Que lle impulsou a analizar a creación de ETA?

Deime conta de que nos estudos que se realizaron sobre ETA traballáronse máis cousas que outras: por exemplo, a historia política sobre a ideoloxía e estratexia de ETA prevaleceu. Cremos que é moi importante que para entender ETA no seu conxunto analícese o seu impacto social e cultural, sempre ligado ao ámbito político e ideolóxico.

Que metodoloxía utilizaches para realizar o traballo?

Traballamos o que estaba escrito sobre o tema, tanto os documentos antigos de ETA como as obras doutros autores. Ademais, tamén recibimos información de primeira man, xa que entrevistamos a dezaseis homes e mulleres que militaban en ETA ou na súa contorna.

De que hipótese partiu o traballo?

A nosa sospeita é que ao redor de ETA organizar moitas persoas que non eran militantes de ETA: entendidas como unha organización e unha rede de relacións que transcende a estrutura orgánica da organización. A iso chamámolo o movemento ETA. Ao mesmo tempo, sábese que neste contexto puxéronse en marcha numerosas iniciativas en Euskal Herria, tanto a nivel sociopolítico como cultural. Sospeitabamos que, polo menos, unha parte importante de toda aquela dinámica articulouse xunto co discurso e a estratexia de ETA ou na súa contorna –nese movemento–, en interacción.

Cales son esas relacións?

A fronte cultural de ETA, por exemplo, estivo relacionado co mundo do eúscaro. Creación do eúscaro batua, ikastolas, kantagintza... Poderiamos dicir que ETA ou moitos dos seus etarras tiveron unha presenza efectiva en todos os ámbitos da actividade cultural vasca. Txillardegi é o exemplo máis claro. Moitas veces foi ETA, a súa fronte cultural, quen impulsou iniciativas culturais ou colaborou con outros.

Pódense entender eses movementos sen ter en conta o contexto do discurso de ETA?

ETA situou o eúscaro e a cultura vasca no centro do seu discurso. Trouxo un novo patriotismo, porque deixou á raza e puxo o vasquismo na base da nacionalidade. Iso fixo cambiar o discurso e a praxe, e moita xente empezou a aprender en eúscaro; o valor simbólico do eúscaro aumentou. Na década dos 60 púxose en marcha unha ampla mobilización para utilizar, aprender, modernizar e socializar o eúscaro.

Tamén se relacionou co movemento obreiro.

Ao mesmo tempo que ETA se alimentou dos conflitos sociais da época, dedicou unha mentalidade a un sector do movemento obreiro: o discurso dun nacionalismo aconfesional e de esquerdas que buscaba a liberación nacional. Os movementos de esquerdas consideraban á clase obreira como suxeito revolucionario; ETA vinculou o caso nacional a este e nomeou a Euskal Herria como suxeito revolucionario. Aínda que xurdiron algúns conflitos entre ambos os movementos, a medida que se foi unindo a liberación nacional e a liberación social, moitos traballadores que antes sentían o nacionalismo como algo afastado achegáronse a ETA.

Xunto a eles, ETA tamén desenvolveu a fronte militar.

Nos primeiros anos chamábaselle rama de acción e logo fronte militar. Coa brutal represión do franquismo a lume vivo, ETA necesitaba un apoio popular e unha rede de contactos para levar a cabo o nacionalismo emprendedor: pór ikurriñas, difundir propaganda, algunha acción contra un obxectivo concreto... Cremos que para iso contou co apoio dunha parte importante do pobo. Chegamos á conclusión de que a súa estratexia tiña un gran recoñecemento social, porque era un medio eficaz e xusto para loitar contra Franco segundo a xente.

A suma destas tres frontes tivo consecuencias na recuperación do nacionalismo?

Alto. A partir de 1964 a masa abertzale experimentou un repunte, e non só ao redor de ETA. O PNV, Enbata e outras institucións tamén creceron, crearon festas vascas, bailaron... O patriotismo que antes estaba oculto empezou a despedirse aos poucos.

Que lugar ocupaban as mulleres en ETA na época?

Foron suxeitos activos. En especial, as mulleres participaron no ámbito da cultura, nas ikastolas e outros. Ademais, tamén había algúns nos centros de decisión da organización, aínda que poucos.

Como se articularon os nacionalistas de Ipar e Hego Euskal Herria?

Por unha banda, o auxe do nacionalismo en Hegoalde actuou como unha onda para os abertzales de Ipar Euskal Herria. Ademais, interactuó entre os abertzales de ambos os lados da fronteira. Despois, o feito de que moitos membros da organización refuxiáronse en Iparralde tróuxolles novos aires; alí beberon da fonte dos filósofos franceses de esquerda.

Que conclusión principal sacou?

O novo nacionalismo de ETA foi o carbón que se utilizou para pór en marcha a maquina de tren de Euskal Herria. Nas conversacións, algúns din que serviu para espertar á sociedade da súa sopor. Trátase dun terremoto que afectou á maior parte da sociedade de Euskal Herria.