterapeuta Araitz Maeztu e a supervisora de enfermaría Igone Esnaola. Valencia explicou que os xefes da unidade foron os encargados de coñecer o circuíto da proba. Na súa opinión, “é importante ser sensibles ao eúscaro, e así son os xefes da unidade”. Recoñece que non lles foi moi difícil asimilar o proxecto: “Hai case dous anos, os do Servizo tivemos que redactar un plan estratéxico para impulsar o eúscaro. Temos un servizo moi interiorizado”.

Eficiencia do circuíto

O catro profesionais consideran que o circuíto está a facer un bo camiño: “Os recursos están en todas as plantas, pero aquí aplícanse con moito máis rigor debido ao circuíto”, explica Zuloaga. Unha delas é a posibilidade de introducir prioridades lingüísticas no sistema informático. Segundo Maeztu, “cando veñen á zona de rehabilitación preguntámoslles, pero cando se elixen no sistema informático queda aí e pode funcionar perfectamente”.

Preguntar a cada paciente en que idioma quere é consecuencia da reflexión realizada durante a preparación do circuíto, e non é a única mellora que supuxo a reflexión, segundo Zuloaga: “Estou seguro de que mirar as preferencias de idioma no computador faise máis aquí que noutros sitios”. Con todo, non todos participaron no proceso de reflexión. Maeztu non compareceu, por exemplo: “Paréceme que a reflexión é para sensibilizar o proceso, e eu creo que estaba previamente sensibilizado. Participei nos preparativos”. Con todo, subliñou que houbo moita xente que reflexionou, “mesmo doutros centros”. Realizáronse dous tipos de preparación. Primeiro realizáronse unhas sesións de reflexión e despois comezouse a fase de formación, segundo Zuloaga, que foi unha especie de curso para traballar en eúscaro.

Todos pensan que o papel dos responsables é moi importante. Zuloaga di que son importantes para animar aos profesionais e transmitir cousas. En opinión de Maeztu, os responsables son clave á hora de facilitar a preparación deste proxecto, “flexibilizáronse en canto aos horarios e tiveron unha boa actitude á hora de conceder os permisos”.

Ao redor de 100 persoas andan polo circuíto bilingüe. Todos os traballadores da unidade de rehabilitación forman parte do circuíto, pero non todos poden garantir a atención en eúscaro. A maioría son enfermeiras, auxiliares de enfermaría e ao redor do 40% son vascoparlantes. Entre os fisioterapeutas destaca o maior número de vascoparlantes, oito de cada dez. Están por encima da media. En cambio, máis da metade dos médicos son vascos.

A clave é o día a día

A eficacia do circuíto mídese no día a día. Os profesionais dan pasos concretos para garantir a atención en eúscaro: “Visito todos os días aos pacientes ingresados e si teñen identificado o idioma no que queren ser atendidos, é moi fácil”, precisou Valencia. Así, se quere atención en eúscaro –entre outras cousas, pono nas lousas de encima da cama–, faio directamente en eúscaro. Pola contra, se non ten identificación, o médico diríxese primeiro en eúscaro: “Saúdolles en eúscaro e xogamos en función da súa resposta. Se responde en eúscaro, seguimos así, e si non, preguntámoslle que prefire”, sinalou Valencia.

A aparición da opción lingüística na lousa non se produce en todas as plantas. Trátase dunha medida tomada na unidade de rehabilitación, dentro do proceso de reflexión: “Se se fai nas outras plantas é por imitación, porque o ampliamos, pero foi proposto polas enfermeiras de aquí na elaboración do circuíto”, precisou o responsable de eúscaro.

Tamén teñen outras medidas: “Cando vemos a un paciente e decidimos que terapia necesita, damos unha ficha aos traballadores desa terapia. No caso dos pacientes euskaldunes pomos un selo na ficha, se é posible para garantir a atención en eúscaro na terapia”, explica Valencia.

Maeztu lembrou que tamén se pode pór unha “e” no historial clínico para elixir o eúscaro. A eles dedícase Igone Esnaola, responsable do piso: “Eu vexo todos os días todas as hospitalizacións e si vexo que ten unha “e” na historia clínica, vou á lousa que está xunto á súa cama. Normalmente, adoita estar posto, porque as enfermeiras colleron o costume”. O supervisor tamén tenta avisar aos traballadores. Di que hai moitos cambios de xente no piso, no que se refire aos enfermeiros, e sempre lles lembra que na última páxina do folleto que dá as instrucións hai indicacións sobre o eúscaro, “que hai que coidar ben”. A planta de rehabilitación é moi frecuentada por traballadores que dispoñen dun librito para dar detalles: “Na páxina de atrás hai explicacións sobre o eúscaro, e dicímoslles que se fixen en eles”.

O uso do eúscaro non é moi demandado polos usuarios. Moitas veces, por ignorancia. Aínda así, Zuloaga subliñou que unha vez que se lles presenta o circuíto bilingüe fan unha valoración moi positiva: “Se houbese prexuízos e soubesen que teñen a oportunidade de falar en eúscaro, pedirían máis”. O catro coinciden en que se utiliza máis o eúscaro desde que se iniciou o circuíto: “O circuíto está composto por detalles moi pequenos, pero o cambio é total”, concluíu Esnaola.