A noticia mencionaba que un dos ataques que sofren a maioría dos habitantes da Amazonía e das selvas tropicais en xeral, foi que traballadores de compañías que entraran ilegalmente –si algunha vez houbo leis na selva– no desmantelamento e transporte de árbores volveron inmiscirse nos seus pobos.

Na profunda Amazonía, uns miles no partido de Brasil e o resto en terras peruanas, nin sequera está claro o número de persoas que compoñen Ashaninka, 88.000 na Wikipedia en castelán, entre 25.000-45.000 en inglés. A súa lingua é do grupo Arawak e a miúdo chamaron campas indios como Perú no mundo.

A este pobo orixinario de América os españois non lles fixeron sitio na súa historia, nin sequera os descendentes dos vascos que estaban entre os misioneiros e os militares atacantes. Pero sen a súa resistencia non se pode entender nin o atraso da colonización amazónica nin o comportamento dos indios que se illaron dos brancos.

En abril de 2017 os voluntarios do Comité de Autodefensa de Ashanink expulsaron da aldea de Meantari a 50 homes armados enviados alí polas compañías madeireiras. Nas poucas fotografías que hai de acción, os habitantes da selva aparecen armados con paus, aros e frechas, aínda que uns poucos levan algúns fusís antigos. En 2017, os amantes da Asociación Señor de Produtores Agroforestais e Aberdeen os Reaves Novo Luren- Somaveni tiñan previsto facerse co segundo título de propiedade e tiveron que volver facelo por segunda vez ante a avalancha de autodefensa de 100 persoas.

A asociación CARE Central Ashaninka do Río Ene é a encargada de recompilar as informacións dos preto de 10.000 habitantes que viven na beira. En concreto, en Meantarin viven 160 persoas de 21 familias, entre elas a presidenta do CARE, Ruth Buendia, que en 2014 gañou o Nobel Alternativo Internacional Goldman: “Cando chegaron os colonos asustámonos moito, lembrounos os tempos nos que nos viñan os terroristas de Sendero Luminoso. Só ocorréullenos fuxir para que non nos fixesen dano”.

O destino ou a prosperidade da natureza buscaron que a guerrilla Sendero Luminoso atopase na década de 1980 un dos refuxios de asedio dos militares peruanos. Si a guerra entre a guerrilla e o goberno de Lima, que facía unha curiosa lectura do marxismo maoísta, trouxo 60.000 mortos (a metade de guerrilleiros, a outra metade de contra-intsurgencias), a ashanka do Amazonas foi pagada pola xente: miles de mortos e desaparecidos (segundo algunhas fontes, un de cada dez habitantes), a familia enteira na escravitude de guerrilleiros durante anos, os mozos obrigados a volver ás súas casas para sempre.

A verdade é que o que fixeron os de Sendero Luminoso cos asaníes ou o que os colonos leñadores queren facer cos policías corruptos non difiren moito do que os españois lles facían sufrir no século XVIII. Entón lograron conservar libre unha terra por onde puidesen subsistir.

Juan Santos Atahualpa sobe ao ceo

O peruano Stefano Varese, referente na antropoloxía indíxena de Sudamérica, conta a historia dos ashanincas XVIII.eko, á que lle correspondeu o libro O sal dos cerros klasikoan.Vareseri, xunto a outros antropólogos no seu primeiro intento de facer legais os dereitos dos aborígenes peruanos para axudar ao goberno progresista do presidente Juan Velasco Alvarado.

Varés conta a exitosa resistencia do líder inca Juan Santos Atahualpa na Amazonía peruana cos indíxenas pero sobre todo cos ashaninka ante os colonos españois, que nos suxire en parte o modelo de resistencia da guerrilla zapatista organizada dous séculos e medio máis tarde polo comandante Juan Santos Atahualpa coa xente maya de Chiapas.

Juan Santos Atahualpa (1710-1756? A aristocracia dominada polos españois era fillo dunha familia inca, ben educada no seminario, ben escollida de moza polas xesuítas para o sacerdocio e levada a España. De regreso a América, coseu as inquietudes dos pobos que habitaban o territorio xeopolítico incas destruído dous séculos atrás contra os españois. Para 1742 os colonos xa estaban a sufrir os primeiros ataques.

Atahualpa conectouse inmediatamente coa xente de Ashaninka. Esta etnia ocupaba unha posición especial na Amazonia debido ao comercio do sal no monte Cerro do Sal, hoxe na provincia peruana de Oxapampa. Moitos sabían que o garfio da época era franca. E, sobre todo, a experiencia de dous séculos ensináralles que os brancos estranxeiros non traían máis que cáñamo: Enfermidades traídas de Europa arruinaran a toda a poboación, os misioneiros sometíanlles a severas penas, como agasallos e palabras doces, para que os militares que viñan en compañía dos sacerdotes cambiasen de idea do mundo e matásenos, os pobos enteiros trasladásense ás zonas de concentración e, por último, para convertelos, como nenos, en escravos ao servizo dos novos propietarios.

As crónicas dos invasores españois din que a rebelión dos indios estalou cando o franciscano Domingo García mallou a un deles, que non sería o primeiro. Pouco despois, os indíxenas comezaron a fuxir dos pobos administrados polos frades, atacando misións, matando os sacerdotes ou capturando prisioneiros como soldados... Santos Atahualpa enviaba mensaxes a través dos presos liberados aos españois, aos que ofrecía treguas. Pero o Imperio non toleraba a tregua coas súas calvas propias.

Os militares españois penetraron naqueles bosques negros até mil soldados, coa esperanza de que as ashanzas resistísenos. Inútil. Estes deixaban o camiño libre aos invasores para logo atacalos por detrás, arrasar as misións que deixaran con poucas tropas... Atahualpa sabía que non podía vencer aos españois, pero un golpe aquí e alá, demostrou aos invasores que non poderían afianzar a súa presenza.

No territorio das Ashanzas de 1752 non quedaban misións nin pobos españois. Aos 120 anos xa non se arriscaría ningún home branco nestas paraxes. En 1756 pérdese o rastro de Juan Santos Atahualpa. Non hai un documento concreto sobre a súa morte. Os antigos Ashaninka contan que o xefe foi arrastrado por unha fogueira a través do ceo.