Mursego finalizou o proxecto 100% Oion “baleirado pero satisfeito”. “Grazas a Ibon RG e a Ander Barriuso, porque eu acabei dunha puñalada”, di. Lembra a Borruso o día en que todo comezou, xa que son case dous anos desde entón. Asentiu sen pensalo demasiado á mediadora Idoia Zabaleta. “Admiro moito e quería traballar con el”. Despois coñeceu os detalles do proxecto: como é unha iniciativa chamada Novos Comanditarios da Fundación Daniel e Nina Carasso: “Nun tempo, só a igrexa ou os reis tiñan o poder de encargar as obras de arte. A iniciativa, en cambio, pretende dar ese poder á sociedade civil para satisfacer as necesidades dos diferentes colectivos”. O proxecto, que buscaba mellorar a convivencia en Oyón, contou coa colaboración da fundación, á que lle propuxeron elaborar un disco, e entón comezou unha reunión, Whatsapp, dor de cabeza e momentos preciosos, que se prolongou até hai pouco.

Por que Oyón?

É un pobo fronteirizo. Moitos deles traballan en Logroño. A taxa de paro sitúase no 21%, case a metade dos mozos non teñen traballo. Hai moitos inmigrantes, sobre todo paquistanís, árabes e xitanos. E teñen grandes problemas de convivencia. Por exemplo, o conflito entre a escola pública e a ikastola é moi gráfico. Están fronte a fronte, separados por un valo. Todos os inmigrantes están na rede pública e na ikastola os demais están a disposición do público. Pero entre os nativos todo está polarizado: ou es euskaldun, ou es un pepero. Iso si, os peperos levan aos nenos á ikastola por non levalos a un público repleto de inmigrantes. E neste panorama xorden a islamofobia, os estereotipos negativos, como a redución do nivel escolar, o colapso hospitalario, etc., e Zurrumurru, outras cuestións que se mencionan na canción dos rumores.

Que pasos deches para completar as cancións?

Despois de varias reunións con Oiondar, Idoia Zabaleta e eu elaboramos unha ficha cunha lista de cancións que queriamos facer: unha canción infantil en árabe, unha anti-rumor, unha tectno-xota… e despois pensamos que colectivo do pobo podía participar. Entón decatámonos de que había unha escola de bertsos, ou a asociación cultural Irule –que mostra trikitixa, txistu, danza, etc.–, grupos de rock, unha asemblea de mozas… Tras o verán do ano pasado comezamos a funcionar por Whatsapp, e á hora de elixir a canción infantil árabe, as mulleres musulmás mandábanme as cancións pop actuais, moi edulcoradas. Pensaba para min: isto non o quero facer. Logo reunímonos co sabio do pobo de Manolo, que nos contou cales son os costumes de Oion.

Meteu a súa voz nunha canción.

Iso é. Gústame moito este proceso, escoitar e informar a un avó. Tamén nos reunimos coas mulleres árabes. E aos poucos, a medida que creaba confianza, empecei a preguntarlles, que é ser unha muller musulmá, como viven a cuestión do pano… por exemplo, deime conta de que o Corán é un libro de autoaxuda para eles no mellor sentido. Axúdalles na vida cotiá. Dilles como tratar aos seus veciños, como educar aos seus fillos. Cando están tristes diríxense ao Corán en busca de tranquilidade. Léronme pasaxes moi bonitas. Leváballes San Blas. Xa sabes, se ganas á xente das tripas…

Houbo, pois, un tempo para penetrarse na súa cultura.

Si. Nunha desas reunións cantáronme a canción Talla ao badru aleina, que me mandaron antes desde Whatsapp, cantada por un coro holandés. Ao contrario do que ocorría entón, ao ouvir a canción que cantaban, cando daban palmadas e gritaban polo corredor, pareceume que tiña unha forza extraordinaria. Ao instante dixen: esta é a canción. A melodía era moi pegañenta, moi fermosa. Pero, que son as cousas, o Corán non lles permite cantar en público. A música está ligada principalmente a vodas e celebracións similares. Ou, se non, é algo familiar ou íntimo. Poden cantar, pero como máximo poden utilizar dous ou tres instrumentos como axuda. Nós, en cambio, queriamos que os nenos e as mulleres cantasen. Por tanto, tiñamos un problema. Diciámoslles que era a favor dunha boa causa, ao final eles tamén se deron conta e terminaron cantando no disco e na presentación. O proxecto foi duro e bonito.

