Que forza ten Halloween en Euskal Herria?
Jaime Altuna: Está moi estendida en Euskal Herria, sobre todo grazas aos medios de comunicación. Os nenos reúnense entre amigos, disfrázanse e saen a pedir á tardiña. Demandan máis en comercios e bares que en casas. Hai moitos sitios onde se recibe un non ordea.Talka entre adultos e nenos.

Entre nós, cal é a celebración orixinal nesas datas?
Altuna: Démonos conta de que o 1 de novembro e o 31 de outubro celébranse cousas diferentes en Euskal Herria. Hai un movemento que está a crear cousas novas e recuperando as prácticas de outrora.
Josu Ozaita: O 1 de novembro, a noite das almas é unha das celebracións. Na década dos 90 comezaron a celebrarse en Mutriku e foron varias as asociacións que organizaron a festa. En comparación coa Noite das Almas de hoxe en día, esta vez dirixíase aos mozos. O Gaztetxe, no que participaban os bares, adoitaba facer esmorga pola noite. En Elgeta, os nenos comezaron a celebrar Halloween e como reacción os adultos crearon en 2013 a Noite das Almas. É bonito que no canto de prohibilo déalle a oportunidade de celebralo, porque é unha celebración atractiva para os nenos. Reúnense entre amigos, na escuridade, e para un neno é a primeira experiencia que saen de noite cos seus amigos. Disfrázanse, viven diferentes emocións... A cabaza é un dos elementos centrais. A festa faise en eúscaro e á alma dáselle especial importancia.

A miúdo asociamos a cabaza a Halloween, pero é algo que vén de lonxe.
Altuna: Nunha época na que se utilizaba cabaza, nabo ou a que había na horta, en Europa estaba moi estendida. O obxectivo era coller esas cousas cando estaban nas hortas, pór as velas e asustar á xente que viña polo camiño, era unha especie de xogo que se facía no outono, non unha festa.
Vinagre: Facíano en zonas rurais. Non existía a mobilidade actual e inventábanse este tipo de xogos. Xogaban co calabacín en forma de cabezas. Para asustar, na escuridade.

En lugar da Noite das Almas, nalgúns lugares tamén celebran a Noite Negra.
Altuna: Teñen un esquema similar. Na Noite das Almas dan máis importancia á alma, á morte, e na Noite Negra á escuridade. Trátase dunhas festas que se crearon nos últimos anos para recuperar algúns ritos que realizaban as avoas avoas como reacción a Halloween. En certo xeito contra o modelo “americano”.

En Eibar atopastes un choque entre os dous modelos. Por unha banda O Corte Inglés e por outro Arimen Gaua.
Altuna: Os nenos están no centro dunha loita identitaria, entre o modelo capitalista de festas e a resposta que se fai ante iso.
Vinagre: Antes a cabaza era unha especie de xoguete con forma de cabeza, pero hoxe en día, se vemos unha cabaza, pensamos en EEUU e nos valores consumistas. A pesar de que os dous son iguais, que cambio!

En Navarra, en cambio, celébrase unha rolda de peditorios.
Altuna: O 1 de novembro pola tarde celébrase a rolda de peditorio nalgúns pobos de Navarra. Os nenos e nenas do pobo reúnense e fan unha rolda de peditorio como se fai noutras moitas festas de inverno. Van de casa en casa, dinlles unha expresión e os de casa danlles noces, castañas ou doces.

O cristianismo conquistou esta festa. Agora está niso o capitalismo?
Vinagre: A festa estivo vinculada á morte desde o primeiro momento. No século VIII a Igrexa católica tomou o tema da morte e fundou o día de Todos os Santos. O seu obxectivo era reforzar a súa nese día de festa.
Altuna: Hoxe en día a influencia do capitalismo é evidente, por exemplo, na televisión. En outubro bombardéanse con Halloween programas xa destinados aos nenos. Decoración en centros comerciais, propaganda... Os grandes parques de atraccións explotan este tema. Tamén está moi estendida polas academias de inglés. Moitas veces pensamos que a festa é un consumista. Démonos conta de que non é máis consumista que outras festas.
Vinagre: Os nenos celebran Halloween sen gastar case ningún diñeiro. Só moitos se aproveitan dos disfraces de entroido ou cortan as camisetas dos seus pais, pintan o seu rostro e levantan o cadáver.

