Os que vivimos de primeira man o referendo do 1 de outubro en Cataluña volvemos ás nosas casas cun tesouro precioso: o cerebro dicíanos que viramos en primeira liña unha desas revolucións que se len nos libros de historia; o que confirmaba o corazón era o que sentiamos dentro, como un terremoto emocional, o que levamos durante días connosco ás nosas casas, aos amigos, ao traballo e non poucas veces aos nosos soños. Volvemos coa síndrome do referendo, raptando aos que vimos e sentimos.

Si moitos de nós vivímolo así, que sentirían os verdadeiros protagonistas daquela revolución? Ademais do orgullo e a alegría, unha forza enorme. Eles eran os suxeitos desta revolución e, ademais, saíron vencedores: en votos, en lexitimidade e no relato.

Tras escoitar e ler miles de veces “Non o farán” –desde un comentario nos faladoiros con ton de desprezo e broma até o máis cruel acento ameazador de Mariano Rajoy–, o independentismo catalán fixo un referendo sustentado en tres alicerces: un, ter un proxecto independentista claro; dous, a forza do pobo, a organización entre cidadáns e institucións e a resistencia pacífica; tres instrumentos democráticos.

10 de outubro

Só así podería entenderse a balsa de auga fría que o movemento independentista catalán recibiu na porta do Parlamento ás 19:30 horas do 10 de outubro. Todo o sucedido no nove días anteriores significaba que se podía abrir a porta a unha situación tan confusa, pero ninguén que acudise a defender a proclamación da independencia crería que ía ser tan grande.

A cousa empezou a cocer a partir do 2 de outubro. Tras o 1 de outubro, os resultados do reconto electrónico podían ser oficialmente aprobados o luns ou o martes, e dous días despois, como mínimo pola Lei do Referendo, o xoves ou o venres, proclamarse a independencia. Pero non se fixo, en amplos ámbitos internacionais, sobre todo en Europa, a represión de España deixaba a súa imaxe en declive e a resistencia pacífica levaba á alza a de Cataluña.

O luns acordouse a declaración de independencia e, co pretexto do referendo e a Lei de Transición, o Tribunal Constitucional suspendeu o pleno. No exercicio das súas competencias, o presidente Carles Puigdemont pediu a súa comparecencia ao día seguinte, sacando outro coello do seu chapeu, que foi expulsado.

A confusión reina

Pero o coello máis grande sacouno no Parlamento na tarde do 10 de outubro. Cataluña espertouse disposta a proclamar a súa independencia, e nas rúas de Barcelona podíase palpar a expectación. O Parlamento, custodiado como nunca polos Mossos, non era para protexer ao Parlamenta de cidadáns unionistas ultras; falábase da posible detención de Puigdemont e entre os plans do Parlamento incluíase a posibilidade de que algúns parlamentarios pasasen a noite alí; os traballadores do Parlamento foron trasladando sofás e camas ao Parlamento. Pase o que pase, máis de 1.000 xornalistas, 300 deles estranxeiros, que se atopaban no Parlamento, foron testemuñas destes sucesos, entre eles o ARGIA, que escribe estas liñas.

O discurso de Puigdemont ía comezar ás 18:00 da tarde, pero anunciouse que se atrasaría unha hora despois de chegar a hora. Toda clase de rumores estendéronse rapidamente por aqueles corredores, difíciles de evitar o mergullo cos cables das cámaras de televisión. Puigdemont ía declarar a súa independencia, e logo ía deixar un tempo para o diálogo e a negociación, sobre todo de face a Europa, na que España non está. E chegado o momento, como é usual nel, aceptaba a orde do referendo que lanzara no corazón do discurso ben organizado: “Que Cataluña sexa un estado independente en forma de república”.

Aplausos na rúa, entusiasmado cidadáns, tanto tempo esperando este momento… e aos poucos segundos un golpe: “Coa mesma solemnidade, o Goberno e eu mesmo pedimos a retirada da declaración de independencia”.