Cales foron os momentos máis complicados?

Por exemplo, o que nos pasou con Óuzenos Oyón. Queriamos facer un coro de queixas. Que é iso? Pois que toda a rabia que che xera unha situación canalícese a cantar, e que desa maneira a rabia convértase en enerxía positiva –baseámonos nunha iniciativa de Helsinqui–. Realizamos unha enquisa colectiva no pobo. Nalgunhas postais de cartolina escribimos dúas preguntas. Por unha banda, que cambiarías no teu pobo? No outro, se fose unha canción de Oion, que canción sería? Deixamos as postais no concello, nos bares, nas escolas, na casa de cultura… recibimos unhas 200 queixas, e en base a elas escribimos a letra. O coro do pobo era o encargado de cantar a canción, pero cando enviamos a letra acendemos unha cancioncilla. Algúns membros do coro rexeitaron as queixas: “O meu pobo cheira mal”, “non hai nada que facer”… non o entendían. Como se pode dicir iso dun pobo tan querido? Non sabían distanciarse nin facer autocrítica. O director chamoume dicíndome que o coro case se disolveu, pero que el apoiaba totalmente o proxecto. A letra foi levada ao pleno do concello. Algúns fixeran fama en todo o país. Fas un traballo estupendo escribindo unha canción, a gravación está preto, e de súpeto iso. Foi moi duro. Ao fin tivemos que buscar xente para o coro. E iso foi o máis bonito: deuse conta de que a xente cría de verdade no proxecto, que sacudimos ao pobo, que xurdiu o debate, que demos que dicir, que houbo certo movemento, e todo iso serviu para visibilizar o proxecto.

Os momentos máis belos foron, por tanto, os momentos duros.

Moito si. Tamén tivemos un problema cos cantores Aurora –en Oyón, saen a cantar auroros na véspera do día de Reis, de San Vicente e de San Anastasio–. Ao enviar a letra orixinal, contestáronnos que parecía feita para nenos, que non se entendía, que non lles gustaba e que non cantarían. A véspera do ensaio. Ao final, dixémoslle ao que asumiu as responsabilidades de director que escribise unha letra do seu gusto, e a partir de aí o ambiente foi mellorando aos poucos. Pasara a noite escribindo a letra para o día seguinte. Unha letra moi bonita, escrita tendo en conta o orixinal. Sentín conmovido porque o tipo cría en nós. Logo saíu o que saíra. Falamos de xente amateur.

Penso que o maior reto sería saber até que punto hai que insistir nas cuestións técnicas, até que punto hai que ceder.

Naturalmente, tiven que contentarme a min mesmo todo o tempo. Sabía que non ía sacar nada do que eu estaba a pensar. Pero como músico queres unha minoría, e cando ves que cantan desafinados, que non van co ritmo… tes que tomarche con moita filosofía, facerche crer que o obxectivo do disco é outro. Xestionar todas estas cousas foi difícil, pero estou contento co resultado. Á fin e ao cabo, son moitas as cancións do pobo, e nas de Uztaritze tentei chegar a ese nivel que me puña. Por exemplo, gustoume moito como quedou Irulea na xira, ou Zurrumurru, Zurrumurru. En tales casos, tomei a licenza de chamar aos meus amigos: Aida Torres, Karlos Osinaga SanturtziMariano Furtado, Kau Kori Kura, Amorante…

Serviu o disco para cambiar algo en Oyón?