O estudo realizouse desde a perspectiva dos nenos.
Altuna: Non nos parece mal que os adultos organicen este tipo de festas, pero cremos que a participación dos nenos e nenas debe garantirse desde o principio. Desde o principio, pregunte aos nenos que e como queren facer.
Vinagre: Do mesmo xeito que as festas para os mozos non teñen moito sentido que se organicen os adultos, os nenos tamén deberían escoitarse.
Altuna: Na celebración máis americana de Halloween tamén atopamos cousas moi bonitas. quedan pola tarde, ven unha película. Disfrázanse, saen á rúa e dan sustos. Os nenos e nenas son considerados suxeitos pasivos. Nós, en cambio, recollemos o contrario nas conversacións.

É entón un fenómeno causado polos nenos?
Vinagre: Eles xa empezaron a celebralo en Halloween e estendeuse a case todo o País Vasco. A través desta acción descubrimos que fai máis de 100 anos xogaban coas cabazas. En consecuencia, estamos a realizar o estudo e ao mesmo tempo realizamos esta entrevista. Puxeron sobre a mesa moitos temas.

O xénero tamén inflúe na forma de participar na festa?
Altuna: Si. Impártense diferentes prácticas por xénero. Os que daban sustos eran xeralmente chicos, era algo masculino e hoxe en día repítese ese esquema. E as mozas aparecen como receptoras dese medo.
Vinagre: NO Corte Inglés atópanse as seccións de Halloween “Nenos” e Halloween “Nenas”. A da chicas mostra a pompa e a dos mozos as máscaras, o medo, a morte.

En Estados Unidos as institucións utilizaron Halloween para compactar á comunidade. Aquí fíxose algo así?
Vinagre: Aquí tratábase dunha simple travesura. Con todo, un dos obxectivos das festas que agora se celebran é o de dar a coñecer a iniciativa. A celebración actual ten unhas características moi similares á de Halloween. Dáse unha nova visión do valor e a identidade, a mitoloxía vasca... En lugar de utilizar cabazas de plástico, por exemplo, utilizar hortalizas.
Altuna: En Estados Unidos, no proceso de construción da súa identidade nacional tomaron varios elementos, entre eles Halloween. Foi a escusa para unir a diversidade cultural existente ao redor dunha identidade cultural.
É importante acoller esta celebración para fortalecer a identidade vasca?
Vinagre: Coa globalización criamos que todas as ideas e culturas homoxeneizaríanse, pero se ha visto que á vez tamén contribuíu a dar importancia ao local. É unha festa global, pero a reacción foi darlle importancia á festa local, que foi decisiva.
Altuna: É interesante crear alternativas ao modelo uniforme.

No que se refire á identidade, a lingua tamén ten unha importancia especial.
Altuna: É importante que isto sexa un elemento central. Estas formas alternativas que se crean a miúdo están a impulsar o eúscaro desde as asociacións.
Vinagre: Impartiremos tres conferencias e o tres están organizadas polas asociacións de eúscaro.

O tema da morte está na base destas festas. Como vivimos o tema?
Vinagre: Houbo un tempo en que a morte estaba moi presente. Cando alguén morría, o morto estaba na casa. A xente ía alí. Hoxe en día case nunca ven mortos. No campo tamén era habitual ver morrer aos animais ou matalos por ti mesmo.
Altuna: Ao tratar o tema coas persoas maiores, dixéronnos que elas tiñan ás persoas mortas presentes na súa mocidade. Custounos moito preguntarllo aos nenos, porque nos puñamos nerviosos. Nestas festas a morte é un elemento importante e poden ser útiles para realizar un traballo colectivo ao redor dalgúns tabús.