A partir de aí, a desesperación, a confusión e o pesimismo estendéronse no movemento independentista, sobre todo nas primeiras horas. Xa se vían gretas nas macizas murallas de antes e os cidadáns temían polo estado da arma favorita, a unidade, que até entón lles permitiu facer a revolución.

Unha declaración de independencia si ou non?

Aínda non sabemos si realmente declarouse a independencia ou non. Eu mesmo interpretei que non, nos primeiros días, tras escoitar e ler varios medios, persoas e mensaxes de Catalunya. Pero o máis probable é que estea equivocado, porque cada día se reforza que a arma oculta é o cálculo de ambiguetate de Puigdemont e que se poden interpretar ambas, si e non, a dedo. O seu texto dá a posibilidade de facelo, pero ademais, tras o pleno, Junts Pel Si e a Cup asinaron noutra sala do Parlamento o texto da Declaración de Independencia, e si este é o verdadeiro da declaración de independencia, non deixa lugar a dúbidas.

Si, proclamouse a independencia, din moitos: “Quen di que para iso hai que facer unha votación no Parlamento?” ou “O mesmo Maciá proclamouno en 1934”. A secretaria xeral de ERC, Marta Rovira, tamén acaba de dicir que “os cidadáns votan a independencia, non o Parlamento”, polo que unha vez gañado o si era suficiente que Puigdemont dixéseo e acabouse.

Doutra banda, algúns sectores da CUP, a ANC e, entre outros, o PDeCAT ou ERC presiónanlle constantemente dicindo que “que dunha vez por todas” proclame a independencia ou que “levante a suspensión”.

Ninguén sabe que pasará, pero xa se deu por feito que o Goberno español vai pór en marcha o artigo 155, a pesar de que para moitos xa está en vigor. Como se vai a aplicar? Non está nada claro, pero con moita represión, ou polo menos iso é o que se quere vender. A violencia que se utilizou no referendo, sobre todo, foi unha ameaza para o futuro.

E, como é lóxico, á represión dálle moito medo, porque a historia de España dános tempo a facelo. O artigo 155, que nunca se puxo en vigor até agora, é moi incerto, dá a oportunidade ao goberno que o quere pór en marcha cando queira, pero en ningún sitio explícase o grao de represión que se debe utilizar para sacar a un millón ou dous millóns de persoas da rúa. Ou que se fai si só unha parte dos Mossos di que vai obedecer á Generalitat, ou como se disolve un goberno e ponse outro si os cidadáns cumpren os mandatos do primeiro e non os do segundo.

Defensa da República

España confía na ameaza da súa forza, que chama o “imperio da lei”; Cataluña na unidade do independentismo e na forza dos cidadáns. Cal vai prevalecer? A forza de España ou a lexitimidade de Cataluña?

Ninguén o sabe, pero un pode pensar que o independentismo ten que pechar canto antes as gretas abertas no seu seo o 10 de outubro. Que estando máis cerca do espírito da revolución do referendo, defenderán máis tiernamente a independencia, porque, afastados, a situación complicarase aínda máis a Puigdemont. Que a presenza de coellos no chapeu é excelente, pero cando a represión aumenta, ademais dos coellos, o lehendakari necesitará outros instrumentos. Uns pon a súa esperanza en Europa neste momento, outros na proclamación da independencia, entre outras cousas porque iso dálles ferramentas de defensa.

Puigdemont pediu a Rajoy dous meses máis, por encima de calquera tipo de conversación que se lle presente. Con esta resposta, o Goberno de España parece decidido: Artigo 155. E, si é así, Puigdemont pode activar a independencia que se abandonou. E os cataláns terán que volver decidir como seguir defendendo a República catalá. En calquera caso, son dignas de terse en conta as palabras que Nelson Mandela dixo e que chegaron a ser tan coñecidas: “Que as túas decisións sexan reflexo das túas esperanzas e non dos teus medos”.