A cidadanía díxome que cambiaron algunhas pequenas cousas. Por exemplo, agora saúdanse os que non o facían antes. Á fin e ao cabo, xorde un vínculo entre quen ensaiaron xuntos unha canción e outros. Por outra banda, dixéronme que son capaces de mirar alén doutra maneira, que empatizan máis. Este disco fíxome máis autocrítico, e penso que a cidadanía tamén o fixo. Gustaríame que este proxecto animase á xente a facer pequenas cousas, eu que sei, unha canción de festas, e cousas así. A música –a arte en xeral– ten moitas forzas para motivar e mobilizar á xente. Incluso a música chega a un punto no que non chegan outras disciplinas artísticas, podes dicir coa música o que non podes dicir coas palabras. E non vai cambiar o mundo, pero Oteiza dicía –e estou de acordo– que a arte non cambia o mundo, pero que cambia de artista, e que logo somos os artistas, as persoas quen podemos cambiar o mundo. Eu son unha persoa distinta antes e despois de compor algo. Todo proceso creativo cambia á persoa. Doutra banda, o proxecto de Oion sacoume continuamente da miña zona de confort, e creo que a arte que o consegue é realmente efectivo. Os concertos que me sacaron do confort son os que se me gravaron na memoria: Festivais de Ertz ou, sen ir máis lonxe, o que deu Akauzazte este ano en Galdakao. Por suposto, tamén lembro concertos que me divertiron moitísimo, pero creo que, en xeral, a música non ten por que ser consciente, senón un exercicio que pode chegar a ser incómodo.

Creo que nas cancións que se fan nos recunchos para mobilizar á xente recórrese con frecuencia a unha épica forzada, sempre en detrimento de a canción.

Si, e é unha pena, porque hai moitas formas de épica, sen caer na épica fácil. Por exemplo , o coro de queixas de Óuzenos Oyón é tamén moi épico, pero é unha épica que me gusta moito. A esa canción adhíreselle a épica, laméntase e a propia natureza da canción esixe a épica. Gustaríame que as cancións que se fan para mobilizar á xente sexan máis que para chorar unha chamada á acción. Hai formas, pódense facer as cousas máis aló da fórmula tradicional. Para empezar, pide a un só grupo que cante, esquecendo os collages de sempre. Despois, tenta facer algo máis alá das seccións de vento do estilo da trikitixa e o ska. Ocórreseme, por exemplo, que Berri Txarrak é capaz de facer melodías fortes con letras interesantes. Ou, se non, o Kau Kori Kura estaba seguro de que faría algo bonito.

Se non hai bágoas, non é a miña revolución.

E iso é o que buscamos coas fórmulas de sempre. Levamos anos vivindo desde Laboa e Lete, na versión dos paxaros enésimos, tanto para a danza como para o teatro. Hai que rompelo con iso. Por que non recorremos a unha tradición descoñecida? Mira o traballo que fai Tapia coas cancións da guerra. Hai algo que reivindicar. O mesmo pastoreo, por exemplo. Fagamos un recital de poemas, ou un spoken word, eu que sei. Leamos a continuación, experimentémoslo con iso. Pero utilicemos ese material para facer algo novo. Desta maneira, traballas a memoria, fas algo novo, a molestas á túa maneira e falo coñecer á xente. No Museo Oarso están a facer algo así con Artze. A partir dalgúns dos seus poemas prepararon exercicios para os alumnos dos euskaltegis, etc. Esas cousas son moi interesantes. Que os museos sexan algo activo.

É dicir, tomar o patrimonio e facer outra cousa, en lugar de reproducilo tal como está.

Ou tomar o seu espírito, a súa forma de traballar, e facer algo con esa actitude.

Seguramente sería a mellor maneira de renderlles homenaxe.

Con Laboa penso iso. Se vise o que sucedera coas súas cancións, daríalle un ataque. Pola contra, se alguén empezase a inventar un idioma, a meter un fragmento de Bach nun concerto, ou a moverse no escenario como Chiquito da Calzada… A clave é recuperar a esencia, o espírito, a forma de traballar, e non a obra.

ESCOITAR

Si queres escoitar o disco 100% Oion completo de Mursego, aquí tes a oportunidade.